„Litín“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting Nýrri breyting →

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Útgáfa síðunnar 10. febrúar 2018 kl. 17:09

Vetni

Litín

Beryllín

Natrín


Efnatákn	Li
Sætistala	3
Efnaflokkur	Alkalímálmur
Eðlismassi	535,0 kg/m³
Harka	0,6
Atómmassi	6,941 g/mól
Bræðslumark	453,69 K
Suðumark	1615,0 K
Efnisástand (við staðalaðstæður)	Málmur
Lotukerfið

Litín, stundum nefnt liþíum, liþín, litíum eða lítíum^[1] (frá gríska orðinu λίθος, liþos sem merkir „steinn“) er frumefni með efnatáknið Li og sætistöluna 3 í lotukerfinu. Í hreinu formi er litín mjúkur, silfurgrár málmur sem tærist og missir gljáann við snertingu við loft eða vatn. Það er léttasta fasta efnið og er aðallega notað í varmaflutningsefnum, í rafhlöðum og í geðstillandi efnasamböndum.

Almenn einkenni

Litín er léttast allra málma og hefur hálfan eðlismassa vatns. Það er silfraður málmur og svo mjúkt að hægt er að skera það með beittum hníf. Eins og allir alkalímálmar hefur litín einungis eina gildisrafeind. Það tapar þeirri rafeind auðveldlega og breytist þá í jákvætt hlaðna jón með ysta rafeindahvelið tómt. Sökum þess hvarfast litín auðveldlega í vatni og finnst því ekki eitt og sér í náttúrunni. Þrátt fyrir það er það ekki jafn hvarfgjarnt og hið efnafræðilega svipaða frumefni natrín.

Þegar því er haldið yfir eldi, gefur það frá sér áberandi fagurrauðan lit, en þegar það brennur kröftuglega verður það skínandi hvítt. Ef það kemst í snertingu við vatn eða loft kviknar í því. Þetta er eini málmurinn sem hvarfast við nitur við stofuhita. Litín hefur mikla eðlisvarmarýmd, 3582 J/(kg·K), og vítt hitastigssvið í vökvaformi sem veldur því að það er mjög nytsamlegt efni.

Notkun

Vegna mikillar eðlisvarmarýmdar er litín notað við varmaflutning. Það er einnig mikilvægt efni í forskaut rafhlaðna sökum hás rafefnamættis. Litínrafhlöður eru ekki aðeins léttari en venjulegar þurrhlöður, heldur framleiða þær líka hærri spennu (3 volt á móti 1,5 voltum). Önnur not:

Litínsölt eins og til dæmis litínkarbónat (Li₂C O₃), litínsítrat og litínórótat eru geðstillandi efni. Þau eru notuð við meðferð á geðhvarfasýki, því ólíkt öðrum geðstillandi efnum, vinna þau bæði á geðhæð og þunglyndi. Litín er einnig notað til að auka áhrif annarra geðdeyfðarlyfja. Til þess að litín gagnist í þessum tilgangi þarf magn þess að vera það mikið að það jaðrar við eituráhrif og því þarf að fylgjast vel með styrk þess í blóði á meðan á meðferð stendur.
Litínklóríð og litínbrómíð eru gríðarlega vökvasækin og eru iðulega notuð sem þurrkefni.
Litínstearat er algengt háhitasmurefni til hvers kyns nota.
Litín er notað sem málmblendisþáttur við efnasmíði lífrænna efnasambanda.
Það er notað sem bráð til að flýta sambræðslu málma í rafsuðu og lóðningu. Það kemur einnig í veg fyrir myndun oxíða á meðan suðu stendur með því að gleypa í sig óhreinindi. Þessi bræðsluhæfileiki er einnig mikilvægur sem bráð í framleiðslu á leirmunum, glerung, og gleri.
Litínhýdroxíð er notað til að vinna koltvísýring úr lofti í geimförum og kafbátum. Hvaða alkalíhýdroxíð sem er gleypir í sig CO₂ en litínhýdroxíð er tilvalið sökum lítils eðlismassa.
málmblöndur litíns og áls, kadmíns, kopars og mangans eru notaðar í álagsþolna hluti í flugvélum.

