„Byggingarefni“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Addbot (spjall | framlög)
m Bot: Flyt 33 tungumálatengla, sem eru núna sóttir frá Wikidata á d:q206615
Allnokkrar breytingar
Lína 1: Lína 1:
[[Mynd:Concrete rebar 0030.jpg|thumb|250px|Járnabinding lögð í steinsteypu.]]
[[Mynd:Concrete rebar 0030.jpg|thumb|250px|Járnabinding lögð í steinsteypu.]]


'''Byggingarefni''' eru þau [[efni]] sem eru notuð til að byggja [[mannvirki]]. nota mörg nátturuleg efni sem byggingarefni, til dæmis [[leir]], [[sandur]], [[tré]] og [[berg]]. Notaðar hafa verið trjágreinar og laufblöð sem byggingarefni. Að auki eru gerviefni notuð sem byggingarefni, nokkur þessara eru meir tilbúin en önnur. Framleiðsla byggingarefna er vel sett atvinnugrein í mörgum löndum og notkun þessara efna skiptist í nokkrar iðngreinar, eins og [[trésmíði]], [[pípulögn]], [[þak]]bygging og uppsetning [[einangrun]]ar.
'''Byggingarefni''' eru þau [[efni]] sem notuð eru til að byggja [[mannvirki]]. Mörg náttúruleg efni nota sem byggingarefni, til dæmis [[leir]], [[sandur|sand]], [[tré]] og [[berg|stein]]. Notaðar hafa verið trjágreinar og laufblöð sem byggingarefni. Að auki eru gerviefni notuð sem byggingarefni og eru nokkur þeirra framleidd meira tilbúin til notkunar en önnur. Framleiðsla byggingarefna er mikilvæg atvinnugrein í mörgum löndum og notkun þessara efna skiptist á nokkrar iðngreinar, eins og [[trésmíði]], [[pípulögn]], [[þak|þakgerð]] og uppsetningu [[einangrun]]ar.


== Nátturuleg efni ==
== Nátturuleg efni ==


Byggingarefni skiptast í tvo flokka: nátturuleg og tilbúin. Nátturuleg efni eru þau sem hafa ekki verið unnin í [[iðnaður|iðnaði]], eða þau sem hafa verið dálítið unnin, eins og timbur eða gler. Tilbúin efni eru framleidd með iðnvæddum aðferðum og hafa verið ákaflega unnin af mönnum eða vélum, eins og [[plast]] eða [[málning]] byggð á [[jarðolía|jarðolíu]]. Gagnleg eru bæði nátturuleg og tilbúin efni.
Byggingarefni skiptast í tvo flokka: náttúruleg og tilbúin. Til náttúrulegra efna teljast bæði efni sem ekki hafa verið unnin í [[iðnaður|iðnaði]] og þau sem hafa verið unnin, minna eða meira, eins og timbur eða gler. Tilbúin efni eru framleidd með iðnvæddum aðferðum og eru mikið unnin í höndum eða með vélum, eins og [[plast]] eða [[málning]] byggð á [[jarðolía|jarðolíu]]. Bæði hin náttúrulegu og tilbúnu byggingarefni eru hin gagnlegustu.


Leðja, steinn og plöntur eru þau einföldustu efni. Um allan heim hefur fólk notað öll þessara efna til að byggja húsin sín, eftir [[veður|tíðarfar]]i þar sem þau búa. Yfirleitt er steinn notaður sem formgerðarefni í þessum byggingum, og leðja er notuð til að fylla bilin. Leðjan er í raun [[steinsteypa|steinsteypt]] efni.
Leðja, steinn og plöntur eru einföldustu efnin. Um allan heim hefur fólk notað einhver þessara efna til að byggja hús sín, allt eftir [[veður|tíðarfarinu]] þar sem það býr. Yfirleitt er steinn notaður sem formgerðarefni í þessum byggingum, og leðja til að fylla bilin. Leðjan er í raun [[steinsteypa|steinsteypt]] efni.


