„Mangan“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Nýjasta útgáfa síðan 11. febrúar 2018 kl. 20:33

Króm

Mangan

Járn

Teknetín


Efnatákn	Mn
Sætistala	25
Efnaflokkur	Hliðarmálmur
Eðlismassi	7470,0 kg/m³
Harka	6,0
Atómmassi	54,938049 g/mól
Bræðslumark	1517,0 K
Suðumark	2235,0 K
Efnisástand (við staðalaðstæður)	Fast form
Lotukerfið

Mangan (eftir heiti gríska héraðsins Magnesíu) er frumefni með efnatáknið Mn og sætistöluna 25 í lotukerfinu. Það kemur fyrir hreint í náttúrunni, oft með járni og í ýmsum steindum. Hreint mangan er mikilvægt í framleiðslu á málmblendum, einkum ryðfríu stáli.

Manganfosfatmeðferð er notuð gegn ryði og til að koma í veg fyrir tæringu í stáli. Mangan kemur fyrir í ýmsum litum eftir oxunartölu þess og er þannig notað sem litaduft í málningu. Permanganöt alkalí- og jarðalkalímálma eru öflugir oxarar. Mangandíoxíð er notað í bakskaut rafhlaða.

Mangan(II) jónir eru hjálparefni fyrir mörg ensím í flóknum lífverum þar sem þær eru nauðsynlegar til að afeitra súperoxíð sindurefna. Sem snefilefni er mangan nauðsynlegt öllum þekktum lífverum. Í of miklu magni veldur það manganeitrun sem meðal annars getur valdið taugakerfi spendýra varanlegum skaða.

Almennir eiginleikar[breyta | breyta frumkóða]

Mangan er gráhvítur málmur sem líkist járni. Þetta er harður og mjög stökkur málmur, illa sambræðanlegur en oxast auðveldlega. Mangan þarf sérstaka meðhöndlun til að verða seglandi.

Algengustu oxunartölur mangans eru +2, +3, +4, +6 og +7. Samt sem áður hafa oxunartölur frá -3 til +7 sést. Mn²⁺ keppir oft við Mg²⁺ í líffræðilegum kerfum. Efnasambönd sem innihalda mangan +7 eru öflugir oxunarmiðlar.

Notkun[breyta | breyta frumkóða]

Mangan er ómissandi í framleiðslu á járni og stáli sökum brennisteinsbindingar-, afoxunar- og málmblendishæfileika þess. Stálframleiðsla, ásamt járnframleiðsluhluta hennar, er orsök um það bil 85% til 90% allrar eftirspurnar eftir mangani. Ásamt öðrum notum er mangan í lykilhlutverki við framleiðslu á ódýru, ryðfríu stáli og einstökum algengum álblöndum.

Mangan(IV) oxíð (mangantvíoxíð) er notað í upprunalegu útgáfunni af þurrhlöðnum rafhlöðum og einnig sem efnahvati. Mangan er notað til að aflita gler (fjarlægir græna slikju sem járn veldur) og, í hærri efnastyrk, til að framleiða fjólublátt gler. Manganoxíð er brúnt litarefni sem hægt er að nota við framleiðslu á málningu og er einn af efnaþáttunum í náttúrulega litarefninu úmbru.

Kalínpermanganat (KMnO_4-) er öflugur oxari, notaður sem sótthreinsunarefni í læknisfræði og efnafræði.

