„London“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
fallegt
einhver hálfviti skrifaði hallohallohallo
Lína 24: Lína 24:
|}}
|}}


'''London''' (stundum á íslensku '''Lundúnir''') er skrítin hallohallohallohallo<nowiki/>[[höfuðborg]] [[England]]s og [[Bretland]]s. Í London hefur verið byggð í meira en tvö þúsund ár. London er fjölmennasta borg [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]] og þriðja fjölmennasta borg Evrópu eftir Moskvu og Ankara. Í London búa um 8,5 milljónir ([[2013]]). Allt að 13 milljónir manna búa í London ásamt [[úthverfi|úthverfum]].
'''London''' (stundum á íslensku '''Lundúnir''') er skrítin <nowiki/>[[höfuðborg]] [[England]]s og [[Bretland]]s. Í London hefur verið byggð í meira en tvö þúsund ár. London er fjölmennasta borg [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]] og þriðja fjölmennasta borg Evrópu eftir Moskvu og Ankara. Í London búa um 8,5 milljónir ([[2013]]). Allt að 13 milljónir manna búa í London ásamt [[úthverfi|úthverfum]].


London er heimsborg í þeim skilningi að hún er einn af leiðandi viðskipta-, stjórnmála- og menningarkjörnum heimsins og hefur verið um árabil. Í dag hefur borgin gríðarleg áhrif á heimsvísu og er þekkt fyrir [[fjármál]]astarfsemi sína, [[næturlíf]], [[tíska|tísku]] og [[list]]ir. Í London er sannkallað fjölmenningarlegt samfélag, yfir 300 mismunandi tungumál eru töluð þar.
London er heimsborg í þeim skilningi að hún er einn af leiðandi viðskipta-, stjórnmála- og menningarkjörnum heimsins og hefur verið um árabil. Í dag hefur borgin gríðarleg áhrif á heimsvísu og er þekkt fyrir [[fjármál]]astarfsemi sína, [[næturlíf]], [[tíska|tísku]] og [[list]]ir. Í London er sannkallað fjölmenningarlegt samfélag, yfir 300 mismunandi tungumál eru töluð þar.

Útgáfa síðunnar 5. júní 2016 kl. 00:37

London
Lundúnir
Efst: sjóndeildarhringur Lundúnaborgar, Miðja: Westminsterhöll, Neðst til vinstri: Tower-brúin, Neðst til hægri: Tower of London.
Efst: sjóndeildarhringur Lundúnaborgar, Miðja: Westminsterhöll, Neðst til vinstri: Tower-brúin, Neðst til hægri: Tower of London.
Staðsetning London Lundúnir
London í Englandi
LandEnglandLundúnaborg og 32 borgarhlutar
SvæðiLondon
SýslaStór-Lundúnasvæðið
Stofnun50 e.Kr. sem Londinium
UndirskiptingarLundúnaborg og 32 borgarhlutar
Stjórnarfar
 • BorgarstjóriSadiq Khan
Flatarmál
 • Samtals1,572 km2
Hæð yfir sjávarmáli
24 m
Mannfjöldi
 (2013)
 • Samtals8.416.535
 • Þéttleiki5.354/km2
Póstnúmer
ýmsir
TímabeltiGMT
Vefsíðawww.london.gov.uk

London (stundum á íslensku Lundúnir) er skrítin höfuðborg Englands og Bretlands. Í London hefur verið byggð í meira en tvö þúsund ár. London er fjölmennasta borg Evrópusambandsins og þriðja fjölmennasta borg Evrópu eftir Moskvu og Ankara. Í London búa um 8,5 milljónir (2013). Allt að 13 milljónir manna búa í London ásamt úthverfum.

London er heimsborg í þeim skilningi að hún er einn af leiðandi viðskipta-, stjórnmála- og menningarkjörnum heimsins og hefur verið um árabil. Í dag hefur borgin gríðarleg áhrif á heimsvísu og er þekkt fyrir fjármálastarfsemi sína, næturlíf, tísku og listir. Í London er sannkallað fjölmenningarlegt samfélag, yfir 300 mismunandi tungumál eru töluð þar.