== Dúkur ==
== Dúkur ==


Hirðingjar um allan heim hafa, samkvæmt venju, búið í [[tjald|tjöldum]]. Tvær velþekktar gerðar af tjöldum eru [[indíánatjald]] og [[yurt]]. Nýlega hefur notkun dúks verið endurlífguð sem byggingarefni. Mega nútímabyggingar nota dúk sem er haldinn upp af [[stál]]köplum eða [[loftþrýstingur|loftþrýstingi]], til dæmis.
Hirðingjar um allan heim hafa, samkvæmt venju, búið í [[tjald|tjöldum]]. Tvær velþekktar gerðar af tjöldum eru [[indíánatjald]] og [[yurt|júrt]]. Nýlega hefur notkun dúks sem byggingarefnis verið endurvakin. Í mörgum nútímabyggingum er til dæmis notaður dúkur sem [[stál|stálvírar]] eða [[loftþrýstingur]] halda uppi.


== Leðja og leir ==
== Leðja og leir ==
Lína 17: Lína 17:
[[Mynd:SkogarMuseumOutside.jpg|thumb|250px|Byggingar úr jarðvegi á [[Ísland]]i.]]
[[Mynd:SkogarMuseumOutside.jpg|thumb|250px|Byggingar úr jarðvegi á [[Ísland]]i.]]


Ólíkir byggingarstílar fara eftir magni sérstaks efnis sem er notað. Þessir fara oft eftir gæði [[jarðvegur|jarðvegs]] notuð, til dæmis byggingar úr jarðvegi með meiri leir eru ólíkar þeim sem eru byggðar úr jarðvegi með meiri sandi. Leðja og leir geta bæði haldið hita eða kulda inn vel vegna góðrar [[varmarýmd]]ar sinnar. Hús sem nota jarðveg sem byggingarefni eru náttúrulega köld í sumar og heit í vetri. Leir heldur hita eða kulda og geta gefið hann frá sér í langan tíma, eins og steinn. Veggir úr jarðvegi breytast í hita hægt og hægt, þannig gerast hitastigsbreytingar í lengri tíma en í öðrum byggingum, en þær vara einnig í lengri tíma.
Hinir ýmsu byggingarstílar fara eftir því hversu mikið er notað af tilteknum efnum. Útkoman fer oft eftir gæðum þess [[jarðvegur|jarðvegs]] sem notaður er, til dæmis eru byggingar úr leirríkum jarðvegi ólíkar þeim sem eru byggðar úr sendnum jarðvegi. Hús úr leðju og leir geta bæði haldið vel hita eða svala innan veggja vegna góðrar [[varmarýmd]]ar sinnar. Hús þar sem jarðvegur er notaður sem byggingarefni eru náttúrulega svöl á sumrin og hlý á veturna. Leir heldur hita eða kulda vel og getur gefið hann frá sér í langan tíma, eins og steinn. Veggir úr jarðvegi eru lítt næmir fyrir hitabreytingum, þannig taka hitastigsbreytingar lengri tíma en í öðrum byggingum, en þær standa einnig lengur yfir.


Byggingar úr leðju og leir finnast í [[Vestur-Evrópa|Vestur-]] og [[Norður-Evrópa|Norður-Evrópu]] og hafa verið byggðar þar í margar aldir. Sumar þessara bygginga eru enn íbúðarhæfar í dag.
Byggingar úr leðju og leir finnast í [[Vestur-Evrópa|Vestur-]] og [[Norður-Evrópa|Norður-Evrópu]] og hafa verið byggðar þar öldum saman. Sumar þessara bygginga eru íbúðarhæfar enn í dag.


