Hannes Hólmsteinn Gissurarson

Íslensk heimspeki Heimspeki 20. aldar, Heimspeki 21. aldar
Nafn:	Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Fædd/ur:	19. febrúar 1953 (1953-02-19)
Skóli/hefð:	Rökgreiningarheimspeki
Helstu ritverk:	Hayek’s Conservative Liberalism, Hvar á maðurinn heima, Stjórnmálaheimspeki, Fiskar undir steini. Sex ritgerðir í stjórnmálaheimspeki
Helstu viðfangsefni:	Stjórnspeki
Markverðar hugmyndir:	Frjálshyggja
Áhrifavaldar:	Tómas af Aquino, John Locke, Adam Smith, David Hume, Milton Friedman, Friedrich A. von Hayek, Karl Popper, Robert Nozick

Hannes Hólmsteinn Gissurarson (fæddur 19. febrúar 1953 í Reykjavík) er prófessor í stjórnmálafræði við Háskóla Íslands og virkur þátttakandi í stjórnmálaumræðum á Íslandi. Hann er kunnur að eindregnum stuðningi við frjálshyggju.

Fjölskylda

Faðir Hannesar var Gissur Jörundur Kristinsson, trésmiður og framkvæmdastjóri. Móðir hans, Ásta Hannesdóttir, var handavinnukennari og almennur kennari.

Systkini Hannesar eru Salvör Kristjana Gissurardóttir, lektor í upplýsingatækni við kennslu- og menntunarsvið Háskóla Íslands, Kristinn Dagur Gissurarson, tæknifræðingur og Guðrún Stella Gissurardóttir, forstöðumaður Atvinnumiðlunar Vestfjarða.

Nám og störf

Hannes lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík 1972, þar sem hann hlaut gullpennann fyrir bestu ritgerð vetrarins. Hann lauk B. A. prófi í sagnfræði og heimspeki 1979 og cand. mag. prófi í sagnfræði 1982 frá Háskóla Íslands. Hann lauk doktorsprófi í stjórnmálafræði (e. politics) frá félagsvísindadeild (faculty of social studies) Oxford-háskóla 1985, en þar var hann R. G. Collingwood Scholar í Pembroke College 1984-1985. Hann stofnaði ásamt nokkrum skólabræðrum sínum The Hayek Society í Oxford, þar sem rætt var um rök með og á móti frjálshyggju. Hannes Hólmsteinn hlaut fyrstu verðlaun í ritgerðasamkeppni Mont Pèlerin Society 1984 og varð sama ár félagi í samtökunum. Hann hefur kennt í Háskóla Íslands frá 1986, fyrst í heimspekideild, síðan félagsvísindadeild, þar sem hann hefur verið prófessor frá 1995. Hann hefur tvisvar verið Fulbright Scholar í Bandaríkjunum og einu sinni Sasakawa Scholar í Japan. Hann hefur líka verið gistifræðimaður eða gistiprófessor í Hoover stofnuninni í Stanford-háskóla, George Mason-háskóla í Virginíu, U. C. L. A. (e. University of California at Los Angeles), Tokyo University of the Fisheries, L. U. I. S. S. (í. Libera Università Internazionali degli Studi Sociali) í Róm og I. C. E. R. (e. International Centre for Economic Research) í Tórínó. DV kaus hann „penna ársins“ 1984. Hannes var í stjórn Mont Pèlerin Society 1998-2004 og skipulagði ásamt öðrum fund samtakanna á Íslandi í ágúst 2005.

Áhrif

Hannes Hólmsteinn Gissurarson var blaðamaður Eimreiðarinnar, sem ungir frjálshyggjumenn gáfu út 1972–1975. Í hinum svonefnda Eimreiðarhópi voru með honum m. a. Davíð Oddsson, Þorsteinn Pálsson, Geir H. Haarde, Baldur Guðlaugsson, Brynjólfur Bjarnason, Kjartan Gunnarsson, Magnús Gunnarsson og Jón Steinar Gunnlaugsson. Þessi hópur varð mjög áhrifamikill í Sjálfstæðisflokknum í lok 8. áratugar og beitti sér fyrir því að sveigja stefnu flokksins í átt til nýfrjálshyggju.