Á stóra Lundúnasvæðinu eru fjórir staðir á heimsminjaskrá UNESCO: Tower of London, söguleg byggð Greenwich, Konunglegi grasagarðurinn og svæðið umhverfis Westminsterhöll, Westminster klaustur og kirkju heilagrar Margrétar.

Nálægt London eru fimm alþjóðaflugvellir sem eru algengir viðkomustaðir ferðamanna. Í borginni eru margir frægir ferðamannastaðir s.s. Westminsterhöllin, Tower-brúin, Buckinghamhöll og Big Ben auk heimsfrægra safna eins og Þjóðminjasafn Bretlands og Listasafn Bretlands. Thames-áin rennur gegnum borgina.

Borgarstjóri Lundúna er Sadiq Khan sem tók við embætti af Boris Johnson í maí 2016.

Saga

Uppruni London

Talið er að Rómverjar hafi sest að, þar sem nú er London, um 43 e.Kr., í kjölfar innrásarinnar í Bretlandi, og nefnt byggð sína Londinium. Þó er talið víst að uppruni nafnsins sé eldri en keltneskur en Keltar voru fyrir í landinu þegar Rómverjar komu.[1]

Um 61 e.Kr. réðist keltneski ættbálkurinn Iceni, undir stjórn Boudicu drottningu, á borgina og brenndi til kaldra kola. Uppúr árinu 100 hafði orðið töluverður uppvöxtur og var London þá orðin stærri en Colchester, helsta vígi Rómverja á Englandi. Næstu aldirnar stækkaði London og náði 60 þúsund manna íbúatölu áður en borgin tók að hnigna samfara hnignun Rómaveldis og á 5. öld var hún nánast yfirgefin.

Um 600 höfðu Engilsaxar gert nýtt aðsetur, kallað Lundenwic, í u.þ.b. 1 km fjarlægð frá gamla rómverska virkinu, á svipuðum slóðum og þar sem nú er Covent Garden. Þar var líklegast höfn við mynni Fleet-árinnar fyrir fiskveiðar og verslun. Verslun jókst þar til hrikalegt bakslag kom árið 851, þegar varnir nýju borgarinnar brugðust algerlega gegn máttugum víkingum sem rændu borgina og brenndu hana svo til grunna. Víkingatíminn stóð stutt. Tuttugu árum seinna samdi Alfreð mikli, nýi konungur Englands, um frið við víkinga og færði borgina aftur á sinn upprunalega stað, inn fyrir rómversku virkisveggina, og kallaði borgina Lundúnaborg (e. Lundenburgh). Upprunalega borgin varð síðan Ealdwīc („gamlaborg“), nafn sem notað er enn þann dag í dag sem Aldwych.

Í kjölfarið, undir stjórn ýmissa konunga, dafnaði London og varð mikilvæg alþjóðleg verslunarborg og stjórnmálalegt aðsetur. Árásir víkinga hófust aftur seint á 10. öldinni og náðu hámarki um 1013 þegar þeir sátu um borgina undir stjórn danska konungsins Knúts og neyddu enska konunginn Aethelred til að flýja. Í endurárás skömmu síðar, náði her Aethelred að vinna sigur á víkingum með því að toga niður Tower Bridge með danska setuliðinu á henni og enn einu sinni var London komin á réttan kjöl.

Canute tók við ensku krúnunni árið 1017 og stjórnaði borg og landi allt fram til 1042. Við dauða Canute komst krúnan aftur undir engilsaxneskt vald undir ráðvöndum stjúpsyni hans Edward játara, sem endurstofnaði Westminster Abbey (Westminster klaustur) og stækkaði höllina í Westminster. Á þessum tíma var London orðin stærsta og efnaðasta borgin á öllu Englandi en þrátt fyrir það var aðalaðsetur stjórnarinnar enn í Winchester.

