„Egyptaland hið forna“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Dexbot (spjall | framlög)
m Removing Link GA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not good
m bæti við gamlan stubb
Lína 2: Lína 2:
'''Egyptaland hið forna''' vísar til hinnar fornu [[siðmenning]]ar sem þróaðist á bökkum [[Níl]]arfljóts í Norðaustur-[[Afríka|Afríku]] og náði hvað mestri útbreiðslu á [[2. árþúsundið f.Kr.|2. árþúsundinu f.Kr.]] á tímabili sem er kallað [[Nýja ríkið]]. Ríkið náði frá [[Nílarósar|Nílarósum]] í norðri allt suður að [[Jebel Barkal]] við [[fjórðu flúðirnar]] í Níl. Á vissum tímum náði veldi Egypta yfir suðurhluta þess sem kallað hefur verið [[Austurlönd nær]], strönd [[Rauðahaf]]s, [[Sínaískagi|Sínaískaga]] og [[Vestureyðimörkin]]a (sem nú skiptist milli [[Egyptaland]]s og [[Líbýa|Líbýu]], aðallega kringum [[vin]]jarnar).
'''Egyptaland hið forna''' vísar til hinnar fornu [[siðmenning]]ar sem þróaðist á bökkum [[Níl]]arfljóts í Norðaustur-[[Afríka|Afríku]] og náði hvað mestri útbreiðslu á [[2. árþúsundið f.Kr.|2. árþúsundinu f.Kr.]] á tímabili sem er kallað [[Nýja ríkið]]. Ríkið náði frá [[Nílarósar|Nílarósum]] í norðri allt suður að [[Jebel Barkal]] við [[fjórðu flúðirnar]] í Níl. Á vissum tímum náði veldi Egypta yfir suðurhluta þess sem kallað hefur verið [[Austurlönd nær]], strönd [[Rauðahaf]]s, [[Sínaískagi|Sínaískaga]] og [[Vestureyðimörkin]]a (sem nú skiptist milli [[Egyptaland]]s og [[Líbýa|Líbýu]], aðallega kringum [[vin]]jarnar).


Menning Forn-Egypta stóð í um þrjú og hálft árþúsund. Hún hófst með sameiningu ríkjanna í Nílardal um [[3150 f.Kr.]] og er venjulega talin hafa liðið undir lok þegar [[Rómaveldi]] lagði ríkið undir sig árið [[31 f.Kr.]] sem varð upphafið að gagngerum breytingum í stjórnkerfi og trúarbrögðum landsins.
Menning Forn-Egypta stóð í um þrjú og hálft árþúsund. Hún hófst með sameiningu ríkjanna í Nílardal um [[3150 f.Kr.]] og er venjulega talin hafa liðið undir lok þegar [[Rómaveldi]] lagði ríkið undir sig árið [[30 f.Kr.]] sem varð upphafið að gagngerum breytingum í stjórnkerfi og trúarbrögðum landsins. Sögu Egyptalands hins forna er skipt í þrjú megintímabil og þrjú millitímabil sem talin eru hafa einkennst af óstöðugleika í stjórn landsins: [[Gamla ríkið]], [[Fyrsta millitímabilið]], [[Miðríkið]], [[Annað millitímabilið]], [[Nýja ríkið]] og [[Þriðja millitímabilið]]. Eftir Þriðja millitímabilið tók [[Síðtímabilið]] við þegar [[Akkamenídaríkið]] lagði landið undir sig. Því lauk með landvinningum [[Alexander mikli|Alexanders mikla]] en þá tóku grískættaðir [[Ptólemajar]] við völdum í Egyptalandi. Rómverjar, undir stjórn [[Ágústus|Octavíanusar]], lögðu Egyptaland Ptólemaja undir sig 30 f.Kr. og gerðu það að [[Aegyptus (rómverskt skattland)|rómversku skattlandi]].

Undirstaða ríkisins var frjósemi [[Níl]]ardalsins sem stafaði af reglulegum flóðum í ánni. Bygging [[áveita]] og umframframleiðsla sem þær gerðu mögulega var ein orsök þess að til varð háþróað samfélag með ríkistrúarbrögðum, [[híeróglýfur|ritmáli]], verslun og her. [[Stjórnsýsla]] var í höndum [[skrifari|skrifara]], [[prestur|presta]] og [[landstjóri|landstjóra]] en efstur sat konungurinn, [[faraó]], sem talinn var guðaættar í hinum margslungnu [[fornegypsk trúarbrögð|fornegypsku trúarbrögðum]].

