„Svarfaðardalur“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Ahjartar (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip
Lína 56: Lína 56:
*[[Kóngsstaðir]]
*[[Kóngsstaðir]]
*[[Þverá í Skíðadal]]
*[[Þverá í Skíðadal]]
*[[Ytri Másstaðir ]]
*[[Dæli í Skíðadal]]
*[[Dæli í Skíðadal]]
*[[Tungufell í Svarfaðardal]]
*[[Tungufell í Svarfaðardal]]

Útgáfa síðunnar 3. febrúar 2017 kl. 14:40

Svarfaðardalur-Skíðadalur, Árgerðisbrú fremst, Gljúfurárjökull innst í dal.

Svarfaðardalur er stór og þéttbýll dalur sem liggur milli hárra fjalla inn frá Dalvík við Eyjafjörð að vestan. Hann tilheyrir sveitarfélaginu Dalvíkurbyggð. Um 10 km frá sjó klofnar hann. Eystri dalurinn nefnist Skíðadalur og hann heldur meginstefnu dalsins til suðvesturs en hinn dalurinn heldur Svarfaðardalsnafninu, hann sveigir mjög til vesturs og er oft kallaður Svarfaðardalur fram. Fjölmargir afdalir ganga út frá aðaldölunum. Smájöklar eru víða í þessum dölum. Stærsti jökullinn er Gljúfurárjökull sem er fyrir botni Skíðadals og blasir við úr byggð. Fjöllin eru mikil og brött og margir tindar á bilinu 1000-1400 m á hæð. Hæstu fjöllin eru upp af Skíðadal, hæstur er Dýjafjallshnjúkur 1456 m. Svarfaðardalsá rennur eftir dalnum. Hún á innstu upptök sín á Heljardalsheiði en safnar að sér vatni úr fjölda þveráa og lækja. Stærst þessara áa er Skíðadalsá. Fjölmargar gönguleiðir og fornir fjallvegir liggja úr Svarfaðardal og Skíðadal til næstu byggðarlaga. Þekktasti fjallvegurinn er Heljardalsheiði. Um hana lá hin forn þjóðleið til Hóla í Hjaltadal. Í Svarfaðardal voru fjórir kirkjustaðir, Vellir, Tjörn, Urðir og Upsir. Barna- og unglingaskóli var á Húsabakka 1956-2004. Þar er nú samkomuhús sveitarinnar en það heitir Rimar. Sundskáli Svarfdæla er upp undir fjallshlíðinni ofan við Húsabakka. Hann var reistur 1929 og er talinn ein elsta yfirbyggða sundlaug landsins. Volgar lindir eru í Laugahlíð ofan við Sundskálann og úr einni þeirra fékk hann vatn. Seinna var borað eftir vatni og vatn leitt þaðan til skálans. Hitaveita er í neðanverðum dalnum en heitt vatn fæst úr borholum á Hamri í Svarfaðardal og á Árskógsströnd. Friðland Svarfdæla nær frá sjó við Dalvík og spannar flatann dalbotninn inn fyrir Húsabakka. Þar er mikið og fjölskrúðugt fuglalíf.

Menning

Norðurslóð er héraðsfréttablað Svarfdæla. Hún hóf göngu sína í október 1977 og er eitt elsta héraðsfréttablað landsins sem kemur út að staðaldri.

Héraðshátíðin nefnist Svarfdælskur mars og er haldin í mars ár hvert. Þetta er menningarhátíð þar sem ýmislegt er til gamans gert, svo sem að keppa að heimsmeistaratitli í brús og dansa Svarfdælskan mars. Brús er sérstætt spil sem hefur lengi verið spilað í dalnum og er raunar þekkt víðar en hvergi hefur það lifað jafn góðu lífi og þar.

Héraðssöngur Svarfdæla er kvæðið Svarfaðardalur eftir Hugrúnu skáldkonu sem alþekkt er í flutningi Karlakórs Dalvíkur við lag Pálma Eyjólfssonar. Síðasta erindið hljóðar svo:

Svarfaðardalur fram, þ.e. innri hluti Svarfaðardals, Hnjótafjall fyrir miðju.
Haus héraðsfréttablaðsins Norðurslóðar.
Hann er töfrandi höll,
hann á tignarleg fjöll
þar í laufbrekkum lækirnir hjala.
Mér er kliður sá kær,
eg vil koma honum nær.
Hann er öndvegi íslenskra dala.

Málarar hafa fundið sér myndefni í dalnum. Ásgrímur Jónsson málaði allmörg velþekkt olíuverk í Svarfaðardal og Skíðadal. Einnig eru til stór Svarfaðardalsmálverk eftir Freymóð Jóhannsson.

