Otto von Bismarck

Otto von Bismarck á vinnustofu sinni 1886.

Bismarck-Monument, Hamburg

Otto Eduard Leopold von Bismarck, fursti og hertogi af Lauenburg, kallaður járnkanslarinn, (1. apríl 1815 – 30. júlí 1898) var einn áhrifamesti stjórnmálamaður Evrópu á 19. öld. Hann var forsætisráðherra Prússlands á árunum 1862–1890 og skipulagði sameiningu Þýskalands (1871). Bismarck var kanslari Norður–Þýska ríkjabandalagsins frá 1867 og svo kanslari sameinaðs Þýskalands til frá 1871 til 1890.

Bismarck var mikill frjálshyggjumaður. Hann lagði megin áheyrslu á réttarfar og efnahagsmál. Hann var brautryðjandi í löggjöf þjóðverja. Bismarck efldi prússneska herinn til muna. Stríð Prússa við Dani hófst árið 1864. Þar fékk Bismarck Austurríkismenn til liðs við sig. Prússar og Austurríkismenn unnu stríðið með afburðum og fengu því hertogadæmin Slésvík og Holstein í hendurnar. Styrjöld Prússa við Austurríkismenn hófst 1866. Prússar höfðu sigur af hólmi og gerðu friðasamning við Austurríkismenn. Bismarck var hönnuður Norðurþýska bandalagsins. Eftir þessa sókn Prússa reittu þeir Frakka til reiði. Frakkar lýstu stríði á hendur Prússa 1870. Prússar gerðu eins og áður, unnu orrustuna og eignuðust því Alsace og hluta af Lorraine. Áhugi Bismarcks á velferðarmálum dvínaði við aukna stjórn sósíaldemókrata. Bismarck lét af völdum árið 1890.

Bismarck var kallaður „járnkanslarinn“ sem var tilvísun í fræga ræðu sem hann hélt um sameiningu Þýskalands, en það var hans skoðun að það yrði sameinað með „með járni og blóði“ en ekki umræðum og kosningum á þingi.

Orrustuskipið Bismarck var kennt við hann.

Á yngri árum

Otto von Bismarck fæddist þann 1 apríl 1815 í Schönhausen í Prússlandi. Foreldrar hans voru Ferdinand von Bismarck og Wilhelmine (fædd Mencken). Móðir Bismarcks setti hann á stofnunina Plamann fyrir framsækin börn í Berlín þegar að hann var sjö ára, þrátt fyrir fátækt fjölskyldunnar. Hann var í fimm ár í skólanum en fór svo í íþróttaskólann Fredrick William í þrjú ár. Hann tók háskólapróf 1832.

Bismarck átti ekki langt að sækja með pólitíska áhuga sinn, því faðir hans var mikill áhrifavaldur í þessum málum. Móðir Bismarcks kvatti hann til að læra lögfræði sem og hann gerði í Háskólanum að Göttingen í keisaradæminu af Hanover. Eftir góða tilraun til þess að ná skólanum fór hann í prússneska herinn. Eftir að móðir hans lést árið 1839 fékk hann tækifæri til þess að hætta í hernum í því samhengi að fara að hjálpa föður sínum sem að var að ganga í gegnum fjárhagslega erfiðleika og erfiðleika við að sinna búinu.

Eiginkona Bismarcks var Johanna von Puttkamer. Þau voru mjög hamingjusamlega gift.

Pólitíkin

Bismarck er þekktastur fyrir pólitískar skoðanir sínar. En hann var brautriðjandi í velferðarmálum. Hann gerði sameiningu Þýsklalands að veruleika. Bismarck var Prússneskur landeigandi rétt eins og faðir sinn og var hann mjög ákveðinn í að fá sínu framgengt. Það eru deilur um það hvort að það megi kalla hann þýskan þjóðernissinna, því hann var nú frá upphafi til enda Prússi.

Það var ekki aðeins sameining Þýskalands sem að Bismarck hafði áhuga á heldur að efla Prússland sem forusturíki í nýju þýsku ríkjasambandi. Hann lagði mikla áheyrslu á prússneska herinn.

