„Josip Broz Tito“: Munur á milli breytinga
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 6: | Lína 6: | ||
Hann var aðalritari (síðar formaður) Kommúnistabandalags Júgóslavíu (1939–80) og átti síðar eftir að leiða skæruhernað júgóslavneskra andspyrnumanna gegn hernámi [[Nasismi|nasista]] (1941–45).<ref>{{cite book |title=The J Curve: A New Way to Understand Why Nations Rise and Fall|last=Bremmer|first=Ian|year=2007|publisher=Simon & Schuster|page=175}}</ref> Eftir að stríðinu lauk varð Tito forsætisráðherra Júgóslavíu (1944–63), síðan forseti (síðar forseti til lífstíðar) (1953–80) [[Sósíalíska sambandslýðveldið Júgóslavía|sósíalíska sambandslýðveldisins Júgóslavíu]]. Frá árinu 1943 til dauðadags var hann [[marskálkur]] Júgóslavíu og æðsti yfirmaður [[Júgóslavíuher|júgóslavneska hersins]]. Í [[Kalda stríðið|kalda stríðinu]] var Tito virtur beggja megin við [[Járntjaldið]] og hlaut 98 erlend heiðursverðlaun, þar á meðal í Frakklandi og Bretlandi. |
Hann var aðalritari (síðar formaður) Kommúnistabandalags Júgóslavíu (1939–80) og átti síðar eftir að leiða skæruhernað júgóslavneskra andspyrnumanna gegn hernámi [[Nasismi|nasista]] (1941–45).<ref>{{cite book |title=The J Curve: A New Way to Understand Why Nations Rise and Fall|last=Bremmer|first=Ian|year=2007|publisher=Simon & Schuster|page=175}}</ref> Eftir að stríðinu lauk varð Tito forsætisráðherra Júgóslavíu (1944–63), síðan forseti (síðar forseti til lífstíðar) (1953–80) [[Sósíalíska sambandslýðveldið Júgóslavía|sósíalíska sambandslýðveldisins Júgóslavíu]]. Frá árinu 1943 til dauðadags var hann [[marskálkur]] Júgóslavíu og æðsti yfirmaður [[Júgóslavíuher|júgóslavneska hersins]]. Í [[Kalda stríðið|kalda stríðinu]] var Tito virtur beggja megin við [[Járntjaldið]] og hlaut 98 erlend heiðursverðlaun, þar á meðal í Frakklandi og Bretlandi. |
||
Tito var helsti hönnuður síðara júgóslavneska ríkisins, sósíalísks ríkjasambands sem entist frá árinu 1942 til ársins 1992. Þrátt fyrir að vera einn stofnenda Kominformsins, alþjóðasambands kommúnistaflokka, varð Tito fyrsti meðlimur þess sem óhlýðnaðist yfirráðum [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]] og sá eini sem tókst að segja sig úr Kominforminu og reka áfram eigin túlkun á sósíalisma. Tito studdi sjálfstæðar brautir til sósíalisma (sem stundum voru kallaðar „þjóðerniskommúnismi“). Árið 1951 innleiddi hann sjálfsstjórnarkerfi verkamanna sem skar Júgóslavíu mjög úr hópi annarra sósíalískra ríkja. Eftir að hafa innleitt kerfi byggt á markaðssósíalisma óx hagkerfi Júgóslavíu á sjötta og sjöunda áratugnum en skrapp aftur saman á þeim áttunda. |
Tito var helsti hönnuður síðara júgóslavneska ríkisins, sósíalísks ríkjasambands sem entist frá árinu 1942 til ársins 1992. Þrátt fyrir að vera einn stofnenda Kominformsins, alþjóðasambands kommúnistaflokka, varð Tito fyrsti meðlimur þess sem óhlýðnaðist yfirráðum [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]] og sá eini sem tókst að segja sig úr Kominforminu og reka áfram eigin túlkun á sósíalisma. Tito studdi sjálfstæðar brautir til sósíalisma (sem stundum voru kallaðar „þjóðerniskommúnismi“). Árið 1951 innleiddi hann sjálfsstjórnarkerfi verkamanna sem skar Júgóslavíu mjög úr hópi annarra sósíalískra ríkja. Eftir að hafa innleitt kerfi byggt á markaðssósíalisma óx hagkerfi Júgóslavíu á sjötta og sjöunda áratugnum en skrapp aftur saman á þeim áttunda. Í innanríkismálum beitti Tito sér fyrir bælingu á [[Þjóðernishyggja|þjóðerniskennd]] stakra ríkja innan Júgóslavíu og ræktun „bræðralags og sameiningar“ á milli þeirra. Eftir að Tito lést árið 1980 óx ágreiningur milli júgóslavnesku lýðveldanna á árunum 1991–92 og [[Upplausn Júgóslavíu|ríkið leystist upp]] í hriðu styrjalda og óeirðar sem entist út áratuginn og hefur enn áhrif á mörg fyrrverandi júgóslavnesk lýðveldi. |
||
== Tenglar == |
== Tenglar == |
||
Útgáfa síðunnar 30. ágúst 2017 kl. 12:04