Varúðarráðstafanir

Litín í hreinu formi er gríðarlega eldfimt og stafar af því nokkur sprengihætta þegar það kemst í snertingu við loft og ekki síður vatn. Erfitt er að slökkva litínelda, til þess þarf sérstök efni sem hönnuð eru til þess að slökkva þá. Litín er einnig tærandi og fara þarf með það á sérstakan hátt til að koma í veg fyrir að það snerti húð. Geyma skyldi litín í óhvarfgjörnu efnasambandi eins og til dæmis nafta eða kolvatnsefni. Litínefnasambönd gegna engu líffræðilegu hlutverki og eru talin örlítið eitruð. Þegar efnið er notað sem lyf, verður að fylgjast mjög varlega með styrk Li⁺ í blóði.

Tilvísanir

↑ Orðið „Litín“ á Orðabanka íslenskrar málstöðvar

Tenglar

Wikiorðabókin er með skilgreiningu á orðinu

Litín

Þessi efnafræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.

[efn-1] Orðið „Litín“ á Orðabanka íslenskrar málstöðvar

[1]

@@ Lína 14: / Lína 14: @@
 Suðumark = 1615,0|
 Efnisástand = Málmur}}
-'''Litín''', stundum nefnt '''líþíum''', '''liþín''', '''litíum''' eða '''lítíum'''<ref name="efn">{{orðabanki|325920|ordabanki=Efnafræði}}</ref> (frá [[gríska]] orðinu [[wikt:en:λίθος#Ancient Greek|λίθος]], ''liþos'' sem merkir „steinn“) er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Li''' og er númer þrjú í [[Lotukerfið|lotukerfinu]]. Í hreinu formi er litín mjúkur, silfurgrár málmur sem tærist og missir gljáann við snertingu við [[loft]] eða [[vatn]]. Það er léttasta fasta efnið og er aðallega notað í varmaflutningsefnum, í [[rafhlaða|rafhlöðum]] og í [[geðstillandi efnasambönd]]um.
+'''Litín''', stundum nefnt '''liþíum''', '''liþín''', '''litíum''' eða '''lítíum'''<ref name="efn">{{orðabanki|325920|ordabanki=Efnafræði}}</ref> (frá [[gríska]] orðinu [[wikt:en:λίθος#Ancient Greek|λίθος]], ''liþos'' sem merkir „steinn“) er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Li''' og sætistöluna 3 í [[Lotukerfið|lotukerfinu]]. Í hreinu formi er litín mjúkur, silfurgrár málmur sem tærist og missir gljáann við snertingu við [[loft]] eða [[vatn]]. Það er léttasta fasta efnið og er aðallega notað í varmaflutningsefnum, í [[rafhlaða|rafhlöðum]] og í [[geðstillandi efnasambönd]]um.
 == Almenn einkenni ==
 Litín er léttast allra [[málmur|málma]] og hefur hálfan eðlismassa [[vatn]]s. Það er silfraður málmur og svo mjúkt að hægt er að skera það með beittum hníf. Eins og allir [[alkalímálmur|alkalímálmar]] hefur litín einungis eina [[gildisrafeind]]. Það tapar þeirri rafeind auðveldlega og breytist þá í jákvætt hlaðna jón með ysta [[rafeindahvel]]ið tómt. Sökum þess hvarfast litín auðveldlega í [[vatni]] og finnst því ekki eitt og sér í náttúrunni. Þrátt fyrir það er það ekki jafn hvarfgjarnt og hið efnafræðilega svipaða frumefni [[natrín]].
