„Basísk kvika“: Munur á milli breytinga
m →Myndun |
m →Myndun |
||
| Lína 5: | Lína 5: | ||
Möttullinn er misheitur,<ref name="Ari Trausti">Ari Trausti Guðmundsson, Ragnar Th. Sigurðsson: ''Íslenskur jarðfræðilykill.'' Reykjavík, Mál og Menning, 2004, 159</ref> og út af mismunanda efnismassa<ref name="Schmincke">Hans-Ulrich Schmincke: Vulkanismus. Darmstadt 2000,22</ref> rís efnið sums staðar og sekkur annars staðar i þessum hluta jarðar. Bergið lendur þá á svæðum þar sem sumar steindir byrja að bráðna, basíska efnið fyrst. Svo er það léttara en umhverfið og berst upp úr möttlinum.<ref name="Ari Trausti"/> |
Möttullinn er misheitur,<ref name="Ari Trausti">Ari Trausti Guðmundsson, Ragnar Th. Sigurðsson: ''Íslenskur jarðfræðilykill.'' Reykjavík, Mál og Menning, 2004, 159</ref> og út af mismunanda efnismassa<ref name="Schmincke">Hans-Ulrich Schmincke: Vulkanismus. Darmstadt 2000,22</ref> rís efnið sums staðar og sekkur annars staðar i þessum hluta jarðar. Bergið lendur þá á svæðum þar sem sumar steindir byrja að bráðna, basíska efnið fyrst. Svo er það léttara en umhverfið og berst upp úr möttlinum.<ref name="Ari Trausti"/> |
||
Bergbráð sem er basísk inniheldur minni kísil (SO2) en hinar tegundir og myndar [[basalt]] eða djúpbergið [[gabbró]] með kolnun. "Þegar kvika er flokkuð í súra, ísúra og basíska er fyrst og fremst litið til efnasamsetningar hennar og þá hversu kísilrík hún er." <ref name="Ármann">Ármann Höskuldsson. „Hvað er átt við með súrum, ísúrum og basískum eldgosum?“ Vísindavefurinn, 7. apríl 2008. Sótt 17. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=7331. </ref>Basalkvika: <52% SiO2.<ref name="Schmincke"/>Þessi kvika rís í flestum tilvikum beint til yfirborðs eða stoppar stutt í jarðskorpunni í kvikuhólfi áður en hún nær yfirborði.<ref name="Ármann"/> |
Bergbráð sem er basísk inniheldur minni kísil (SO2) en hinar tegundir og myndar [[basalt]] eða djúpbergið [[gabbró]] með kolnun. "''Þegar kvika er flokkuð í súra, ísúra og basíska er fyrst og fremst litið til efnasamsetningar hennar og þá hversu kísilrík hún er.''" <ref name="Ármann">Ármann Höskuldsson. „Hvað er átt við með súrum, ísúrum og basískum eldgosum?“ Vísindavefurinn, 7. apríl 2008. Sótt 17. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=7331. </ref>Basalkvika: <52% SiO2.<ref name="Schmincke"/>Þessi kvika rís í flestum tilvikum beint til yfirborðs eða stoppar stutt í jarðskorpunni í kvikuhólfi áður en hún nær yfirborði.<ref name="Ármann"/> |
||
===Eldgos=== |
===Eldgos=== |
||
Útgáfa síðunnar 20. nóvember 2015 kl. 11:05
Basísk kvika er frumstæð kvika úr möttlinum.[1]
Jarðfræði
Myndun
Möttullinn er misheitur,[2] og út af mismunanda efnismassa[3] rís efnið sums staðar og sekkur annars staðar i þessum hluta jarðar. Bergið lendur þá á svæðum þar sem sumar steindir byrja að bráðna, basíska efnið fyrst. Svo er það léttara en umhverfið og berst upp úr möttlinum.[2]
Bergbráð sem er basísk inniheldur minni kísil (SO2) en hinar tegundir og myndar basalt eða djúpbergið gabbró með kolnun. "Þegar kvika er flokkuð í súra, ísúra og basíska er fyrst og fremst litið til efnasamsetningar hennar og þá hversu kísilrík hún er." [4]Basalkvika: <52% SiO2.[3]Þessi kvika rís í flestum tilvikum beint til yfirborðs eða stoppar stutt í jarðskorpunni í kvikuhólfi áður en hún nær yfirborði.[4]
Eldgos
Eldgos þar sem basísk kvika fer með aðalhlutverk framleiðar oftast seigfljótandi hraun og byggja upp gígar eins og gjallgígar eða eldborgir en líka dyngjur eins og Mauna Loa eldjall á Hawaii. Alla jafna myndast lítil aska í slíkum eldgosum, þar sem kvikan inniheldur hlutfallslega lítið vatn og er mjög fljótandi og heit (1050-1250°C). Undantekningar frá þessari reglu eru tengdar utanaðkomandi vatni og óvenju háu vatnsmagni kvikunnar, en hvorutveggja hefur þau áhrif að sprengivirkni kvikunnar eykst og gjóskumyndun margfaldast. [4]
Dæmi um basísk eldgos á Íslandi eru eldgosin í Kröflu á árunum 1975-1984[4]en líka Grímsvatnagos 2011.
