„Fullveldi“: Munur á milli breytinga
m Tók aftur breytingar 80.248.25.61 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Berserkur |
Leiðrétting á skilgreiningu fullveldis. |
||
| Lína 1: | Lína 1: | ||
'''Fullveldi''' felur í sér |
'''Fullveldi''' (e. sovereignity) felur í sér fullt vald ríkis til að stjórna sjálfu sér eða öðru ríki. Fullvalda ríki fer með æðstu stjórn, [[dómsvald]], [[löggjafarvald]] og [[framkvæmdavald]], yfir [[land]]svæði og [[þjóð]]. Yfirleitt fer [[ríkisstjórn]] eða [[þjóðhöfðingi]] með fullveldið, allt eftir [[stjórnarfari]]. Fullveldis-hafinn getur framselt vald sitt tímabundið, t.d. til erlendra ríkja eða yfirþjóðlegra stofnana, en getur tekið það til baka að vild. |
||
Fullvalda ríki er jafnframt sjálfstætt ríki. Ekkert ríki getur talist hafa fullveldi án þess að vera með [[sjálfstæði|sjálfstæð]]. [[Ísland]] hlaut fullveldi [[1. desember]] [[1918]] undan [[Danmörku]] og hlaut um leið sjálfstæði sem Konungsveldið Ísland. Við þetta fékk ríkisstjórn Íslands fullt ríkisvald, þótt þjóðhöfðinginn væri áfram[[Danakonungar|danska konunginn]]. Ísland opnaði sendiráð í Kaupmannahöfn og var viðurkennt sem sjálfstætt ríki af Danmörku, en eingöngu sjálfstæð ríki geta verið með sendiráð. Ísland fól Danmörku að framkvæma tímabundið visst ríkisvald í umboði sínu, t.d. var Hæstiréttur Íslands stofnaður 1920 og framkvæmdi Danmörk viss utanríkis- og varnarmál allt til 1940. Dönsk sendiráð flögguðu bæði danska og íslenska fánanum og báru tvö skjaldarmerki. En Danmörk gerði enga milliríkjasamninga sem bundu Ísland og framkvæmdu engin utanríkismál nema með umboði frá Íslandi. Staða Íslands þá var hliðstæð stöðu bresku samveldislandanna í dag. Bretadrottning er t.d. þjóðhöfðingi Kanada og annarra samveldislanda. Þegar Íslandi var breytt úr konungsveldi í lýðveldi [[17. júní]] [[1944]] breyttist stjórnarfarið en ekki fullveldið. Framsal Ísland á vissu ríkisvaldi á konungstímabilinu 1918-1940 er hliðstætt framsali þess í dag á ríkisvaldi til alþjóðastofnana eins og Eftirlitsstofnun EFTA og EFTA-dómstólsins. [Heimild: Utanríkismál og saga utanríkisþjónustunnar, Pétur J. Thorsteinsson, Reykjavík 1992]. |
|||
Ríki geta haft fullveldi án þess að vera [[sjálfstæði|sjálfstæð]]. [[Ísland]] hlaut fullveldi [[1. desember]] [[1918]] undan [[Danmörk]]u en varð ekki sjálfstætt land fyrr en [[17. júní]] [[1944]]. Útskýringin er að Íslendingar hlutu fullveldi nema hvað Íslendingar viðurkenndu [[Danakonungar|danska konunginn]] sem þjóðhöfðingja sinn og utanríkisstefna Íslands var áfram í höndum Dana. |
|||
Hugtakið fullveldi |