Íburðamikil [[hof]], [[grafhýsi]] og minnismerki úr steini eru meðal þess sem einkennir menningu Forn-Egypta og bera vitni um þróaða [[steinsmíði]] og [[verkfræði]]. Forn-Egyptar þróuðu líka [[stærðfræði]], einfalda og áhrifaríka [[læknisfræði]], áveitukerfi og jarðyrkjuaðferðir, fyrstu plankabátana svo vitað sé, aðferðir til að gljá leir, nýjar bókmenntagreinar og elsta þekkta [[friðarsamningur|friðarsamninginn]] við [[Hittítar|Hittíta]], frá 1259 f.Kr. Fornegypsk menning hefur haft víðtæk áhrif um allan heim. Trúarbrögð Forn-Egypta, byggingarlist og myndlist höfðu mikil áhrif á bæði Grikki og Rómverja, og hin stóru minnismerki, hofbyggingar og píramídar hafa verið mönnum innblástur fram á okkar daga. [[Fornleifafræði|Fornleifarannsóknir]] og ráðning ritmáls Forn-Egypta um aldamótin 1800 veittu nýja innsýn í þennan menningarheim. [[Egypsk fræði]] fást við rannsóknir á sögu og menningu Forn-Egypta.


{{commonscat|Ancient Egypt|Egyptalandi hinu forna}}
{{commonscat|Ancient Egypt|Egyptalandi hinu forna}}

Útgáfa síðunnar 17. maí 2016 kl. 10:24

Pýramídi Khafres og Sfinxinn í Gíza frá 3. árþúsundi f.Kr.

Egyptaland hið forna vísar til hinnar fornu siðmenningar sem þróaðist á bökkum Nílarfljóts í Norðaustur-Afríku og náði hvað mestri útbreiðslu á 2. árþúsundinu f.Kr. á tímabili sem er kallað Nýja ríkið. Ríkið náði frá Nílarósum í norðri allt suður að Jebel Barkal við fjórðu flúðirnar í Níl. Á vissum tímum náði veldi Egypta yfir suðurhluta þess sem kallað hefur verið Austurlönd nær, strönd Rauðahafs, Sínaískaga og Vestureyðimörkina (sem nú skiptist milli Egyptalands og Líbýu, aðallega kringum vinjarnar).

Menning Forn-Egypta stóð í um þrjú og hálft árþúsund. Hún hófst með sameiningu ríkjanna í Nílardal um 3150 f.Kr. og er venjulega talin hafa liðið undir lok þegar Rómaveldi lagði ríkið undir sig árið 30 f.Kr. sem varð upphafið að gagngerum breytingum í stjórnkerfi og trúarbrögðum landsins. Sögu Egyptalands hins forna er skipt í þrjú megintímabil og þrjú millitímabil sem talin eru hafa einkennst af óstöðugleika í stjórn landsins: Gamla ríkið, Fyrsta millitímabilið, Miðríkið, Annað millitímabilið, Nýja ríkið og Þriðja millitímabilið. Eftir Þriðja millitímabilið tók Síðtímabilið við þegar Akkamenídaríkið lagði landið undir sig. Því lauk með landvinningum Alexanders mikla en þá tóku grískættaðir Ptólemajar við völdum í Egyptalandi. Rómverjar, undir stjórn Octavíanusar, lögðu Egyptaland Ptólemaja undir sig 30 f.Kr. og gerðu það að rómversku skattlandi.

Undirstaða ríkisins var frjósemi Nílardalsins sem stafaði af reglulegum flóðum í ánni. Bygging áveita og umframframleiðsla sem þær gerðu mögulega var ein orsök þess að til varð háþróað samfélag með ríkistrúarbrögðum, ritmáli, verslun og her. Stjórnsýsla var í höndum skrifara, presta og landstjóra en efstur sat konungurinn, faraó, sem talinn var guðaættar í hinum margslungnu fornegypsku trúarbrögðum.

Íburðamikil hof, grafhýsi og minnismerki úr steini eru meðal þess sem einkennir menningu Forn-Egypta og bera vitni um þróaða steinsmíði og verkfræði. Forn-Egyptar þróuðu líka stærðfræði, einfalda og áhrifaríka læknisfræði, áveitukerfi og jarðyrkjuaðferðir, fyrstu plankabátana svo vitað sé, aðferðir til að gljá leir, nýjar bókmenntagreinar og elsta þekkta friðarsamninginn við Hittíta, frá 1259 f.Kr. Fornegypsk menning hefur haft víðtæk áhrif um allan heim. Trúarbrögð Forn-Egypta, byggingarlist og myndlist höfðu mikil áhrif á bæði Grikki og Rómverja, og hin stóru minnismerki, hofbyggingar og píramídar hafa verið mönnum innblástur fram á okkar daga. Fornleifarannsóknir og ráðning ritmáls Forn-Egypta um aldamótin 1800 veittu nýja innsýn í þennan menningarheim. Egypsk fræði fást við rannsóknir á sögu og menningu Forn-Egypta.

  Þessi sögugrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.