== Berg ==
== Steinn ==


Mannvirki úr bergi hafa verið byggð í mjög langan tíma. Berg er varanlegasta byggingarefni sem fást, og er yfirleitt mjög fáanlegt. Til eru margar bergtegundir og allar hafa ólíka eiginleika sem gera þær betri eða verri til sérstakra notkana. Berg er mjög þétt efni sem býður upp á mikla vernd. Helstu ókostir bergs er þyngd og klaufaskapur þess. [[Orkuþéttleiki]] bergs er líka ókostur, talið erfitt er að halda það heitt án þess að nota mikla orku.
Langt er síðan menn fóru byggja mannvirki úr steini. Steinn er varanlegasta byggingarefni sem hægt er að fá, og yfirleitt auðfengið. Til eru margar bergtegundir og allar hafa þær mismunandi eiginleika sem gera þær betri eða verri til sérstakra nota. Steinn er mjög þétt efni sem býður upp á mikla vernd. Helstu ókostir steins eru þyngd hans og ómeðfærileiki. [[Orkuþéttleiki|Orkuþéttni]] bergs er líka ókostur, erfitt er að halda í því hita án þess að nota mikla orku.


Í fyrstu voru bergveggir byggðir með því að setja bara einn stein á annan, án [[sement]]s. Með tímanum varð sement algengari og er næstum alltaf notað í dag til að byggja veggi.
Í fyrstu voru steinveggir gerðir með því að hlaða bara einum steini ofan á annan, án [[sement]]s eða steinlíms. Með tímanum varð sement algengara og í dag er það næstum alltaf notað til að byggja steinveggi.


Má sjá byggingar úr [[steinn|steini]] í flestum stórum borgum í dag. Nokkrar [[siðmenning]]ar notuðu aðeins stein, til dæmis [[Egyptaland hið forna|Fornegyptar]], [[Astekar]] og [[Inkaveldið|Inkar]].
Byggingar úr [[steinn|steini]] má sjá í flestum stórum borgum í dag. Nokkrar [[siðmenning]]ar notuðu aðeins stein til bygginga, til dæmis [[Egyptaland hið forna|Forn-Egyptar]], [[Astekar]] og [[Inkaveldið|Inkar]].


== Strá ==
== Hálmur ==


[[Strá]] er eitt elsta byggingarefni til, gras er gott einangrunarefni og fáanlegt auðveldlega. Margar ættir í [[Afríka|Afríku]] hafa búið í heimilum úr strái í allar árstíðir. Í [[Evrópa|Evrópu]] var strá notað oftar sem þakefni, og var einu sinni mjög vinsælt en er orðið úrelt vegna uppfinningar nýja nútímalegri þakefna. Nú á dögum er strá í smánotkun aftur, til dæmis í [[Holland]]i eru mörg ný hús byggð með þökum úr bæði strái og leirhellum.
[[Strá|Hálmur]] (eða strá) er eitt elsta byggingarefnið sem til er, gras er gott einangrunarefni og auðfengið. Margir ættbálkar í [[Afríka|Afríku]] búa í húsum úr strái allan ársins hring. Í [[Evrópa|Evrópu]] var hálmur frekar notaður sem þakefni, og var eitt sinn mjög vinsæll en varð að láta undan síga vegna uppfinningar nútímalegri þakefna sem voru auðveldari í notkun. Nú á dögum er hálmþök farin að tíðkast smávegis aftur, til dæmis eru mörg ný hús byggð í [[Holland]]i með þökum bæði úr hálmi og leirhellum.


== Ís ==
== Ís ==


[[Ís]] hafa verið notað sem byggingarefni af [[Inuítar|Inuítum]] til að byggja [[snjóhús]]. Einnig hafa ís verið notað til að byggja [[hótel]] og aðra ferðamannastaði í [[Vesturlönd|Vesturlöndum]].
[[Inuítar|Inúítar]] notuðu [[ís]] sem byggingarefni þegar þeir byggðu [[snjóhús]] sín. Á síðustu árum hefur ís einnig verið notaður til að byggja [[hótel]] og aðra ferðamannastaði á [[Vesturlönd|Vesturlöndum]].