-Þegar því er haldið yfir eldi, gefur það frá sér sláandi [[fagurrauður|fagurrauðan]] [[litur|lit]], en þegar það brennur kröftuglega verður það skínandi hvítt. Ef það kemst í snertingu við [[vatn]] eða [[loft]] kviknar í því. Þetta er eini málmurinn sem að hvarfast við [[nitur]] við [[stofuhitastig]]. Litín hefur háa [[eðlisvarmarýmd]], 3582 J/(kg·K), og stórt hitastigssvið í vökvaformi sem veldur því að það er mjög nytsamlegt efni.
+Þegar því er haldið yfir eldi, gefur það frá sér áberandi [[fagurrauður|fagurrauðan]] [[litur|lit]], en þegar það brennur kröftuglega verður það skínandi hvítt. Ef það kemst í snertingu við [[vatn]] eða [[loft]] kviknar í því. Þetta er eini málmurinn sem hvarfast við [[nitur]] við [[stofuhitastig|stofuhita]]. Litín hefur mikla [[eðlisvarmarýmd]], 3582 J/(kg·K), og vítt hitastigssvið í vökvaformi sem veldur því að það er mjög nytsamlegt efni.
 == Notkun ==
-Vegna mikillar [[eðlisvarmarýmd]]ar er litín notað í varmaflutning. Það er einnig mikilvægt efni í [[forskaut]] [[rafhlaða|rafhlaðna]] sökum hás [[rafefnamætti]]s. Auk þess að vera léttari en hið almenna þurrhlað, framleiða þessar rafhlöður hærri [[spenna|spennu]] (3 [[volt]] á móti 1,5 voltum). Önnur not:
+Vegna mikillar [[eðlisvarmarýmd]]ar er litín notað við varmaflutning. Það er einnig mikilvægt efni í [[forskaut]] [[rafhlaða|rafhlaðna]] sökum hás [[rafefnamætti]]s. Litínrafhlöður eru ekki aðeins léttari en venjulegar þurrhlöður, heldur framleiða þær líka hærri [[spenna|spennu]] (3 [[volt]] á móti 1,5 voltum). Önnur not:
-* [[Litínsalt|Litínsölt]] eins og til dæmis [[litínkarbónat]] (Li<sub>2</sub>[[kolefni|C]][[súrefni|O]]<sub>3</sub>), [[litínsítrat]] og [[litínórótat]] sem eru geðstillandi efni. Þau eru notuð í meðferð á [[geðhvarfasýki]], því ólíkt öðrum geðstillandi efnum, vinna þau á bæði [[geðhæð]] og [[þunglyndi]]. Litín er einnig notað til að auka áhrif annarra [[geðdeyfðarlyf]]ja. Nytsamlegt magn litíns í þessum tilgangi er aðeins rétt undir eituráhrifum og þarf því að fylgjast vel með styrki þess í blóði á meðan meðferð stendur.
+* [[Litínsalt|Litínsölt]] eins og til dæmis [[litínkarbónat]] (Li<sub>2</sub>[[kolefni|C]][[súrefni|O]]<sub>3</sub>), [[litínsítrat]] og [[litínórótat]] eru geðstillandi efni. Þau eru notuð við meðferð á [[geðhvarfasýki]], því ólíkt öðrum geðstillandi efnum, vinna þau bæði á [[geðhæð]] og [[þunglyndi]]. Litín er einnig notað til að auka áhrif annarra [[geðdeyfðarlyf]]ja. Til þess að litín gagnist í þessum tilgangi þarf magn þess að vera það mikið að það jaðrar við eituráhrif og því þarf að fylgjast vel með styrk þess í blóði á meðan á meðferð stendur.
-* [[Litínklóríð]] og [[litínbrómíð]] eru gríðarlega [[vökvasæll|vökvasæl]] og er iðulega notað sem [[þurrkefni]].
+* [[Litínklóríð]] og [[litínbrómíð]] eru gríðarlega [[vökvasæll|vökvasækin]] og eru iðulega notuð sem [[þurrkefni]].
-* [[Litíntsterat]] er algengt háhita[[smurefni]] til hverskyns nota.
+* [[Litíntsterat|Litínstearat]] er algengt háhita[[smurefni]] til hvers kyns nota.
-* Litín er notað sem [[málmblanda|málmblendisþáttur]] í efnasmíði [[lífrænn]]a efnasambanda.
