„Kvika“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Reykholt (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Reykholt (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Lína 1: Lína 1:
[[Mynd:Viscosity of magma EN.svg|thumbnail|280px|Bráðnun bergs]]
[[Mynd:Viscosity of magma EN.svg|thumbnail|280px|Bráðnun bergs]]
[[Mynd:Magma Melting Stages.png|thumbnail|280px|Hlutbráðnun]]
[[Mynd:Magma Melting Stages.png|thumbnail|280px|Hlutbráðnun]]
'''Kvika''' eða '''bergkvika''' (“''magma''” á ensku) verður til við bráðnun bergs í [[Möttull|möttli]] ([[basalt]]) og [[Jarðskorpa|skorpu]] ([[ríólít]]) jarðar. Hún inniheldur blöndun af gösum, kristöllum og meira og minna bráðnum bergi.<ref>http://volcanoes.usgs.gov/images/pglossary/magma.php Magma. VHP Photo glossary: Magma and magma reservoir. USGS. Skoðað: 17.11.2015<ref/>
'''Kvika''' eða '''bergkvika''' (“''magma''” á ensku) verður til við bráðnun bergs í [[Möttull|möttli]] ([[basalt]]) og [[Jarðskorpa|skorpu]] ([[ríólít]]) jarðar. Hún inniheldur blöndun af gösum, kristöllum og meira og minna bráðnum bergi.<ref>http://volcanoes.usgs.gov/images/pglossary/magma.php Magma. VHP Photo glossary: Magma and magma reservoir. USGS. Skoðað: 17.11.2015</ref>


Efnasamsetning hennar er mjög mismunandi og fer eftir myndunarstað. Algengustu tegundir innihalda 45-75% SiO2 og myndast við 1200-70°C á 100-3ja km dýpi í jörðinni. <ref name="visinda">http://www.visindavefur.is/svar.php?id=63785 Vísindavefurinn: ''Hvað er hraun og hvað er kvika?''. Svar: Sigurður Steinþórsson (11.9.2013); skoðað: 16.11.2015</ref>
Efnasamsetning hennar er mjög mismunandi og fer eftir myndunarstað. Algengustu tegundir innihalda 45-75% SiO2 og myndast við 1200-70°C á 100-3ja km dýpi í jörðinni. <ref name="visinda">Sigurður Steinþórsson. ''„Hvað er hraun og hvað er kvika?'' Vísindavefurinn, 11. september 2013. Sótt 17. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=63785.</ref>


==Staðsetning kvikunnar==
==Staðsetning kvikunnar==
Lína 28: Lína 28:


==Heimildir==
==Heimildir==
* Sigurður Steinþórsson. ''„Hvað er hraun og hvað er kvika?“'' Vísindavefurinn, 11. september 2013. Sótt 17. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=63785.
*http://www.visindavefur.is/svar.php?id=63785 Vísindavefurinn: ''Hvað er hraun og hvað er kvika?''. Svar: Sigurður Steinþórsson, prófessor emeritus HÍ
*http://www.visindavefur.is/svar.php?id=7103 Vísindavefurinn: ''Hvernig myndast súr kvika?'' Svar: [[Ármann Höskuldsson]]
*http://www.visindavefur.is/svar.php?id=7103 Vísindavefurinn: ''Hvernig myndast súr kvika?'' Svar: [[Ármann Höskuldsson]]
*[[Ari Trausti Guðmundsson]], Ragnar Th. Sigurðsson: ''Íslenskur jarðfræðilykill.'' Reykjavík, Mál og Menning, 2004, 158-160
*[[Ari Trausti Guðmundsson]], Ragnar Th. Sigurðsson: ''Íslenskur jarðfræðilykill.'' Reykjavík, Mál og Menning, 2004, 158-160