== Timbur ==
== Timbur ==
Lína 41: Lína 41:




[[Timbur]] er byggingarefni úr [[tré|trjám]] sem er oft sagað eða þjappað saman. Það er oft notað í formi borða eða planka. Timbur er almennt byggingarefni víðnotað til að byggja allskonar byggingar í mörgum [[loftslag|loftslögum]]. Timbur getur verið mjög sveigjanlegt undir þyngdum og haldið styrk sinn. Það er mjög sterkt þegar þjappað lóðrétt. Ólíkar trjátegundir hafa ólíka eiginleiki, en sama trjátegund getur gefið af sér ólíkar tegundir timburs. Þess vegna er betri nota nokkrar trjátegundir sem byggingarefni en aðrar. Umhverfið sem tré vex í getur líka haft áhrif á hentugleiki timburs.
[[Timbur]] er byggingarefni úr [[tré|trjám]] sem er oft sagað eða þjappað saman. Það er oft notað í formi borða eða planka. Timbur er algengt byggingarefni og víða notað til að byggja alls konar byggingar í ýmiss konar [[loftslag|loftslagi]]. Timbur getur verið mjög sveigjanlegt undir álagi og haldið styrk sínum. Það er mjög sterkt þegar þrýstingur á það er samsíða viðaræðunum. Mismunandi trjátegundir hafa msimunandi eiginleiki, en sama trjátegund getur gefið af sér hinar ýmsu tegundir timburs. Nokkrar trjátegundir teljast gefa af sér betra byggingarefni en aðrar. Umhverfið sem tré vex í getur líka haft áhrif á hentugleika timburs.


Upprunulega var tré notað sem byggingarefni í formi trjábola. Trén voru bara skerin nauðsynlegu lengd og sett á stað. Stundum var trjábörkurinn tekinn af.
Í fyrstu var tré notað sem byggingarefni í formi trjábola. Trén voru einungis höggvin í réttar lengdir og stillt af á réttum stað. Stundum var trjábörkurinn tekinn af.


Eftir vélrænar [[sög|sagir]] komu til sögunnar varð framleiðsla timburs stór atvinnugrein.
Fyrir löngu áttu margar fjölskyldar sérstalkt stæði þar sem voru ræktuð tré. Þessi tré voru notuð í húsabyggingu.

Við uppfinningu vélrænna [[sög|saga]] varð framleiðsla timburs stór atvinnugrein.


== Tengt efni ==
== Tengt efni ==

Útgáfa síðunnar 21. janúar 2018 kl. 15:18

Járnabinding lögð í steinsteypu.

Byggingarefni eru þau efni sem notuð eru til að byggja mannvirki. Mörg náttúruleg efni má nota sem byggingarefni, til dæmis leir, sand, tré og stein. Notaðar hafa verið trjágreinar og laufblöð sem byggingarefni. Að auki eru gerviefni notuð sem byggingarefni og eru nokkur þeirra framleidd meira tilbúin til notkunar en önnur. Framleiðsla byggingarefna er mikilvæg atvinnugrein í mörgum löndum og notkun þessara efna skiptist á nokkrar iðngreinar, eins og trésmíði, pípulögn, þakgerð og uppsetningu einangrunar.

Nátturuleg efni

Byggingarefni skiptast í tvo flokka: náttúruleg og tilbúin. Til náttúrulegra efna teljast bæði efni sem ekki hafa verið unnin í iðnaði og þau sem hafa verið unnin, minna eða meira, eins og timbur eða gler. Tilbúin efni eru framleidd með iðnvæddum aðferðum og eru mikið unnin í höndum eða með vélum, eins og plast eða málning byggð á jarðolíu. Bæði hin náttúrulegu og tilbúnu byggingarefni eru hin gagnlegustu.

Leðja, steinn og plöntur eru einföldustu efnin. Um allan heim hefur fólk notað einhver þessara efna til að byggja hús sín, allt eftir tíðarfarinu þar sem það býr. Yfirleitt er steinn notaður sem formgerðarefni í þessum byggingum, og leðja til að fylla bilin. Leðjan er í raun steinsteypt efni.

Dúkur

Hirðingjar um allan heim hafa, samkvæmt venju, búið í tjöldum. Tvær velþekktar gerðar af tjöldum eru indíánatjald og júrt. Nýlega hefur notkun dúks sem byggingarefnis verið endurvakin. Í mörgum nútímabyggingum er til dæmis notaður dúkur sem stálvírar eða loftþrýstingur halda uppi.