@@ Lína 14: / Lína 14: @@
 Suðumark = 2235,0|
 Efnisástand = Fast form}}
-'''Mangan''' (eftir heiti [[Grikkland|gríska]] héraðsins [[Magnesía|Magnesíu]]) er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Mn''' og er númer 25 í [[lotukerfið|lotukerfinu]]. Það kemur fyrir hreint í náttúrunni, oft með [[járn]]i og í ýmsum [[steind]]um. Hreint mangan er mikilvægt fyrir framleiðslu á [[málmblendi|málmblendum]], einkum [[ryðfrítt stál|ryðfríu stáli]].
+'''Mangan''' (eftir heiti [[Grikkland|gríska]] héraðsins [[Magnesía|Magnesíu]]) er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Mn''' og sætistöluna 25 í [[lotukerfið|lotukerfinu]]. Það kemur fyrir hreint í náttúrunni, oft með [[járn]]i og í ýmsum [[steind]]um. Hreint mangan er mikilvægt í framleiðslu á [[málmblendi|málmblendum]], einkum [[ryðfrítt stál|ryðfríu stáli]].
 Mangan[[fosfatmeðferð]] er notuð gegn [[ryð]]i og til að koma í veg fyrir tæringu í [[stál]]i. Mangan kemur fyrir í ýmsum litum eftir [[oxunartala|oxunartölu]] þess og er þannig notað sem [[litaduft]] í [[málning]]u. [[Permanganat|Permanganöt]] [[alkalímálmur|alkalí-]] og [[jarðalkalímálmur|jarðalkalímálma]] eru öflugir oxarar. Mangandíoxíð er notað í [[bakskaut]] [[rafhlaða]].
-Mangan(II) jónir eru [[hjálparefni]] fyrir mörg [[ensím]] í flóknum lífverum þar sem þær eru nauðsynlegar til að afeitra [[súperoxíð]] [[sindurefni|sindurefna]]. Sem snefilefni er mangan öllum þekktum lífverum nauðsynlegt. Í of miklu magni veldur það [[manganeitrun]] sem meðal annars getur valdið taugakerfi spendýra varanlegum skaða.
+Mangan(II) jónir eru [[hjálparefni]] fyrir mörg [[ensím]] í flóknum lífverum þar sem þær eru nauðsynlegar til að afeitra [[súperoxíð]] [[sindurefni|sindurefna]]. Sem snefilefni er mangan nauðsynlegt öllum þekktum lífverum. Í of miklu magni veldur það [[manganeitrun]] sem meðal annars getur valdið taugakerfi spendýra varanlegum skaða.
-== Almennir Eiginleikar ==
+== Almennir eiginleikar ==
 Mangan er gráhvítur [[málmur]] sem líkist [[járn]]i. Þetta er harður og mjög stökkur málmur, illa sambræðanlegur en oxast auðveldlega. Mangan þarf sérstaka meðhöndlun til að verða seglandi.
@@ Lína 27: / Lína 27: @@
 == Notkun ==
 [[Mynd:ManganiteUSGOV.jpg|thumb|left|Manganít, manganoxíð]]
-Mangan er ómissandi í framleiðslu á járni og stáli sökum brennisteinsbindingar-, afoxunar- og málmblendishæfileika þess. [[Stálframleiðsla]], ásamt járnframleiðsluhluta hennar, er orsök um það bil 85% til 90% allrar eftirspurnar eftir mangani. Með öðrum notum er mangan lykilhluti í framleiðslu á ódýru [[ryðfrítt stál|ryðfríu stáli]] og einstökum algengum [[ál]]blöndum.
+Mangan er ómissandi í framleiðslu á járni og stáli sökum brennisteinsbindingar-, afoxunar- og málmblendishæfileika þess. [[Stálframleiðsla]], ásamt járnframleiðsluhluta hennar, er orsök um það bil 85% til 90% allrar eftirspurnar eftir mangani. Ásamt öðrum notum er mangan í lykilhlutverki við framleiðslu á ódýru, [[ryðfrítt stál|ryðfríu stáli]] og einstökum algengum [[ál]]blöndum.
-[[Mangan(IV) oxíð]] (mangantvíoxíð) er notað í upprunalegu útgáfunni af þurrhlöðnum [[rafhlaða|rafhlöðum]] og einnig sem efnahvati. Mangan er notað til að aflita [[gler]] (fjarlægir græna slikju sem járn veldur) og, í hærri efnastyrk, til að framleiða fjólublátt gler. [[Manganoxíð]] er brúnt [[litarefni]] sem hægt er að nota í framleiðslu á [[málning]]u og er einn af efnaþáttunum í náttúrulega litarefninu [[úmbra|úmbru]].
+[[Mangan(IV) oxíð]] (mangantvíoxíð) er notað í upprunalegu útgáfunni af þurrhlöðnum [[rafhlaða|rafhlöðum]] og einnig sem efnahvati. Mangan er notað til að aflita [[gler]] (fjarlægir græna slikju sem járn veldur) og, í hærri efnastyrk, til að framleiða fjólublátt gler. [[Manganoxíð]] er brúnt [[litarefni]] sem hægt er að nota við framleiðslu á [[málning]]u og er einn af efnaþáttunum í náttúrulega litarefninu [[úmbra|úmbru]].
-[[Kalínpermanganat]] (KMnO<sub>4-</sub>) er öflugur oxari notaður sem [[sótthreinsun]]arefni í læknisfræði og efnafræði.
+[[Kalínpermanganat]] (KMnO<sub>4-</sub>) er öflugur oxari, notaður sem [[sótthreinsun]]arefni í læknisfræði og efnafræði.
 [[Flokkur:Frumefni]]