„Súleiman mikli“: Munur á milli breytinga
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 38: | Lína 38: | ||
{{stubbur|æviágrip}} |
{{stubbur|æviágrip}} |
||
{{fd|1494|1566}} |
{{fd|1494|1566}} |
||
[[Flokkur:Tyrkjasoldánar]] |
Útgáfa síðunnar 30. ágúst 2017 kl. 14:28
Súleiman I (6. nóvember 1494 – 5./6./7. september 1566), þekktastur sem Súleiman mikli var tíundi soldán Ottómanveldisins og sá sem lengst ríkti, frá árinu 1520 til dauðadags árið 1566. Hann er stundum nefndur „löggjafinn“ vegna gríðarlega umfangsmikilla endurbóta sinna á lagakerfi Ottómanveldisins. Hann leiddi einnig heri Ottómanveldisins til sigurs í orrustum á Ródos, við Belgrad og í Ungverjalandi en sigurgöngu hans lauk í umsátrinu um Vínarborg árið 1529. Hann innlimaði einnig í Ottómanveldið stór landsvæði í Mið-Austurlöndum og Norður-Afríku.
Upphafsár
Súleiman fæddist í borginni Trabazon meðfram ströndum Svartahafs, líklegast 6. nóvember 1494.[1] Móðir hans var Aishe Hafsa Sultan, sem dó 1534. Sjö ára gamall var hann sendur til að læra vísindi, sögu, bókmenntir, guðfræði og hernaðartækni í skólum Topkapı hallarinnar í Konstantínópel (sem er nú Istanbúl). Hann vingaðist snemma við Pargalı Ibrahim Pasha, þræl sem síðar varð einn af traustustu ráðgjöfum hans.[2] Frá sautján ára aldri var Súleiman skipaður sem ríkistjóri Kaffa og síðar sem ríkistjóri Sarukhan með stuttri valdatíð í Adrianople (sem er nú Edirne).[3] Þegar faðir hans Selim I dó tók hann við völdum sem tíundi súltan Ottóman veldisins. Sumir sagnfræðingar halda því fram að hann hafi dást að Alexander mikla.[4][5] Hann var fyrir áhrifum sýnar Alexanders að byggja upp heimsveldi sem næði frá austri til vestri og þetta var drifkrafturinn fyrir hernaðarförum hans í Asíu, Afríku og í Evrópu.
Hernaðarleiðangar
Landvinningar í Evrópu
Þegar hann tók við völdum af föður sínum hóf Súleiman röð hernaðarleiðangra sem að lokum bældi niður uppreisn undir forystu ríkistjóra Damaskus 1521. Suleiman undirbjó yfirtöku Belgrad frá konungsríkinu Ungverjalandi. Yfirtaka borgarinnar var nauðsynleg til þess að sigra Ungverja, sem eftir sigra á Serbum, Búlgörum, Austrómverska keisaradæminu og Albaníu var eina veldið sem gat stöðvað landvinninga Ottóman veldisins í Evrópu. Súleiman umkringdi Belgrad og byrjaði stórskotahríð frá eyju í ánni Danube. Með eingöngu 700 menn og engri hjálp frá Ungverjalandi féll Belgrad í ágúst 1521.[6]
Vegurinn til Ungverjalands og Austuríkis var opinn en Súleiman beindi athygli sinni til eyjarinnar Ródos í Miðjarðarhafi. Sumarið 1522 sendi hann herflotann sem hann erfði frá föður sínum á meðan hann leiddi herdeild hundrað þúsund manna um Anatólíu.[7] Eftir baráttuna um Ródos eftir fimm mánuði náði hann höfuðborginni og leyfði riddurum Ródos að fara frá eynni. Þeir mynduðu að lokum nýja herstöð á Möltu.
Eftir því sem tengslin á milli Ungverjalands og Ottómanveldisins minnkuðu, hélt Súleiman áfram með hernaðarleiðangra sína í Austur-Evrópu og 29. ágúst 1526 sigraði hann Louis II af Ungverjalandi við baráttuna um Mohács. Eftir hana hrundi mótspyrna Ungverjalands og Ottómanveldið varð ráðandi veldi í Austur-Evrópu.[8] Á meðan Súleiman sigraði Ungverjaland gerðu ættbálkar Tyrkja í mið Anatóliu uppreisn undir stjórn Kalender Çelebi.