Hannes stofnaði ásamt nokkrum öðrum Félag frjálshyggjumanna 1979, sem starfaði í tíu ár. Það fékk Nóbelsverðlaunahafana Friedrich A. von Hayek, James M. Buchanan og Milton Friedman til að koma til landsins og tala um fræði sín. Vöktu heimsóknir þeirra og fyrirlestrar athygli. Einnig gaf Félag frjálshyggjumanna út ýmis rit og tímaritið Frelsið 1980-1988, fyrst undir ritstjórn Hannesar, síðan Guðmundar Magnússonar.

Árið 1984 rak Hannes ásamt Kjartani Gunnarssyni ólöglega útvarpsstöð, sem nefndist Fréttaútvarpið, dagana 2.–10. október. Henni var lokað með lögregluvaldi og opinbert mál höfðað gegn þeim Hannesi og Kjartani fyrir brot á útvarpslögum. Hlutu þeir dóm fyrir þetta tiltæki. En rekstur útvarpsstöðvarinnar hafði þau áhrif, að forysta Sjálfstæðisflokksins snerist til fylgis við frjálst útvarp eftir nokkurt hik árin á undan.

Árið 1990 gaf Hannes út bókina Fiskistofnarnir við Ísland: Þjóðareign eða ríkiseign? þar sem hann mælti með kerfi varanlegra, framseljanlegra aflakvóta, sem úthlutað væri ókeypis í upphafi.

Árið 2002 gaf Hannes út bókina Hvernig getur Ísland orðið ríkasta land í heimi? þar sem hann mælti með stórfelldum skattalækkunum á fyrirtæki í því skyni að laða fjármagn til landsins og gera Ísland að alþjóðlegri fjármálamiðstöð. Ræddi hann í bókinni fordæmi Írlands og Lúxemborgar, en líka ýmissa lítilla eyríkja eins og Ermarsundseyja og Cayman-eyja.

Hannes hafði mikil áhrif á stefnu ríkisstjórna Sjálfstæðisflokksins undir forystu Davíðs Oddssonar og síðar Geirs H. Haarde. Áhrif Hannesar voru ekki síst augljós á þá einkavæðingarstefnu sem hófst á síðari hluta 10. áratugs 20. aldar.^{[heimild vantar]}

Deilur

Allt frá því að Hannes Hólmsteinn Gissurarson vakti fyrst athygli opinberlega með vikulegum útvarpsþáttum, sem hann sá um veturinn 1976-1977 undir nafninu „Orðabelgur“, hafa staðið um hann og boðskap hans harðar deilur. Einn kennara hans í Háskóla Íslands, Þorsteinn Gylfason, skrifaði um hann fjölda greina í Morgunblaðið, þar sem hann kallaði hann meðal annars „sauð í sauðargæru“, en Hannes svaraði og sagði, að Þorsteinn væri einn elsti og efnilegasti heimspekingur þjóðarinnar. Seinna deildu þeir Þorsteinn og Hannes í Skírni (1984 og 1986) um réttlætiskenningar Roberts Nozick og Friedrichs A. von Hayek.

Í ársbyrjun 1984 áttu þeir Hannes og Ólafur Ragnar Grímsson, sem þá var ritstjóri Þjóðviljans, í hörðum deilum um kenningar Miltons Friedman. Ólafur Ragnar hafði endursagt greinar úr enskum dagblöðum um það, að ýmislegt væri ámælisvert við rannsóknaraðferðir Friedmans í peningamálasögu þeirri, sem hann hafði samið. Var tölfræðiprófessor í Oxford, David Hendry, borinn fyrir gagnrýninni. Hannes sneri sér til Hendrys, sem aftók, að hann hefði vænt Friedman um óheiðarleg vinnubrögð.