Normannar og miðalda London

Lundúnaborg árið 1300.

Í kjölfar sigurs í orrustunni við Hastings var Vilhjálmur bastarður, þáverandi hertogi af Normandy, krýndur konungur Englands, í nýlega kláruðu Westminster klaustri, á jóladag 1066. Vilhjálmur veitti borgurum London ákveðin forréttindi á meðan á byggingu kastala í suðvestur horni borgarinnar stóð, til að halda borgurunum góðum. Þessi kastali var síðar stækkaður af öðrum konungum sem Tower of London og gegndi fyrst hlutverki sem konunglegt aðsetur en síðar sem fangelsi.

Árið 1097 byrjaði Vilhjálmur 2. að byggja Westminster salinn, nálægt klaustrinu með sama nafni. Salurinn varð grunnurinn að nýju höllinni í Westminster, sem var aðalaðsetur aðalsins á miðöldum. Westminster varð fljótlega aðsetur konunglega dómsstólsins og stjórnvalda og er það enn þann dag í dag. Á meðan var nágrannaborgin Lundúnaborg miðstöð viðskipta og verslunar og dafnaði undir eigin stjórn. Á endanum uxu borgirnar saman og mynduðu undirstöðu nútíma London. London tók við af Winchester sem höfuðborg Englands á 12. öld.

Hörmungar skullu á þegar svarti dauði geisaði um miðja 14. öldina en þriðjungur borgarbúa lét lífið í farsóttinni.[2] En London slapp að mestu við innrásir og borgarastríð á miðöldum, ef frá er skilin bændabyltingin árið 1381.

Endurreisn og nýöld

Eftir vel heppnaðan sigur á spænska sjóhernum árið 1588, gerði stjórnmálalegur stöðugleiki London kleift að stækka og dafna enn meir. Árið 1603, varð Jakob 6. konungur bæði Englands og Skotlands. And-kaþólsk stefna hans og grimmileg lög voru almúganum ekki að skapi og gerðu hann afar óvinsælan. Þann 5. nóvember 1605 var gerð tilraun til að ráða hann af dögum.

Svarti dauði olli miklum usla í London snemma á 17. öldinni sem leiddi af sér pláguna miklu í London sem stóð frá 16651666. Þetta var síðasta stóra plágan í Evrópu, hugsanlega að þakka brunanum mikla sem fylgdi strax í kjölfarið og breiddist um viðarhús London eins og eldur í sinu og drap líklegast flestar smitberandi rottur. Endurbygging borgarinnar tók síðan yfir tíu ár.

Í dag

Þann 6. ágúst 2011 brutust óeirðir út í mörgum hverfum í London vegna dauða Mark Duggan, manns sem var skotinn til bana af lögreglunni.

Landafræði

Skýring

Vestur- og Mið-London séð frá gervihnetti.

Skýring London er óviss vegna háttar á sem borgin hefur vaxið. Miðborgin í London er Lundúnaborg (e. City of London) sem heitir oft „the City“ eða „the Square Mile“ í daglegu tali. Borgarsvæðið stækkaði margfalt á Viktoríutímabilinu og aftur á millistríðsárunum, en staðnæmdist á fimmta áratugnum vegna Seinni heimsstyrjaldarinnar. Síðar hættu uppbyggingar vegna takmarkanir af borgarstjórninni sem sem eru hannaðar til að hindra uppbyggingar uppi í sveiti.

Lundúnaborg liggur í miðju Stór-Lundúnasvæðisins og er umkringd af mörgum borgarhlutum. Þessu svæði er stjórnað af yfirvaldi Stór-Lundúnasvæðisins. Það er líka annað svæði, þéttbýli Stór-Lundúnasvæðisins, sem nær yfir svæði stærri en Stór-Lundúnasvæðið. Útan við þetta liggja margar borgar, bæir og þorp frá hverjum ferðast vinnuferðalangar daglega, þetta svæði heitir vinnuferðalangabelti Lundúna.