+* Litín er notað sem [[málmblanda|málmblendisþáttur]] við efnasmíði [[lífrænn]]a efnasambanda.
-* Það er notað sem [[bráð (málmvinnsla)|bráð]] til að hjálpa sambræðslu málma í [[rafsuða|rafsuðu]] og [[lóðning]]u. Það kemur einnig í veg fyrir myndun oxíða á meðan suðu stendur með því að gleypa í sig óhreinindi. Þessi bræðsluhæfileiki er einnig mikilvægur sem bráð í framleiðslu á [[leirmunur|leirmunum]], [[glerungur|glerung]], og [[gler]]i.
+* Það er notað sem [[bráð (málmvinnsla)|bráð]] til að flýta sambræðslu málma í [[rafsuða|rafsuðu]] og [[lóðning]]u. Það kemur einnig í veg fyrir myndun oxíða á meðan suðu stendur með því að gleypa í sig óhreinindi. Þessi bræðsluhæfileiki er einnig mikilvægur sem bráð í framleiðslu á [[leirmunur|leirmunum]], [[glerungur|glerung]], og [[gler]]i.
-* [[Litínhýdroxíð]] er notað til að vinna [[koltvísýringur|koltvísýring]] úr lofti í [[geimfar|geimförum]] og [[kafbátur|kafbátum]]. Hvaða alkalíhýdroxíð sem er gleypir í sig CO<sub>2</sub> en litínhýdroxíð er tilvalið sökum lágs eðlismassa.
+* [[Litínhýdroxíð]] er notað til að vinna [[koltvísýringur|koltvísýring]] úr lofti í [[geimfar|geimförum]] og [[kafbátur|kafbátum]]. Hvaða alkalíhýdroxíð sem er gleypir í sig CO<sub>2</sub> en litínhýdroxíð er tilvalið sökum lítils eðlismassa.
-* [[Málmblanda|málmblöndur]] litíns við [[ál]], [[kadmín]], [[kopar]] og [[mangan]] eru notaðar í afkastamikla hluti í [[flugvél]]ar.
+* [[Málmblanda|málmblöndur]] litíns og [[ál|áls]], [[kadmín|kadmíns]], [[kopar|kopars]] og [[mangan|mangans]] eru notaðar í álagsþolna hluti í [[flugvél|flugvélum]].
 == Varúðarráðstafanir ==
-Litín í hreinu formi er gríðarlega eldfimt og stafar af því svolítil sprengihætta í snertingu við loft og þá sérstaklega vatn. Erfitt er að slökkva litínelda, þarf til þess sérstök efni sem hönnuð eru til þess að slökkva í þeim. Litín er einnig tærandi og þarf að meðhöndla það á sérstakan hátt til að koma í veg fyrir snertingu við húð. Geyma skyldi litín í óhvarfgjörnu efnasambandi eins og til dæmis [[nafta]] eða [[kolvatnsefni]]. Litínefnasambönd gegna engu líffræðilegu hlutverki og eru talin örlítið [[eituráhrif|eitruð]]. Þegar það er notað sem lyf, verður að fylgjast mjög varlega með styrk Li<sup>+</sup> í blóði.
+Litín í hreinu formi er gríðarlega eldfimt og stafar af því nokkur sprengihætta þegar það kemst í snertingu við loft og ekki síður vatn. Erfitt er að slökkva litínelda, til þess þarf sérstök efni sem hönnuð eru til þess að slökkva þá. Litín er einnig tærandi og fara þarf með það á sérstakan hátt til að koma í veg fyrir að það snerti húð. Geyma skyldi litín í óhvarfgjörnu efnasambandi eins og til dæmis [[nafta]] eða [[kolvatnsefni]]. Litínefnasambönd gegna engu líffræðilegu hlutverki og eru talin örlítið [[eituráhrif|eitruð]]. Þegar efnið er notað sem lyf, verður að fylgjast mjög varlega með styrk Li<sup>+</sup> í blóði.
 == Tilvísanir ==