Skipun Hannesar í stöðu lektors í stjórnmálafræði í félagsvísindadeild Háskóla Íslands sumarið 1988 vakti hörð viðbrögð, því að deildin hafði mælt með öðrum manni. Hafði dómnefnd á vegum deildarinnar komist að þeirri niðurstöðu, að Hannes væri aðeins hæfur að hluta í stöðu lektors í stjórnmálafræði. Birgir Ísleifur Gunnarsson menntamálaráðherra og flokksfélagi Hannesar leitaði hins vegar til tveggja erlendra kennara hans, sem báðir töldu hann hæfan í stöðuna. Meðumsækjendur Hannesar kærðu þessa gerð til umboðsmanns Alþingis, sem komst að þeirri niðurstöðu að ekkert hefði verið athugavert við hana.

Hannes gagnrýndi óspart Jón Ólafsson athafnamann, á meðan Jón átti og rak Stöð tvö, þar á meðal í fyrirlestri á ensku á norrænni blaðamannaráðstefnu 1999. Árið 2004 höfðaði Jón meiðyrðamál gegn Hannesi úti í Bretlandi vegna þessara ummæla, sem Hannes hafði sett á heimasíðu sína þar sem Jón var opinberlega vændur um að hafa efnast á glæpastarfsemi s.s. fíkniefnasölu. Að ráði dómsmálaráðuneytisins og lögfræðings Háskólans sinnti Hannes ekki þessu máli. Féll þess vegna í því útivistardómur sumarið 2005 þar sem Hannes var dæmdur til að greiða Jóni 100 þúsund pund (um 12 milljónir ísl. kr.) í bætur og málskostnað. Hannes áfrýjaði þessum dómi til yfirréttar, The Royal High Court of Justice, í Lundúnum, sem úrskurðaði 8. desember 2006, að dómurinn skyldi vera ógildur, þar sem Hannesi hefði ekki verið stefnt eftir íslenskum reglum, eins og skylt hefði verið.

Þegar Hannes sagði frá því opinberlega sumarið 2003, að hann væri að skrifa ævisögu Halldórs Kiljans Laxness, meinaði Auður Laxness, ekkja Halldórs, honum aðgang að bréfasafni skáldsins, sem hún hafði gefið á handritadeild Þjóðarbókhlöðunnar á degi íslenskrar tungu, 16. nóvember, 1996. Eftir að fyrsta bindi ævisögu skáldsins, Halldór, kom út, gagnrýndu Helga Kress og fleiri Hannes harðlega fyrir að nota í bókinni texta frá Laxness í heimildarleysi, án þess að geta tilvitnana. Haustið 2004 höfðaði Auður mál gegn Hannesi fyrir brot á lögum um höfundarrétt. Hann var sýknaður af kröfum hennar í Héraðsdómi Reykjavíkur 10. nóvember 2006.

Auður áfrýjaði dómnum og Hannes var dæmdur í Hæstarétti fyrir brot á höfundarrétti í um 2/3 tilvika, sem hann var ákærður fyrir, og gert að greiða Auði Laxness 1,5 milljón króna í fébætur. Hannes var einnig dæmdur til að greiða málskostnað, 1,6 milljón króna. Efnt var til söfnunar í „málfrelsissjóð“ af vinum Hannesar til að hlaupa undir bagga með honum vegna vegna málskostnaðar.