Fjörutíu prósent Stór-Lundúnasvæðisins liggur í London-póstumdæminu og hefur orðið „London“ í heimilisfangi. London-símanúmersvæðið nær yfir líkt svæði, enda þótt notu ekki sum svæði í Stór-Lundúnasvæðinu London-símanúmer. Stundum er M25-hraðbrautin notuð til að útskýra London-svæðið og landamæri Stór-Lundúnasvæðisins eru í samræmi við hraðbrautina á nokkrum stöðum. Stor-Lundúnasvæðið skiptist í innri og ytri London fyrir tölfræðilegan tilgang, og oft er talið um svæðin Norður-, Suður-, Austur- og Vestur-London.

Metropolitan Police-svæði er því umdæmi stjórnað af Metropolitan Police-lögregluliðinu og er harkalega í samræmi Stór-Lundúnsvæðið. Nútímalegi miðpunktur borgarinnar er Charing Cross, en Rómverjar merktu miðpunkt rómversku borgarinnar Londinium með steini. Er enn hægt að sjá þennan stein í Cannon Street.

Borgarhlutar

Það eru mikil nágrenni í Lundúnasvæðinu og líka mikil heiti notuð til að lýsa þessi svæði (til dæmis Bloomsbury, Knightsbridge, Mayfair, Whitechapel og Fitzrovia). Þessi eru annaðhvort óformleg heiti eða gömlu heiti þorpanna og bæjanna sem eru núna í samliggjandi þéttbýlum. Þessi heiti hafa verið í notkun samkvæmt venju en það eru ekki opinber landamæri til að afmarka þessi svæði.

Stór-Lundúnasvæðið skiptist í þrjátíu og þrjá borgarhluta. Þetta kerfi er síðan 1965.

  1. Lundúnaborg
  2. Westminsterborg
  3. Kensington og Chelsea*
  4. Hammersmith og Fulham
  5. Wandsworth
  6. Lambeth
  7. Southwark
  8. Tower Hamlets
  9. Hackney
  10. Islington
  11. Camden
  12. Brent
  13. Ealing
  14. Hounslow
  15. Richmond
  16. Kingston*
  17. Merton
  1. Sutton
  2. Croydon
  3. Bromley
  4. Lewisham
  5. Greenwich
  6. Bexley
  7. Havering
  8. Barking og Dagenham
  9. Redbridge
  10. Newham
  11. Waltham Forest
  12. Haringey
  13. Enfield
  14. Barnet
  15. Harrow
  16. Hillingdon
†† ekki borgarhluti
* konunglegur borgarhluti


Menning

Skemmtun

Piccadilly Circus

Margir skemmtistaðir í London eru staðsettir á West End-svæðinu í Westminsterborg. Leicester Square er torg í West End umkringt af mörgum kvikmyndahúsum og þar eru haldnar alþjóðlegar frumsýningar kvikmynda. Nálægt torginu er Piccadilly Circus sem er þekkt fyrir stórar rafmagnsauglýsingar.[3] Þar eru mörg leikhús og barir, krár, næturklúbbar og veitingahús. Í grenndinni er Chinatown, kínverska hverfið í London, og austan megin við það er Covent Garden, verslunarhverfi þar sem eru margar sérverslanir. Konunglegi ballettinn (Royal Ballet), Enski þjóðarballettinn (English National Ballet), Konunglega óperan (Royal Opera) og Enska þjóðaróperan (National English Opera) eru öll staðsett í London og sýna í leikhúsunum Royal Opera House, Coliseum, Sadler’s Wells og Royal Albert Hall auk þess sem þau fara með sýningar um Bretland.[4] Í Islington er gatan Upper Street, sem nær 1,6 km norður frá Angel og er með fleiri bari og veitingahús en nokkur önnur gata í Bretlandi.[5] Fjölsóttasta verslunarhverfið í Evrópu er Oxford Street, verslunargata næstum 1,6 km að lengd, sem gerir hana lengstu verslunargötu í heimi. Þar eru margar búðir og deildaverslanir, til dæmis Selfridges.[6] Harrods-deildaverslunin er í Knightsbridge, sem liggur suðvestan megin við Oxford Street. Hönnuðirnir Vivienne Westwood, Galliano, Stella McCartney, Manolo Blahnik, Jimmy Choo og fleiri vinna í London. Lista- og tískuskólarnir í London eru frægir um allan heim enda er London alþjóðleg tískumiðstöð eins og París, Mílanó og New York.

