„Halógen“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við

Innfellt

Útgáfa síðunnar 11. febrúar 2018 kl. 11:42

Flokkur → ↓ Lota	17
2	9 F
3	17 Cl
4	35 Br
5	53 I
6	85 At

Halógenar (eða söltungur, saltmyndarar, frá grísku hals sem þýðir „salt“ og „skapari“) eru hópur efna í flokki 17 í lotukerfinu. Í honum eru: flúor, klór, bróm, joð og astat.

Þessi efni eru tvíatóma efnasambönd í sínu náttúrulega ástandi. Þeir þurfa eina rafeind til viðbótar til að fylla ysta rafeindahvolf sitt og hafa þar af leiðandi ríka tilhneigingu til að mynda neikvæða jón með hleðslu -1. Sölt sem innihalda þessar jónir eru kölluð halíð.

Halógenar eru mjög hvarfgjarnir og geta sem slíkir verið hættulegir lífverum, jafnvel lífshættulegir í nógu stórum skömmtum. Bæði klór og joð eru notuð sem sótthreinsunarefni í vatn og sundlaugar, opin sár, eldhúsvörur og þess háttar. Efnin drepa gerla og aðrar skaðlegar örverur og eru þar af leiðandi notuð við dauðhreinsun. Hvarfgirni þeirra eru notuð í bleikingu. Klór er virka efnið í bleikiklór sem notaður er við þvott og er einnig notaður við framleiðslu á flestum pappírsvörum.

Þegar halíðjónir bindast við eitt vetnisatóm mynda þær vetnishalíðsýrur sem er hópur sérlega sterkra sýra. Allar eru þær rammar nema flúorsýra, HF.

Halógenar geta bundist við hvorn annan til að mynda samhalógen sambönd.

Mörg tilbúin lífræn efnasambönd, eins og plastfjölliður, og einnig sum náttúruleg efnasambönd, innihalda halógena. Þau kallast halógenuð efnasambönd, t.d. innihalda skjaldkirtilshormón joðatóm. Klórjónir gegna lykilhlutverki í heilastarfsemi með því að vera milliefni í ferli hömlusendisins GASS (gamma-amínósmjörsýra). Hins vegar er talið að bróm og flúor séu ekki nauðsynleg fyrir efnaskipti manna en flúor er samt notað til þess að styrkja glerung á tönnum manna.

@@ Lína 19: / Lína 19: @@
 |}
-'''Halógenar''' (eða '''söltungur''', '''saltmyndarar''', frá [[Gríska|grísku]] ''hals'' sem þýðir „salt“ og „skapari“) eru hópur efna í flokk 17 í [[lotukerfið|lotukerfinu]] sem samanstendur af: [[Flúor]]i, [[klór]]i, [[bróm]]i, [[joð]]i og [[astat]]i.
+'''Halógenar''' (eða '''söltungur''', '''saltmyndarar''', frá [[Gríska|grísku]] ''hals'' sem þýðir „salt“ og „skapari“) eru hópur efna í flokki 17 í [[lotukerfið|lotukerfinu]]. Í honum eru: [[flúor]], [[klór]], [[bróm]], [[joð]] og [[astat]].
-Þessi efni eru [[tvíatóma]] [[efnasamband|efnasambönd]] í sínu nátturulega ástandi. Þeir þurfa eina [[rafeind]] til viðbótar til að fylla ysta [[rafeindahvolf]] sitt og hafa þar af leiðandi ríka tilhneigingu til að mynda neikvæða [[jón (efnafræði)|jón]] með hleðslu -1. [[Salt|Sölt]] sem að innihalda þessar jónir eru kölluð [[halíð]].
+Þessi efni eru [[tvíatóma]] [[efnasamband|efnasambönd]] í sínu náttúrulega ástandi. Þeir þurfa eina [[rafeind]] til viðbótar til að fylla ysta [[rafeindahvolf]] sitt og hafa þar af leiðandi ríka tilhneigingu til að mynda neikvæða [[jón (efnafræði)|jón]] með hleðslu -1. [[Salt|Sölt]] sem innihalda þessar jónir eru kölluð [[halíð]].
-Halógenar eru mjög [[hvarfgjarn]]ir og geta sem slíkir verið hættulegir, jafnvel lífshættulegir, lífverum í nógu stórum skömmtum. Bæði klór og joð eru notuð sem [[sótthreinsunarefni]] í vatn og sundlaugar, opin sár, eldhúsvörur og þess háttar. Efnin drepa [[gerill|gerla]] og aðrar skaðlegar [[örvera|örverur]] og eru þar af leiðandi notuð við [[dauðhreinsun]]. Hvarfgirni þeirra eru notuð í [[bleiking]]u. Klór er virka efnið í [[bleikiklór]] sem notaður er við þvott og er einnig notaður við framleiðslu á flestum [[pappír]]svörum.
+Halógenar eru mjög [[hvarfgjarn]]ir og geta sem slíkir verið hættulegir lífverum, jafnvel lífshættulegir í nógu stórum skömmtum. Bæði klór og joð eru notuð sem [[sótthreinsunarefni]] í vatn og sundlaugar, opin sár, eldhúsvörur og þess háttar. Efnin drepa [[gerill|gerla]] og aðrar skaðlegar [[örvera|örverur]] og eru þar af leiðandi notuð við [[dauðhreinsun]]. Hvarfgirni þeirra eru notuð í [[bleiking]]u. Klór er virka efnið í [[bleikiklór]] sem notaður er við þvott og er einnig notaður við framleiðslu á flestum [[pappír]]svörum.
-Halíðjónir bindast við eitt vetnisatóm til að mynda [[vetnishalíð sýra|vetnishalíð sýrur]] sem er hópur sérlega sterka sýra. Allar þeirra eru rammar nema flúorsýra, HF.
+Þegar halíðjónir bindast við eitt vetnisatóm mynda þær [[vetnishalíð sýra|vetnishalíðsýrur]] sem er hópur sérlega sterkra sýra. Allar eru þær rammar nema flúorsýra, HF.
 Halógenar geta bundist við hvorn annan til að mynda [[samhalógen]] <!-- nýtt orð! --> sambönd.
-Mörg tilbúin [[lífrænt efnasamband|lífræn efnasambönd]], eins og [[fjölliða|plastfjölliður]], og einnig sum náttúruleg efnasambönd, innihalda halógena; þau eru þekkt sem ''halógenuð'' efnasambönd. [[Skjaldkirtill|skjaldkirtilshormón]] innihalda joðatóm. Klórjónir gegna lykilhlutverki í heilastarfsemi með því að miðla málum í ferli hömlusendisins [[GASS]] (''gamma-amínósmjörsýra''). Á móti kemur að talið er að bróm og flúor sé ekki nauðsynlegir fyrir efnaskipti manna en flúor er samt notað til þess að styrkja glerung tanna manna.
+Mörg tilbúin [[lífrænt efnasamband|lífræn efnasambönd]], eins og [[fjölliða|plastfjölliður]], og einnig sum náttúruleg efnasambönd, innihalda halógena. Þau kallast ''halógenuð'' efnasambönd, t.d. innihalda [[Skjaldkirtill|skjaldkirtilshormón]] joðatóm. Klórjónir gegna lykilhlutverki í heilastarfsemi með því að vera milliefni í ferli hömlusendisins [[GASS]] (''gamma-amínósmjörsýra''). Hins vegar er talið að bróm og flúor séu ekki nauðsynleg fyrir efnaskipti manna en flúor er samt notað til þess að styrkja glerung á tönnum manna.
 [[Flokkur:Halógenar|*]]