„Hveðn“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við

Innfellt

Útgáfa síðunnar 30. nóvember 2017 kl. 13:29

Hveðn (danska: Hven, sænska: Ven) er sænsk eyja í Eyrarsundi, miðja vegu á milli Skáns og Sjálands en þó nær Svíþjóð. Hún telst tilheyra Skáni og er nú hluti af Landskrona kommun. Eyjan er 7,5 km² að stærð og þar búa um 370 manns. Á Hveðn var aðsetur stjörnufræðingsins Tycho Brahe sem byggði hér stjörnuathugunarstöð sína, sem nefndist Stjörnuborg, og höllina Úraníuborg.

Eyjan er hæst 39 metrar yfir sjávarmáli en sæbrött. Milt loftslag og leirkenndur jarðvegur gera að verkum að eyjan hentar vel til jarðræktar, hún er t.d. eini staðurinn í Svíþjóð þar sem hægt er að rækta dúrum-hveiti. Þar hefur um nokkurra ára skeið einnig verið stunduð vínrækt.

Helstu atvinnuvegir á eyjunni eru ferðaþjónusta, fiskveiðar, siglingar og landbúnaður. Áður var tígulsteinagerð í eynni. Höfuðstaður Hveðnar heitir Tuna og liggur á eyjunni miðri. Önnur þorp eru fiskiþorpið Kyrkbacken á vesturströndinni og Bäckviken á austurströndinni en þaðan siglir ferja til Landskrona. Einnig ganga ferjur frá Kaupmannahöfn til Bäckviken.

Saga

Hveðn var upphaflega hluti af eiði sem tengdi Skán við Sjáland, en við lok síðustu ísaldar jókst vatnsmagnið mikið í innhafinu sem síðar varð Eystrasalt. Þá rauf sjórinn eiðið og braut mikið land sem nú myndar leirur við strendur Danmerkur og Svíþjóðar.

Tycho Brahe átti Hveðn og reisti þar Stjörnuborg og Úraníuborg um 1576, en Friðrik II fjármagnaði byggingu þeirra. Eyjan varð eftir það fastur viðkomustaður hefðarfólks frá Evrópu sem kom þangað til að hitta stjörnufræðinginn. Þangað kom meðal annarra Oddur Einarsson 2. mars árið 1585. Brahe lenti upp á kant við Kristján IV árið 1599 og flutti til Prag.

Þar sem eyjan taldist til Skáns tilheyrði hún Danmörku lengst af. Við Hróarskeldufriðinn varð Skánn hluti af Svíþjóð, en ekki var talið sjálfsagt að Hveðn fylgdi með. Er sagt að sænski konungurinn Karl X Gústaf hafi sagt „Får jag inte Ven, bryter jag freden“ („Fái ég ekki Hveðn, rýf ég friðinn“ — í Danmörku er þessari tilvitnun gjarnan fylgt eftir með: „Hann fékk Hveðn, en rauf samt friðinn“). 1660 fengu Svíar svo Hveðn í hendur.