Minjasöfn og listasöfn

Mörg minjasöfn, listasöfn og önnur samtök eru staðsett í London. Náttúrugripasafnið (um líf- og jarðfræði), Vísindasafnið og Victoria og Albert-safnið (um hönnun og tísku) eru öll saman í „safnahverfinu“ í South Kensington. Þjóðminjasafn Bretlands er staðsett í Bloomsbury og hýsir söfn frá um allan heim. Þjóðbókasafn Bretlands við St Pancras er þjóðbókasafn Bretlands og hýsir yfir 150 milljónir hluta. Það eru líka víðtæk listasöfn í borginni, sérstaklega á Listasafni Bretlands og á listasöfnum Tate Britain og Tate Modern.

Samgöngur

London er með viðamikið samgangnakerfi og samgöngur eru einar af fjórum stefnusviðum sem borgarstjórni London sér um.[7] Hins vegar er fjárhagseftirlit borgarstjórnans takmarkað, til dæmis stjórnar hann ekki þunglestarkerfinu, en frá og með nóvember 2007 tók hann stjórn yfir North London Railway og London Overground.[8] Transport for London er fyrirtæki sem stjórnar almenningssamgangnakerfinu, sem er eitt af fjölsóttustu samgangnakerfunum í heimi, en hefur vandamál með stíflun og áreiðanleika. Það er núna mikil fjárfesting til að leysa þessi vandamál: 7 milljarðar breskra punda hafa verið gefnir til að bæta kerfinu á undan byrjun Ólympíuleikanna ársins 2012 (sem tekur sér stað aðallega í Stratford).[9] Samgangnakerfið í London hefur verið nefnt besta í heimi.[10] Að fara á reiðhjól verður vinsælla í London. London Cycling Campaign er herferð sem biður fyrir betri aðstaða fyrir hjólreiðamenn í borginni.[11]

Járnbrautir

Westminster járnbrautarstöð í neðanjarðarlestakerfi Lundúnaborgar.

Neðanjarðarlestakerfi Lundúnaborgar er í miðju samgangnakerfisins og er með ellefu leiðir sem tengja saman. Það er elsta, lengsta og fjölsóttasta neðanjarðarlestakerfið í heimi, og var stofnað árið 1863. Kerfið var með fyrstu rafmögnuðu neðanjarðarjárnbrautina í heimi sem hét City & South London Railway, og var tekin í notkun árið 1890. Um það bil 3 milljónir manna ferðast daglega í neðanjarðarlestkerfinu, eða um 1 milljarðar ferða árlega. Neðanjarðarlestakerfið þjónar miðborg Lundúna og mörgum úthverfum í norðurhluta borgarinnar, en í suðurhlutanum er víðtækt úthverfalestkerfi.