Leðja og leir

Byggingar úr jarðvegi á Íslandi.

Hinir ýmsu byggingarstílar fara eftir því hversu mikið er notað af tilteknum efnum. Útkoman fer oft eftir gæðum þess jarðvegs sem notaður er, til dæmis eru byggingar úr leirríkum jarðvegi ólíkar þeim sem eru byggðar úr sendnum jarðvegi. Hús úr leðju og leir geta bæði haldið vel hita eða svala innan veggja vegna góðrar varmarýmdar sinnar. Hús þar sem jarðvegur er notaður sem byggingarefni eru náttúrulega svöl á sumrin og hlý á veturna. Leir heldur hita eða kulda vel og getur gefið hann frá sér í langan tíma, eins og steinn. Veggir úr jarðvegi eru lítt næmir fyrir hitabreytingum, þannig taka hitastigsbreytingar lengri tíma en í öðrum byggingum, en þær standa einnig lengur yfir.

Byggingar úr leðju og leir finnast í Vestur- og Norður-Evrópu og hafa verið byggðar þar öldum saman. Sumar þessara bygginga eru íbúðarhæfar enn í dag.

Steinn

Langt er síðan menn fóru að byggja mannvirki úr steini. Steinn er varanlegasta byggingarefni sem hægt er að fá, og yfirleitt auðfengið. Til eru margar bergtegundir og allar hafa þær mismunandi eiginleika sem gera þær betri eða verri til sérstakra nota. Steinn er mjög þétt efni sem býður upp á mikla vernd. Helstu ókostir steins eru þyngd hans og ómeðfærileiki. Orkuþéttni bergs er líka ókostur, erfitt er að halda í því hita án þess að nota mikla orku.

Í fyrstu voru steinveggir gerðir með því að hlaða bara einum steini ofan á annan, án sements eða steinlíms. Með tímanum varð sement algengara og í dag er það næstum alltaf notað til að byggja steinveggi.

Byggingar úr steini má sjá í flestum stórum borgum í dag. Nokkrar siðmenningar notuðu aðeins stein til bygginga, til dæmis Forn-Egyptar, Astekar og Inkar.

Hálmur

Hálmur (eða strá) er eitt elsta byggingarefnið sem til er, gras er gott einangrunarefni og auðfengið. Margir ættbálkar í Afríku búa í húsum úr strái allan ársins hring. Í Evrópu var hálmur frekar notaður sem þakefni, og var eitt sinn mjög vinsæll en varð að láta undan síga vegna uppfinningar nútímalegri þakefna sem voru auðveldari í notkun. Nú á dögum er hálmþök farin að tíðkast smávegis aftur, til dæmis eru nú mörg ný hús byggð í Hollandi með þökum bæði úr hálmi og leirhellum.

Ís

Inúítar notuðu ís sem byggingarefni þegar þeir byggðu snjóhús sín. Á síðustu árum hefur ís einnig verið notaður til að byggja hótel og aðra ferðamannastaði á Vesturlöndum.

Timbur

Timbur er byggingarefni úr trjám sem er oft sagað eða þjappað saman. Það er oft notað í formi borða eða planka. Timbur er algengt byggingarefni og víða notað til að byggja alls konar byggingar í ýmiss konar loftslagi. Timbur getur verið mjög sveigjanlegt undir álagi og haldið styrk sínum. Það er mjög sterkt þegar þrýstingur á það er samsíða viðaræðunum. Mismunandi trjátegundir hafa msimunandi eiginleiki, en sama trjátegund getur gefið af sér hinar ýmsu tegundir timburs. Nokkrar trjátegundir teljast gefa af sér betra byggingarefni en aðrar. Umhverfið sem tré vex í getur líka haft áhrif á hentugleika timburs.

Í fyrstu var tré notað sem byggingarefni í formi trjábola. Trén voru einungis höggvin í réttar lengdir og stillt af á réttum stað. Stundum var trjábörkurinn tekinn af.

Eftir að vélrænar sagir komu til sögunnar varð framleiðsla timburs stór atvinnugrein.

Tengt efni