Sagan

Samkvæmt Landnámu er dalurinn kenndur við Þorstein svörfuð sem bjó á Grund. Hann var þó ekki sá fyrsti sem settist að í dalnum því Ljótólfur goði á Hofi og menn hans voru komnir á undan honum. Svarfaðardalur er víða nefndur í fornum sögum og þar gerðust Svarfdæla saga og Valla-Ljóts saga. Þorleifs þáttur jarlaskálds og Hreiðars þáttur heimska fjalla einnig um Svarfdælinga. Í Svarfaðardal hafa fundist all mörg kuml frá heiðnum sið þar á meðal tveir kumlateigar með mörgum kumlum. Annar í Láginni á Dalvík og hinn á Arnarholti í landi Ytragarðshorns. Guðmundur Arason hinn góði var prestur bæði að Völlum og Upsum áður en hann var kjörinn Hólabiskup og Svarfaðardalur kemur víða fyrir í sögu hans. Á Urðum bjuggu landskunnir höfðingjar, Þorsteinn Eyjólsson (d. 1402) lögmaður og hirðstjóri og síðan Arnfinnur Þorsteinsson sonur hans, riddari og hirðstjóri.

Svarfaðardalur var allur einn hreppur fram í ársbyrjun 1946 en þá var honum skipt í Svarfaðardalshrepp og Dalvíkurhrepp. Dalvík fékk kaupstaðarréttindi 22. apríl 1974. Hrepparnir voru svo sameinaðir á ný ásamt með Árskógshreppi þann 7. júní 1998 og mynda nú Dalvíkurbyggð.

Jarðfræði Svarfaðardals

Berggrunnur byggðarlagsins er að mestu gerður úr fornum blágrýtishraunum sem mynda gríðarþykkan lagskiptan jarðlagastafla. Milli hraunlaganna eru setlög sem gerð eru úr gömlum jarðvegi sem safnast hefur á hraunin milli gosa, einnig má sums staðar finna sand- og malarkennd setlög sem ættuð eru frá ám og vötnum. Jarðlagastaflanum hallar lítillega til suðurs. Hann er 10 – 12 milljón ára gamall, frá miðhluta Míósen. Víða standa berggangar nær hornrétt á jarðlögin en þeir eru aðfærsluæðar fornra eldstöðva. Þykkur og mikill berggangur sker sig upp í gegn um Stólinn á mótum Svarfaðardals og Skíðadals, Hálfdánarhurð í Ólafsfjarðarmúla er einnig berggangur. Eftir að eldvirkni lauk á svæðinu fyrir um 10 milljónum ára grófst Eyjafjörður og þverdalir hans ofan í jarðlagastaflann fyrir atbeina vatns og vinda og þegar ísöldin skall á fullkomnuðu jöklar landslagsmótunina. Jökulgarðar frá lokum síðasta kuldaskeiðs, fyrir um 10.000 árum, setja víða svip sinn á landið. Hólsrípillinn er eitt fallegasta dæmið um slíka garða en hann er ruddur upp af jökli sem eitt sinn gekk í sjó úr Karlsárdal. Berghlaupsurðir eru einnig áberandi víða í fjallahlíðum og má þar nefna Upsann ofan Dalvíkur, hólana neðan við Hofsskál í Svarfaðardal og Hvarfið í mynni Skíðadals. Sveitarfélagið er á virku jarðskjálftasvæði og árlega verða menn varir við jarðskjálfta sem flestir eiga upptök sín á Grímseyjarsundi og fyrir mynni Eyjafjarðar. Dalvíkurskjálftinn 1934 er öflugasti skjálftinn sem vitað er um að riðið hafi yfir svæðið en hann var um 6,2 stig á Richter. Upptök hans voru milli Dalvíkur og Hríseyjar.

Bæir í Svarfaðardal og Skíðadal

Bæirnir eru taldir upp í landfræðilegri röð, byrjað út undir sjó að austanverðu og farið réttsælis um dalinn.

Heimildir

  • Bjarni E. Guðleifsson 2011. Svarfaðardalsfjöll. Genginn fjallahringurinn umhverfis Svarfaðardal. Bókaútgáfan Hólar, 191 bls.
  • Hjörtur Eldjárn Þórarinsson. „Svarfaðardalur og gönguleiðir um fjöllin“. Árbók Ferðafélags Íslands. () (1973): 9-119.
  • Kristmundur Bjarnason. Saga Dalvíkur 1-4. Dalvíkurbær 1978-1985