Undir Karli fimmta og Ferdinand fyrsta hernámu Habsborgarar Buda og tóku Ungverjaland. 1529 fór Súleiman aftur um dalinn Danube og tók aftur völd yfir Buda og um næsta haust undirbjó hann yfirtöku Vínar. Það var metnaðsfyllsta herleiðangur Ottóman veldisins og hápunktur hernaðarleiðangur þess til vesturs. Með sextán þúsund hermenn[9] urðu Austuríkismenn til þess að Súleimann átti sinn fyrsta ósigur, sem var upphaf deilna á milli Habsborgara og Ottóman veldisins sem entist til 20 aldarinnar.[10] Seinni tilraun til að sigra Vín misheppnaðist 1532 og Súleiman hörfaði áður en hann náði til borgarinnar. Í báðum tilraunum kom veðrið og of breitt flutningskerfi þeim illa.[11]
Eftir 1540 spratt deilan í Ungverjalandi aftur upp sem gaf Súleiman tækifæri til að hefna fyrir ósigurinn í Vienna. Sum ungversk göfugmenni stungu upp á því að Ferdinand, sem stjórnaði nágrannanum Austuríki og tengdist fjölskyldu Louis II með hjónabandi, myndi taka við Ungverjalandi ef Louis myndi deyja án arftaka.[12] Hins vegar, stugu önnur göfugmenni upp á því að John Zápolya sem var studdur af Suleiman en óþekktur af kristnum valdhöfum í Evrópu.
1541 voru Habsborgarar aftur í deilu við Ottóman veldið með því að reyna að sigra Buda. Eftir að hafa neyðst til að hörfa og fleiri vígi Habsborgara fallið í kjölfarið,[13] neyddust Ferdinand og bróðir hans Karl fimmti að gera niðurlægjandi fimm ára samning við Súleiman. Ferdinand afsalaði kröfu sinni á konungsríkinu Ungverjalandi og neyddist til að borga fasta árlega upphæð til súltansins fyrir þau lönd í Ungverjalandi sem hann réði yfir. Táknrænna var að samningurinn vísaði til Karls fimmta ekki sem „keisara“ heldur sem „konungs Spánar“.[14]
Með því að láta aðal andstæðinga sína í Evrópu lúta lægra haldi hafði Suleiman séð til þess að Ottóman veldið hafði stórt hlutverk í stjórnmálum Evrópu.
Tilvísanir
- ↑ Clot, 25.
- ↑ Barber, Noel (1973). The Sultans. New York: Simon & Schuster. bls. 36. ISBN 0-7861-0682-4.
- ↑ Clot, 28.
- ↑ Lamb, 14.
- ↑ Barber, 23.
- ↑ Imber, 49.
- ↑ Kinross, 176.
- ↑ Kinross, 187.
- ↑ Turnbull, Stephen (2003). The Ottoman Empire 1326 – 1699. New York: Osprey Publishing. bls. 50.
- ↑ Imber, 50.
- ↑ Labib, 444.
- ↑ Imber, 52.
- ↑ Imber, 53.
- ↑ Imber, 54.
Heimildir
- Fyrirmynd greinarinnar var „Suleiman the Magnificent“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 16. janúar 2013.
- Clot, André (1992). Suleiman the Magnificent : The Man, His Life, His Epoch. London: Saqi Books. ISBN 978-0-86356-126-9.
- Lamb, Harold (1951). Suleiman, the Magnificent, Sultan of the East. Garden City, N.Y.: Doubleday. ISBN 1-4067-7271-2. OCLC 397000.
- Barber, Noel (1976). Lords of the Golden Horn : From Suleiman the Magnificent to Kamal Ataturk. London: Pan Books. ISBN 978-0-330-24735-1.
- Imber, Colin (2002). The Ottoman Empire, 1300–1650 : The Structure of Power. New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-61386-3.
- Kinross, Patrick (1979). The Ottoman centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire. New York: Morrow. ISBN 978-0-688-08093-8.
- Labib, Subhi (1979). „The Era of Suleyman the Magnificent: Crisis of Orientation“. International journal of Middle East studies. London: Cambridge University Press. 10 (4): 435–451. ISSN 0020-7438.