„Beryllín“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Dexbot (spjall | framlög)
m Removing Link GA template (handled by wikidata)
smávægilegt
 
Lína 14: Lína 14:
Suðumark = 3243,15|
Suðumark = 3243,15|
Efnisástand = Málmur}}
Efnisástand = Málmur}}
'''Beryllín'''<ref name="efnaf"/><ref name="edlis">[http://www.ordabanki.hi.is/wordbank/terminfo?idTerm=323823&FirstResult=0&mainlanguage=IS Eðlisfræði]</ref><ref name="laeknis">[http://www.ordabanki.hi.is/wordbank/terminfo?idTerm=362704&FirstResult=0&mainlanguage=IS Læknisfræði]</ref> eða '''beryllíum'''<ref name="efnaf"/><ref name="laeknis"/> (úr [[gríska|grísku]]: βήρυλλος; „[[beryll]]“ ) er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Be'''<ref name="efnaf"/> og er númer fjögur í [[Lotukerfið|lotukerfinu]]. Það er eitrað og tvígilt frumefni. Beryllín er stálgrár, sterkur, léttur en samt brothættur [[jarðalkalímálmur]], sem er aðallega notaður sem [[hersluefni]] í málmblöndur. Í náttúrunni finnst beryllín í efnasamböndum í [[steind]]um á borð við [[beryll|beryl]] ([[akvamarín]], [[smaragður]]) og [[krýsóberyll|krýsóberyl]].
'''Beryllín'''<ref name="efnaf"/><ref name="edlis">[http://www.ordabanki.hi.is/wordbank/terminfo?idTerm=323823&FirstResult=0&mainlanguage=IS Eðlisfræði]</ref><ref name="laeknis">[http://www.ordabanki.hi.is/wordbank/terminfo?idTerm=362704&FirstResult=0&mainlanguage=IS Læknisfræði]</ref> eða '''beryllíum'''<ref name="efnaf"/><ref name="laeknis"/> (úr [[gríska|grísku]]: βήρυλλος; „[[beryll]]“ ) er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Be'''<ref name="efnaf"/> og sætistöluna 4 í [[Lotukerfið|lotukerfinu]]. Það er eitrað og tvígilt frumefni. Beryllín er stálgrár, sterkur, léttur en þó stökkur [[jarðalkalímálmur]], sem er aðallega notaður sem [[hersluefni]] í málmblöndur. Í náttúrunni finnst beryllín í efnasamböndum í [[steind]]um á borð við [[beryll|beryl]] ([[akvamarín]], [[smaragður]]) og [[krýsóberyll|krýsóberyl]].


Beryllín er fremur sjaldgæft efni þar sem það myndast ekki við hefbundna [[sólstjörnukjarnamyndun]] heldur aðeins við [[Miklihvellur|Miklahvell]] og síðar vegna áhrifa [[geimgeisli|geimgeisla]] á [[geimryk]]. Efnið nýtist ekki neinum [[lífvera|lífverum]] svo vitað sé. Beryllínryk tærir lífræna vefi og getur valdið lífshættulegu ofnæmi í lungum, [[beryllíneitrun]].
Beryllín er fremur sjaldgæft efni þar sem það verður ekki til við hefðbundna [[sólstjörnukjarnamyndun]] heldur aðeins í [[Miklihvellur|Miklahvell]]<nowiki/>i og síðar vegna áhrifa [[geimgeisli|geimgeisla]] á [[geimryk]]. Efnið nýtist ekki neinum [[lífvera|lífverum]] svo vitað sé. Beryllínryk tærir lífræna vefi og getur valdið lífshættulegu ofnæmi í lungum, [[beryllíneitrun]].


== Einkenni ==
== Einkenni ==
Lína 24: Lína 24:


== Notkun ==
== Notkun ==
Vegna þess hve beryllín er gagnsætt [[röntgengeisli|röntgengeislum]] eru hreinar beryllínflögur gjarnan notaðar í geislaglugga í [[röntgenlampi|röntgenlömpum]].
Vegna þess hve [[röntgengeisli|röntgengeislar]] fara auðveldlega í gegnum beryllín eru hreinar beryllínflögur gjarnan notaðar í geislaglugga í [[röntgenlampi|röntgenlömpum]].


Vegna þess hve það er stíft, létt og með hátt bræðslumark er beryllín notað í hluta [[geimfar]]a og [[eldflaug]]a.
Vegna þess hve það er stíft, létt og með hátt bræðslumark er beryllín notað í hluta [[geimfar]]a og [[eldflaug]]a.

Nýjasta útgáfa síðan 10. febrúar 2018 kl. 17:34

   
Litín Beryllín Bór
  Magnesín  
Efnatákn Be[1]
Sætistala 4[1]
Efnaflokkur Jarðalkalímálmur[1]
Eðlismassi 1848,0 kg/
Harka 5,5
Atómmassi 9,01218 g/mól
Bræðslumark 1551,15 K
Suðumark 3243,15 K
Efnisástand
(við staðalaðstæður)
Málmur
Lotukerfið

Beryllín[1][2][3] eða beryllíum[1][3] (úr grísku: βήρυλλος; „beryll“ ) er frumefni með efnatáknið Be[1] og sætistöluna 4 í lotukerfinu. Það er eitrað og tvígilt frumefni. Beryllín er stálgrár, sterkur, léttur en þó stökkur jarðalkalímálmur, sem er aðallega notaður sem hersluefni í málmblöndur. Í náttúrunni finnst beryllín í efnasamböndum í steindum á borð við beryl (akvamarín, smaragður) og krýsóberyl.

Beryllín er fremur sjaldgæft efni þar sem það verður ekki til við hefðbundna sólstjörnukjarnamyndun heldur aðeins í Miklahvelli og síðar vegna áhrifa geimgeisla á geimryk. Efnið nýtist ekki neinum lífverum svo vitað sé. Beryllínryk tærir lífræna vefi og getur valdið lífshættulegu ofnæmi í lungum, beryllíneitrun.

Einkenni[breyta | breyta frumkóða]

Beryllín hefur hæsta bræðslumark allra léttra málma. Það er einstaklega stíft (um helmingi stífara en stál). Það hefur mikla hljóð- og hitaleiðni og er besti hitaleiðarinn af málmum miðað við þyngd.

Beryllín oxast ekki greiðlega í lofti við staðalhita og staðalþrýsting.

Notkun[breyta | breyta frumkóða]

Vegna þess hve röntgengeislar fara auðveldlega í gegnum beryllín eru hreinar beryllínflögur gjarnan notaðar í geislaglugga í röntgenlömpum.

Vegna þess hve það er stíft, létt og með hátt bræðslumark er beryllín notað í hluta geimfara og eldflauga.

Neðanmálsgreinar[breyta | breyta frumkóða]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Efnafræði
  2. Eðlisfræði
  3. 3,0 3,1 Læknisfræði

Tengill[breyta | breyta frumkóða]

Wikiorðabókin er með skilgreiningu á orðinu
  Þessi efnafræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.