Helstu verk

• Hayek’s Conservative Liberalism (doktorsritgerð). Garland, New York 1987.
• Sjálfstæðisflokkurinn í sextíu ár. Sjálfstæðisflokkurinn, Reykjavík 1989.
• Fjölmiðlar nútímans. Stofnun Jóns Þorlákssonar, Reykjavík 1989.
• Island. Timbro, Stockholm 1990.
• Fiskistofnarnir við Ísland: Þjóðareign eða ríkiseign? Stofnun Jóns Þorlákssonar, Reykjavík 1990.
• Jón Þorláksson forsætisráðherra. Almenna bókafélagið, Reykjavík 1992.
• Frjálshyggjan er mannúðarstefna. Greinasafn. Stofnun Jóns Þorlákssonar,Reykjavík 1992.
• Pálmi í Hagkaup. Framtíðarsýn, Reykjavík 1994.
• Hvar á maðurinn heima? Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1994.
• Íslenskar tilvitnanir. Almenna bókafélagið, Reykjavík 1995.
• Benjamín Eiríksson í stormum sinna tíða. Bókafélagið, Reykjavík 1996
• Hádegisverðurinn er aldrei ókeypis. Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1997.
• Stjórnmálaheimspeki. Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1999.
• Ísland og Atlantshafsbandalagið. Þrír heimildaþættir fyrir sjónvarp. 1999.
• Overfishing. The Icelandic Solution. Institute of Economic Affairs, London 2000.
• Fiskar undir steini. Sex ritgerðir í stjórnmálaheimspeki. Háskólaútgáfan, Reykjavík 2001.
• Hvernig getur Ísland orðið ríkasta land í heimi? Nýja bókafélagið, Reykjavík 2002.
• Tuttugasta öldin. Átta heimildaþættir fyrir sjónvarp. 2002.
• Halldór. Fyrsta bindi ævisögu Halldórs Kiljans Laxness. Almenna bókafélagið, Reykjavík 2003.
• Kiljan. Annað bindi ævisögu Halldórs Kiljans Laxness. Bókafélagið, Reykjavík 2004.
• Laxness. Þriðja bindi ævisögu Halldórs Kiljans Laxness. Bókafélagið, Reykjavík 2005.
• Áhrif skattahækkana á hagvöxt og lífskjör. Bókafélagið, Reykjavík 2009.
• Kjarni málsins. Fleyg orð á íslensku. Bókafélagið, Reykjavík 2010.
• Íslenskir kommúnistar 1918–1998. Almenna bókafélagið, Reykjavík 2011.
• The Icelandic Fisheries: Sustainable and Profitable. Háskólaútgáfan, Reykjavík 2015.

Sjá einnig

• Eimreiðarhópurinn

Heimildir

• Vefsíða Hannesar við Háskóla Íslands (lokað vegna dómsmáls)
• „Að hafa það heldur sem sannara reynist,“ viðtal við Hannes H. Gissurarson í tilefni gagnrýni Þjóðviljans á útvarpsþátt hans, Orðabelg, Morgunblaðið 29. ágúst 1976.

Tenglar

• Blogg Hannesar H. Gissurarsonar á Morgunblaðsvefnum
• Blogg Hannesar H. Gissurarsonar á Pressunni
• Heimspekileg sjálfslýsing Hannesar H. Gissurarsonar á heimspekivefnum
• Greinar Hannesar H. Gissurarsonar í Fréttablaðinu
• Útdráttur úr aðilaskýrslu Hannesar H. Gissurarsonar í máli hans gegn Jóni Ólafssyni á pdf sniði
• Heimasíða fundar Mont Pèlerin Society á Íslandi í ágúst 2005
• Umsögn Benedikts Jóhannessonar um Laxness
• Umsögn Stefáns Fr. Stefánssonar um Laxness
• Umsögn Steinars Þórs Sveinssonar um Laxness
• Grein um Oxford Hayek Society í enskri útg. Wikipedia
• Sýknudómur yfir Hannesi H. Gissurarsyni í Héraðsdómi Reykjavíkur
• Dómur yfir Hannesi H. Gissurarsyni í Hæstarétti Íslands þann 13.mars 2008
• Dómur í máli Jóns Ólafssonar gegn Hannesi í Áfrýjunardómstól í Lundúnum
• Frásögn Sunday Times af máli Jóns Ólafssonar gegn Hannesi
• Frásögn New York Times af máli Jóns Ólafssonar gegn Hannesi
• Viðtal við Hannes H. Gissurarson í Harmageddon 12. október 2010, fyrsti hluti

Viðtöl við Hannes

• Ég hef verið mikill gæfumaður; grein í 24. stundum 2008