Bismarck var í flokki frjálslyndra þjóðernissinna, því hann vildi gera betur úr réttarfari og efnahagsmálum. Hann var einnig á móti kaþólsku kirkjunni. En stefna fjálslyndra þjóðernissinnana var ekki alveg að sama sniði gagnvart kaþólsku kirkjunn en því baðst Bismarck sátta við kaþólsku kirkjuna. Bismark fannst félagslegt réttlæti mest spennandi. Það má sjá á orðum Bismarcks um að verkamaður, sem nýtur ellilauna, sé sáttari við tilveruna og láti betur að stjórn en hinn, sem ekkert slíkt ætti í vændum, lýsi afstöðu Bismarcks til þýskra sósíalista. Hann vildi draga úr byltingarhyggju verkalýðsins með því að bæta afkomuöryggi hans.

Þýkalandskeisara hafði tvisvar verið sýnt banatilræði árið 1878 og var þá Bismarck fenginn til að setja lög til verndar öryggi ríkisins. Árið 1862 varð Bismarck kansklari Prússlands. Hann var í rauninni fenginn í verkið til þess að efla prússneska herinn en þingið hafði verið nískt við að veita fjármagn til verksins. En hann fékk síðan sínu framgengt og hækkaði skatta til þess að vélvæða herinn.

Sameining Þýskalands

Fyrsti áfangi við sameiningu Þýskalands var stríð Prússa við Dani 1864, þar sem að járnkanslarinn fékk Austurríkismenn með í lið. Þetta var mjög öflugt lið enda sigruðu þeir Dani og þurftu Danir að láta af hendi hertogadæmin Slésvík og Holstein. Eftir þetta var stríð Prússa við Austurríkis menn óhjákvæmilegt, sú styrjöld hófst 1866 en stóð aðeins yfir í fáeinar vikur og endaði með algjörum sigri Prússa. Prússar gerðu þó friðasamning við Austurríkismenn og héldu þau landeignum sínum nokkurnvegin óbreyttum.

Öll þýsk ríki norðan Mainfljóts sameinuðust í Norðurþýska bandalaginu undir stjórn Bismarcks og Prússa. Eftir þetta allt höfðu Prússar algjörlega ógnað forystuhlutverki franska keisaradæmisins. Þetta efldi til stríðs Prússa við Frakka, og sendu Frakka stríðsyfirlýsingu í hendur Prússum haustið 1870. Þar var Napóleon 3. tekinn til fanga, Napóleon lagði niður völd og lýsti yfir stofnun þriðja lýðveldisins í Frakklandi. Bismarck afrekaði mjög margt fyrir Prússa, hann var með það alveg á hreinu hvernig ætti að fara að. Hann hélt áfram að setja skatt og efla þar með her og þjóð. Einnig lagði hann verndartoll á innflutt korn til að tryggja efnahagslega afkomu Prússa.

Bismarck helgaðist þeirri ástæðu að trúnaður þýskra sósíaldemókrata væri fyrst og fremst bundin alþjóðlegum stéttarhagsmunum verkalýðsins en ekki ríkisvaldinu eða persónu keisarans. Því árið 1878 beitti Bismarck fram þeirri lagasetningu um að bann yrði gegn pólitískri flokksstarfssemi sósíaldemókrata. 1880 beitti hann fyrir sér setningu víðtærar tryggingalöggjafar og gerðist með því brautriðjandi á því sviði. Þrátt fyrir bann flokksstarfssemi sósíaldemókrata gátu þeir boðið sig fram í kosningum. Fylgni sósíaldemókrata fór sívaxandi og því áhugi Bismarcks á velferðamálum dvínandi. Bismarck lét af völdum 1890.

Heimildir

• Asle, Sveen og Svein Aastad. Heimsbyggðin 2: Mannkynssaga eftir 1850. Sigurður Ragnarsson (þýð.) (Reykjavík: Mál og menning, 1994).
• Barkin, Kenneth. „Otto von Bismarck“. (2010). Í Encyclopædia Britannica. Skoðað 22. apríl 2010 á Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/66989/Otto-von-Bismarck
• Gunnar Karlsson og Sigurður Ragnarsson. Nýir tímar, saga Íslands og umheimsins frá lokum 18. aldar til árþúsundamóta (Reykjavík: Mál og menning, 2006).
• Pierre, Naquet-Vidal og Jacques Bertin. Heimssöguatlas Iðunnar. Óskar Ingimarsson og Dagur Þorleifsson (þýð.) (Reykjavík: Iðunn, 1996).