Útgáfa síðunnar 17. nóvember 2015 kl. 18:30

Bráðnun bergs
Hlutbráðnun

Kvika eða bergkvika (“magma” á ensku) verður til við bráðnun bergs í möttli (basalt) og skorpu (ríólít) jarðar. Hún inniheldur blöndun af gösum, kristöllum og meira og minna bráðnum bergi.[1]

Efnasamsetning hennar er mjög mismunandi og fer eftir myndunarstað. Algengustu tegundir innihalda 45-75% SiO2 og myndast við 1200-70°C á 100-3ja km dýpi í jörðinni. [2]

Staðsetning kvikunnar

Undir yfirborði jarðar vex hitastigið hratt með auknu dýpi. Hann hækkar á kyrrlátum meginlandssvæðum um 2-4°C/100m. Á Íslandi, sem er nær möttulstróknum hækkar hitastigið hraðar, 5-10°C útan rekbeltisins og 10-100°C/100m á eldvirkum svæðum. Til að komast í 1.000 – 1.500 °C – sem er hitastigið basalt-kvikunnar - , væri eiginlega nauðsynlegt að fara mjög djúpt niður. En samt er það oft ekki svo - sérstaklega ekki undir eldstöðvum -, kvikan leynst þar á bara nokkra kílómetra dýpi.[3]

Hún getur staldrað við í mismunadum tegundum af geymslum: kvikuþróum, kvikuhólfum, sillum eða/og berggöngum.

Bræðslumark

Yfirleitt liggur bræðslumark þekktra bergtengunda á bilinu 800-1200°C. Þar sem þrýstingurinn hækkar bræðslumarkið efna, verður hitastigið á nokkurra kílómetra dýpi (= undir tölumverðum þrýstingi) vera mikið hærra til þess að kvika, bráðið berg, nái að myndast. En jarðskorpan og efri möttull, efstu hlutar jarðkúlunnar, eru að mestu úr föstu efni. Til þess að bræða efnið þarf háan og hækkandi hita á tilteknum stað eða færslu á heitu efni upp á við, móti lækkandi þrýstingi.[3]

Ris bergmassa

Í misheitum mötli rís efni sums staðar en sekkur annars staðar. Þrátt fyrir að mishitahreyfingarnar séu afar hægar, næga þær þó að láta bergið berast upp í svæði þar sem það byrjar að bráðna.[3]

Hins vegar hafa steindir möttulbergs (eða skorpubergs) mismunandi bræðslumark. Þar getur ákveðið hitagstig við tiltekinn þrýsting valdið bráðnun sumra steinda eða efnasamblanda en ekki annarra. Bergtegund sem hefur lágt bræðslumark og verður fyrst kvika er basalt.[3]

Kvikugerðir

Margar kvikutegundir eru til og þær gefa af sér ólíkar gos- eða djúpbergstegundir. T.d. er talað um basísk, ísur eða súr kvika eftir innihald af mismunandum efnum,[3] sérstaklega SiO2.[4]

Munurinn á milla kviku og hrauns

Þegar kvikan er að nálgast yfirborð jarðarinnar, fer hún strax að losna sig með gösum (stundum þegar í hólfinni), svo að samsetning hrauns er dálitið öðruvísi en samsetning kvikunnar í yðrum jarðarinnar. [2]

Tilvísanir

  1. http://volcanoes.usgs.gov/images/pglossary/magma.php Magma. VHP Photo glossary: Magma and magma reservoir. USGS. Skoðað: 17.11.2015
  2. 2,0 2,1 Sigurður Steinþórsson. „Hvað er hraun og hvað er kvika?“ Vísindavefurinn, 11. september 2013. Sótt 17. nóvember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=63785.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Ari Trausti Guðmundsson, Ragnar Th. Sigurðsson: Íslenskur jarðfræðilykill. Reykjavík, Mál og Menning, 2004
  4. Þorleifur Einarsson: Geology of Iceland. Rocks and landscape. Reykjavík, Mál og Menning, 1994, 34

Heimildir