Þegar basaltísk bráð storknar fer það eftir aðstæðum hvaða bergtegund myndast; grófkristallað gabbró myndast við hæga kristöllun djúpt í jörðu, fínkornótt grágrýti (dólerít) í grunnstæðum innskotum eða þykkum hraunum, dulkornótt basalt í hraunum á yfirborði og basaltgler (túff) við hraðkólnun í vatni. [5]
Á Íslandi
Meginhluta íslenska bergsins er basískt storknaberg, sbr. blágrýtismyndunin [6] 79% nútímajarðmyndunnar síðan landið byggðist. [7]
Í miðju rekbeltisins finnst tóleít og á jaðarsvæðum alkali basalt.[8]
Lýsingarorð basískur
Lýsingarorðið basískur er afleitt orð. Basar eru efnafræðilega andstöðu sýrna. [9]
Hins vegar væri kannski í stað hinna (...) lýsingarorða basískur – ísúr – súr (...) því réttara að nota kísilrýr (basaltískur) – kísiljafn (andesískur) – kísilríkur (ríólískur) þótt sannlega séu þau risminni. [10]
Tilvísanir
- ↑ Ármann Höskuldsson. „Hvernig myndast súr kvika?“ Vísindavefurinn, 26. febrúar 2008. Sótt 20. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=7103.
- ↑ 2,0 2,1 Ari Trausti Guðmundsson, Ragnar Th. Sigurðsson: Íslenskur jarðfræðilykill. Reykjavík, Mál og Menning, 2004, 159
- ↑ 3,0 3,1 Hans-Ulrich Schmincke: Vulkanismus. Darmstadt 2000,22
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Ármann Höskuldsson. „Hvað er átt við með súrum, ísúrum og basískum eldgosum?“ Vísindavefurinn, 7. apríl 2008. Sótt 17. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=7331.
- ↑ Sigurður Steinþórsson. „Hvað er basalt?“ Vísindavefurinn, 3. október 2011. Sótt 19. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=59291.
- ↑ Ari Trausti Guðmundsson, Ragnar Th. Sigurðsson: Íslenskur jarðfræðilykill. Reykjavík, Mál og Menning, 2004, 126
- ↑ T. Thordarsson, G. Larsen: Volcanism in Iceland in historical time. Volcano types, eruption styles and eruptive history. (2007)
- ↑ Olgeir Sigmarsson, Sigurdur Steinthórsson: Origin of Icelandic basalts. A review of their petrology and geochemistry. (2007)
- ↑ Til gamans má skóða notkun orðsins:http://wortschatz.uni-leipzig.de/cgi-isl/isl_mixed_2011/wort_www_ny?site=208&Wort_id=8688874
- ↑ Sigurður Steinþórsson. „Hver er munurinn á basaltkviku og basískri kviku?“ Vísindavefurinn, 22. janúar 2013. Sótt 19. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=63840.