@@ Lína 1: / Lína 1: @@
 [[Mynd:Sweden-isle-of-ven.jpg|thumb|[[Höfn (mannvirki)|Höfn]] á Hveðn]]
-'''Hveðn''' ([[danska]]: ''Hven'', [[sænska]]: ''Ven'') er [[Svíþjóð|sænsk]] [[eyja]] í [[Eyrarsund]]i, miðja vegu á milli [[Skánn|Skáns]] og [[Sjáland]]s en þó nær [[Svíþjóð]]. Hún telst tilheyra [[Skánn|Skáni]] og er nú hluti af [[Landskrona kommun]]. Eyjan er 7,5 [[Ferkílómetri|km²]] að stærð og þar búa um 370 manns. Hveðn var miðstöð [[stjörnufræði]]ngsins [[Tycho Brahe]] sem byggði hér [[stjörnuathugunarstöð]] sína, sem nendist [[Stjörnuborg]], og höllina [[Úraníuborg]].
+'''Hveðn''' ([[danska]]: ''Hven'', [[sænska]]: ''Ven'') er [[Svíþjóð|sænsk]] [[eyja]] í [[Eyrarsund]]i, miðja vegu á milli [[Skánn|Skáns]] og [[Sjáland]]s en þó nær [[Svíþjóð]]. Hún telst tilheyra [[Skánn|Skáni]] og er nú hluti af [[Landskrona kommun]]. Eyjan er 7,5 [[Ferkílómetri|km²]] að stærð og þar búa um 370 manns. Á Hveðn var aðsetur [[stjörnufræði]]ngsins [[Tycho Brahe]] sem byggði hér [[stjörnuathugunarstöð]] sína, sem nefndist [[Stjörnuborg]], og höllina [[Úraníuborg]].
-Eyjan er hæst 39 [[metri|metrar]] yfir [[sjávarmál]]i og er brött fram í sjó. Milt loftslag og leirkenndur jarðvegur gera það að verkum að eyjan hentar vel til [[jarðrækt]]ar, er t.d. eini staðurinn í Svíþjóð þar sem hægt er að rækta [[dúrum-hveiti]]. Þar hefur um nokkra ára skeið einnig verið stunduð [[vínrækt]].
+Eyjan er hæst 39 [[metri|metrar]] yfir [[sjávarmál]]i en sæbrött. Milt loftslag og leirkenndur jarðvegur gera að verkum að eyjan hentar vel til [[jarðrækt]]ar, hún er t.d. eini staðurinn í Svíþjóð þar sem hægt er að rækta [[dúrum-hveiti]]. Þar hefur um nokkurra ára skeið einnig verið stunduð [[vínrækt]].
-Helstu atvinnuvegir á eyjunni eru [[ferðaþjónusta]], [[fiskveiðar]], [[siglingar]] og [[landbúnaður]]. Áður var [[tígulsteinn|tígulsteinagerð]] í eynni. Höfuðstaður Hveðnar heitir [[Tuna]] og liggur á eyjunni miðri. Önnur þorp eru fiskiþorpið [[Kyrkbacken]] á vesturströndinni og [[Bäckviken]] á austurströndinni þangað sem [[ferja]]n gengur frá [[Landskrona]]. Frá [[Kaupmannahöfn]] ganga einnig ferjur til [[Bäckviken]].
+Helstu atvinnuvegir á eyjunni eru [[ferðaþjónusta]], [[fiskveiðar]], [[siglingar]] og [[landbúnaður]]. Áður var [[tígulsteinn|tígulsteinagerð]] í eynni. Höfuðstaður Hveðnar heitir [[Tuna]] og liggur á eyjunni miðri. Önnur þorp eru fiskiþorpið [[Kyrkbacken]] á vesturströndinni og [[Bäckviken]] á austurströndinni en þaðan siglir [[ferja]] til [[Landskrona]]. Einnig ganga ferjur frá [[Kaupmannahöfn]] til [[Bäckviken]].
 ==Saga==
 [[Mynd:Amager i Sund ubt 1 DA.png|thumb|[[Kort]] sem sýnir staðsetningu Hveðnar í [[Eyrarsund]]i]]
-Hveðn var upphaflega hluti af eiði sem tengdi Skán við Sjáland, en við lok síðustu [[Ísöld|ísaldar]] jókst vatnsmagnið mikið þar sem síðar varð [[Eystrasalt]]. Þá rauf sjórinn eiðið og reif með sér mikið af landi sem nú eru [[Leira|leirur]] við strendur Danmerkur og Svíþjóðar.
+Hveðn var upphaflega hluti af eiði sem tengdi Skán við Sjáland, en við lok síðustu [[Ísöld|ísaldar]] jókst vatnsmagnið mikið í innhafinu sem síðar varð [[Eystrasalt]]. Þá rauf sjórinn eiðið og braut mikið land sem nú myndar [[Leira|leirur]] við strendur Danmerkur og Svíþjóðar.
 Tycho Brahe átti Hveðn og reisti þar Stjörnuborg og Úraníuborg um [[1576]], en [[Friðrik II]] fjármagnaði byggingu þeirra. Eyjan varð eftir það fastur viðkomustaður hefðarfólks frá [[Evrópa|Evrópu]] sem kom þangað til að hitta stjörnufræðinginn. Þangað kom meðal annarra [[Oddur Einarsson]] [[2. mars]] árið [[1585]]. Brahe lenti upp á kant við [[Kristján IV]] árið [[1599]] og flutti til [[Prag]].
-Þar sem eyjan taldist til Skáns tilheyrði hún Danmörku lengst af. Við [[Hróarskeldufriðurinn|Hróarskeldufriðinn]] varð Skánn hluti af Svíþjóð, en Hveðn fylgdi ekki sjálfkrafa með. Er sagt að sænski [[konungur]]inn [[Karl X Gústaf]] hafi sagt „Får jag inte Ven, bryter jag freden“ („Fái ég ekki Hveðn, rýf ég friðinn“ — í Danmörku er þessari tilvitnun gjarnan fylgt eftir með: „Hann fékk Hveðn, en rauf ''samt'' friðinn“). [[1660]] fengu Svíar svo Hveðn í hendur.
+Þar sem eyjan taldist til Skáns tilheyrði hún Danmörku lengst af. Við [[Hróarskeldufriðurinn|Hróarskeldufriðinn]] varð Skánn hluti af Svíþjóð, en ekki var talið sjálfsagt að Hveðn fylgdi með. Er sagt að sænski [[konungur]]inn [[Karl X Gústaf]] hafi sagt „Får jag inte Ven, bryter jag freden“ („Fái ég ekki Hveðn, rýf ég friðinn“ — í Danmörku er þessari tilvitnun gjarnan fylgt eftir með: „Hann fékk Hveðn, en rauf ''samt'' friðinn“). [[1660]] fengu Svíar svo Hveðn í hendur.
 [[Flokkur:Eyjar í Eystrasalti]]