Annað lestakerfi, sem heitir Docklands Light Railway (eða DLR) og notar minni og léttari lestir, opnaði árið 1987. Þetta kerfi nær yfir Austur-London og Greenwich, báðumegin við Thames-ána. Ferju- og milliborgajárnbrautir ná ekki í gegnum miðju borgarinnar, heldur ná þær að fjórtán endastöðvum í kringum sögulega miðju borgarinnar. Það er ein undantekning, það er að segja Thameslink-lestin sem First Capital Connect stjórnar, með endastöðvar í Bedford, Brighton og Moorgate. Frá tíunda áratugnum hefur aukið álag á léttlestarkerfið og neðanjarðarlestkerfið gert að verkum að kröfur hafa orðið háværari, sérstaklega frá viðskiptalífinu og Bæjarstjórn Lundúnaborgar, um að Crossrail-verkefninu verið hrint í framkvæmd, en það er þunglestarkerfi sem liggur frá austri til vesturs og kostar 10 milljarða breskra punda. Leyfi fékkst fyrir verkefninu í október árið 2007.

Eurostar háhraðalestir tengir St Pancras-lestarstöð við Lille og París í Frakklandi og Brussel í Belgíu.

Strætisvagnar

Tveggja hæða strætisvagn.

Strætisvagnakerfi Lundúna er eitt hið stærsta í heimi. Það starfar allan sólarhringinn, með 8.000 strætisvagna, 700 leiðir og 6 milljónir farþega daglega. Árið 2003 voru ferðir 1,5 billjónir, sem eru fleiri en í neðanjarðarlestakerfinu. Árlegar tekjur eru 850 milljónir breskra punda.

Flugvellir

London er stór alþjóðleg flugmiðstöð og hefur stærstu borgarlofthelgi heimsins. Átta flugvellir hafa orðin „London-flugvöllur“ í nafni sínu en megnið af flugumferðinni fer um fimm flugvelli. London Heathrow-flugvöllur er fjölsóttasti flugvöllurinn í heimi og þar eru höfuðstöðvar British Airways. Fimmta flugstöðvarbyggingin var opnuð í mars 2008 og sjötta flugstöðvarbyggingin er í undirbúningi. London Gatwick-flugvöllur hefur ámóta mikla umferð og þangað fljúga nokkur ódýr flugfélög. Bæði London Stansted-flugvöllur og London Luton-flugvöllur þjóna ódýrum og fljótum flugfélögum. London City-flugvöllur er minnsti flugvöllurinn í London og er aðallega fyrir viðskiptaferðamenn. Útþensla flugvallanna í London er mikið ágreiningsmál.

Heimildir

  1. Svavar Sigmundsson. „Af hverju eru erlend borgarnöfn þýdd eða þeim breytt í íslensku máli, til dæmis Lundúnir, Kaupmannahöfn, o.s.frv.?“. Vísindavefurinn 11.2.2009. http://visindavefur.is/?id=48711. (Skoðað 11.2.2009).
  2. BBC[[:Snið:–]] History[[:Snið:–]] Black Death, BBC News, sótt 3. nóvember {{citation}}: Árekstur í URL og wikihlekki (hjálp)
  3. „Piccadilly Lights“. Land Securities. Sótt 3. nóvember 2008.
  4. „Theatres and concert halls“. Your London. Afrit af upprunalegu geymt þann 24. febrúar 2008. Sótt 6. júní 2008.
  5. „2001: Public houses“. British Broadcasting Corporation. Sótt 4. júní 2008.
  6. „Oxford Street gets its own dedicated local police team“. The Londoner. september 2006. Afrit af upprunalegu geymt þann 30. september 2007. Sótt 19. júní 2007.
  7. „Transport for London“. Transport for London. Sótt 27. apríl 2008.
  8. „London Overground“. Transport for London. Afrit af upprunalegu geymt þann 23. apríl 2010. Sótt 27. apríl 2008. {{cite web}}: Texti "Transport for London" hunsaður (hjálp)
  9. „London 2012 Olympic Transport Infrastructure“ (PDF). Alarm UK. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 30. desember 2011. Sótt 6. júní 2008.
  10. „London voted best for transport“. British Broadcasting Corporation News. 29. ágúst 2006. Sótt 7. júní 2008.
  11. „London Cycling Campaign“. Rosanna Downes. 20. nóvember 2006. Sótt 27. apríl 2008.

Tenglar

Nánari upplýsingar um London