Josip Broz Tito (Јосип Броз Тито í kýrilísku letri), fæddur undir nafninu Josip Broz (7. maí 1892 – 4. maí 1980) var júgóslavneskur kommúnisti, byltingarmaður og stjórnmálamaður sem gegndi margvíslegum hlutverkum frá árinu 1943 til dauðadags árið 1980.[1] Í seinni heimsstyrjöldinni var hann leiðtogi júgóslavnesku andspyrnuhreyfingarinnar, sem oft var talin hæfasta andspyrnuhreyfing í hernumdu landi á stríðsárunum.[2] Þótt forsetatíð hans hafi oft verið gagnrýnd fyrir að vera gerræðisleg[3] og fyrir bælingu á pólitískri mótstöðu líta sumir sagnfræðingar á hann sem „velviljaðan einræðisherra.“[4] Hann var vinsæll leiðtogi bæði í Júgóslavíu og erlendis á sínum tíma.[5] Innanlands var litið á hann sem sameiningartákn[6] og hann rak innanríkisstefnu sem miðaði að því að viðhalda friðsamlegri sambúð ríkjanna í júgóslavneska ríkjasambandinu. Tito vakti einnig athygli á alþjóðasviði sem helsti foringi Samtaka hlutlausra ríkja ásamt Jawaharlal Nehru frá Indlandi, Gamal Abdel Nasser frá Egyptalandi and Sukarno frá Indónesíu.[7]
Josip Broz fæddist í þorpinu Kumrovec í Króatíu og var sonur króatísks föður og slóvenskrar móður. Hann var kvaddur í herinn og vann sér inn góðan orðstír með því að gerast yngsti yfirliðþjálfi í austurrísk-ungverska hernum á þeim tíma. Eftir að hann var alvarlega særður og handsamaður af rússneskum hermönnum í fyrri heimsstyrjöldinni var Josip sendur í vinnubúðir í Úralfjöllum. Hann tók þátt í októberbyltingunni og gekk síðar til liðs við varðsveit rauðliða í Omsk. Þegar Broz sneri heim var búið að stofna sjálfstætt konungsríki í Júgóslavíu. Hann gekk óðara til liðs við hinn nýstofnaða júgóslavneska kommúnistaflokk (KPJ).
Hann var aðalritari (síðar formaður) Kommúnistabandalags Júgóslavíu (1939–80) og átti síðar eftir að leiða skæruhernað júgóslavneskra andspyrnumanna gegn hernámi nasista (1941–45).[8] Eftir að stríðinu lauk varð Tito forsætisráðherra Júgóslavíu (1944–63), síðan forseti (síðar forseti til lífstíðar) (1953–80) sósíalíska sambandslýðveldisins Júgóslavíu. Frá árinu 1943 til dauðadags var hann marskálkur Júgóslavíu og æðsti yfirmaður júgóslavneska hersins. Í kalda stríðinu var Tito virtur beggja megin við Járntjaldið og hlaut 98 erlend heiðursverðlaun, þar á meðal í Frakklandi og Bretlandi.
Tito var helsti hönnuður síðara júgóslavneska ríkisins, sósíalísks ríkjasambands sem entist frá árinu 1942 til ársins 1992. Þrátt fyrir að vera einn stofnenda Kominformsins, alþjóðasambands kommúnistaflokka, varð Tito fyrsti meðlimur þess sem óhlýðnaðist yfirráðum Sovétríkjanna og sá eini sem tókst að segja sig úr Kominforminu og reka áfram eigin túlkun á sósíalisma. Tito studdi sjálfstæðar brautir til sósíalisma (sem stundum voru kallaðar „þjóðerniskommúnismi“). Árið 1951 innleiddi hann sjálfsstjórnarkerfi verkamanna sem skar Júgóslavíu mjög úr hópi annarra sósíalískra ríkja. Eftir að hafa innleitt kerfi byggt á markaðssósíalisma óx hagkerfi Júgóslavíu á sjötta og sjöunda áratugnum en skrapp aftur saman á þeim áttunda. Í innanríkismálum beitti Tito sér fyrir bælingu á þjóðerniskennd stakra ríkja innan Júgóslavíu og ræktun „bræðralags og sameiningar“ á milli þeirra. Eftir að Tito lést árið 1980 óx ágreiningur milli júgóslavnesku lýðveldanna á árunum 1991–92 og ríkið leystist upp í hriðu styrjalda og óeirðar sem entist út áratuginn og hefur enn áhrif á mörg fyrrverandi júgóslavnesk lýðveldi.
Tenglar
- Ritsafn Títós á Marxists.org
Tilvísanir
- ↑ „Josip Broz Tito“. Encyclopædia Britannica Online. Sótt 27. apríl 2010.
- ↑ Rhodri Jeffreys-Jones (13. júní 2013). In Spies We Trust: The Story of Western Intelligence. OUP Oxford. bls. 87.
- ↑ Andjelic, Neven (2003). Bosnia-Herzegovina: The End of a Legacy. Frank Cass. bls. 36.
- ↑ Shapiro, Susan; Shapiro, Ronald (2004). The Curtain Rises: Oral Histories of the Fall of Communism in Eastern Europe. McFarland.
- ↑ Melissa Katherine Bokovoy, Jill A. Irvine, Carol S. Lilly, State-society relations in Yugoslavia, 1945–1992; Palgrave Macmillan, 1997 p. 36.
- ↑ Martha L. Cottam, Beth Dietz-Uhler, Elena Mastors, Thomas Preston, Introduction to political psychology, Psychology Press, 2009 p. 243
- ↑ Peter Willetts, The non-aligned movement: the origins of a Third World alliance (1978) p. xiv
- ↑ Bremmer, Ian (2007). The J Curve: A New Way to Understand Why Nations Rise and Fall. Simon & Schuster. bls. 175.