Hugtakið fullveldi skilgreindi ríki í [[alþjóðastjórnmálum]] frá lokum [[Þrjátíu ára stríðið|Þrjátíu ára stríðsins]] með undirritun [[Vestfalíufriðurinn|Vestfalíufriðarins]] og ætíð síðan. Eftir því sem líða tók á 20. öldina tók milliríkjasamstarf á sig nýjar myndir eins og í tilfelli [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]] og í krafti [[hnattvæðing]]arinnar urðu [[stórfyrirtæki]] valdameiri en áður þekktist. [[Boutros Boutros Ghali]], aðalritari [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]], sagði í ræðu árið 1992 að tími hins algilda og útilokandi fullveldis væri liðinn og það sem meira væri hefði hugtakið aldrei staðið undir nafni.<ref>{{vefheimild|url=http://www.un.org/Docs/SG/agpeace.html|titill=An Agenda for Peace - Preventive diplomacy, peacemaking and peace-keeping|ár=1992}}</ref> |
||
== Tengt efni== |
== Tengt efni== |
||
Útgáfa síðunnar 5. febrúar 2018 kl. 13:12
Fullveldi (e. sovereignity) felur í sér fullt vald ríkis til að stjórna sjálfu sér eða öðru ríki. Fullvalda ríki fer með æðstu stjórn, dómsvald, löggjafarvald og framkvæmdavald, yfir landsvæði og þjóð. Yfirleitt fer ríkisstjórn eða þjóðhöfðingi með fullveldið, allt eftir stjórnarfari. Fullveldis-hafinn getur framselt vald sitt tímabundið, t.d. til erlendra ríkja eða yfirþjóðlegra stofnana, en getur tekið það til baka að vild.
Fullvalda ríki er jafnframt sjálfstætt ríki. Ekkert ríki getur talist hafa fullveldi án þess að vera með sjálfstæð. Ísland hlaut fullveldi 1. desember 1918 undan Danmörku og hlaut um leið sjálfstæði sem Konungsveldið Ísland. Við þetta fékk ríkisstjórn Íslands fullt ríkisvald, þótt þjóðhöfðinginn væri áframdanska konunginn. Ísland opnaði sendiráð í Kaupmannahöfn og var viðurkennt sem sjálfstætt ríki af Danmörku, en eingöngu sjálfstæð ríki geta verið með sendiráð. Ísland fól Danmörku að framkvæma tímabundið visst ríkisvald í umboði sínu, t.d. var Hæstiréttur Íslands stofnaður 1920 og framkvæmdi Danmörk viss utanríkis- og varnarmál allt til 1940. Dönsk sendiráð flögguðu bæði danska og íslenska fánanum og báru tvö skjaldarmerki. En Danmörk gerði enga milliríkjasamninga sem bundu Ísland og framkvæmdu engin utanríkismál nema með umboði frá Íslandi. Staða Íslands þá var hliðstæð stöðu bresku samveldislandanna í dag. Bretadrottning er t.d. þjóðhöfðingi Kanada og annarra samveldislanda. Þegar Íslandi var breytt úr konungsveldi í lýðveldi 17. júní 1944 breyttist stjórnarfarið en ekki fullveldið. Framsal Ísland á vissu ríkisvaldi á konungstímabilinu 1918-1940 er hliðstætt framsali þess í dag á ríkisvaldi til alþjóðastofnana eins og Eftirlitsstofnun EFTA og EFTA-dómstólsins. [Heimild: Utanríkismál og saga utanríkisþjónustunnar, Pétur J. Thorsteinsson, Reykjavík 1992].
Hugtakið fullveldi skilgreindi ríki í alþjóðastjórnmálum frá lokum Þrjátíu ára stríðsins með undirritun Vestfalíufriðarins og ætíð síðan. Eftir því sem líða tók á 20. öldina tók milliríkjasamstarf á sig nýjar myndir eins og í tilfelli Evrópusambandsins og í krafti hnattvæðingarinnar urðu stórfyrirtæki valdameiri en áður þekktist. Boutros Boutros Ghali, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, sagði í ræðu árið 1992 að tími hins algilda og útilokandi fullveldis væri liðinn og það sem meira væri hefði hugtakið aldrei staðið undir nafni.[1]
