Reykjavík

Reykjavíkurborg
Sveitarfélag
Tjörnin í Reykjavík
Skjaldarmerki
Staðsetning
Hnit: 64°08′51″N 21°56′11″V
Land	Ísland
Kjördæmi	Reykjavíkurkjördæmi norður Reykjavíkurkjördæmi suður
Þéttbýliskjarnar	Reykjavík (íb. 121.230)
Stjórnarfar
• Borgarstjóri	Dagur B. Eggertsson
Flatarmál
• Samtals	244 km2
• Sæti	43. sæti
Mannfjöldi  (2024)
• Samtals	136.894
• Sæti	1. sæti
• Þéttleiki	561,04/km2
Póstnúmer	101-155
Sveitarfélagsnúmer	0000
Vefsíða	http://www.rvk.is

Reykjavík er höfuðborg Íslands, fjölmennasta sveitarfélag þess og eina borgin. Þannig er Reykjavík efnahagsleg, menningarleg og stjórnmálaleg þungamiðja landsins. Rúmlega 121.230 manns búa í Reykjavík (2014), þar af eru um 11% innflytjendur. Íbúar höfuðborgarsvæðisins eru yfir 200 þúsund í 7 sveitarfélögum.

Ingólfur Arnarson, sem talinn er fyrsti landnámsmaður Íslands, settist að á Íslandi árið 870, að því talið er, og bjó sér ból og nefndi Reykja(r)vík, þar sem borgin stendur nú. Nýlegir fornleifafundir í miðborg Reykjavíkur, einkum í Aðalstræti, Suðurgötu og Kirkjustræti benda til þess sama, og hafa fundist mannvistaleifar allt frá um 870. Sagan segir að Ingólfur hafi gefið bæ sínum nafnið vegna reykjarstróka sem ruku úr hverum í grenndinni.

Saga

Aðalgrein: Saga Reykjavíkur

Ingólfur Arnarson nam Reykjavík og með tíð og tíma byggðist fleiri bæir í kring og má þar helst nefna Laugarnes og Nes við Seltjörn. Lítið gerðist á miðöldum í Reykjavík. Árið 1226 hófst byggð á Viðey þegar munkar af Ágústínusarreglu stofnuðu þar klaustur. Ekki fór að myndast þéttbýli að ráði í Reykjavík fyrr en á 18. öld, en fram að því lágu býli af ýmsum stærðum á víð og dreif um svæðið þar sem borgin stendur nú. Á 18. öld var gerð tilraun til að reka ullariðnað í Reykjavík sem var kallað Innréttingarnar, og markaði það þáttaskil í þróun svæðisins, sem í kjölfarið fór að taka á sig einhverja þorpsmynd. Danska konungsvaldið studdi þessar tilraunir til uppbyggingar með því að gefa jarðir sem það átti í Reykjavík og Örfirisey. Sextán hús voru byggð í Reykjavík vegna Innréttinganna, sem hefur verið mikil fjölgun á þeim tíma, merki um tvö þeirra má enn sjá. Þá var fyrsta fangelsi landsins byggt á árunum 1761-71, stæðilegt steinhús, sem í dag er Stjórnarráð Íslands við Lækjargötu.

Tjörnin í Reykjavík á sjöunda áratug 19. aldar.

Reykjavík fékk kaupstaðarréttindi árið 1786, í kjölfar afnáms einokunarverslunar í landinu. Á nítjándu öld mynduðust þéttar þyrpingar lítilla húsa eða kofa sjómanna í bænum. Alþingi var endurreist í Reykjavík árið 1845. Ári síðar var Menntaskólinn í Reykjavík fluttur frá Bessastöðum í miðbæinn. Árið 1881 var Alþingishúsið fullbúið. Stýrimannaskólinn tók til starfa 1891 eftir að þilskip voru komin til landsins. Árið 1898 var Miðbæjarskólinn við Tjarnargötu fullbúinn. Hann var þó ekki tekinn í notkun fyrr en haustið 1908 og þá hófu tæplega þrjú hundruð grunnskólabörn nám þar. Í nóvember 1906 kom upp taugaveikisfaraldur í Skuggahverfinu.

Fyrsti borgarstjóri Reykjavíkur, Páll Einarsson, tók til starfa 1908 og fyrstu konurnar sem settust í bæjarstjórn á Íslandi voru kjörnar af kvennalistum sem buðu fram til bæjarstjórnarkosninga í Reykjavík í janúar árið 1908. Vatnsveita Reykjavíkur tók til starfa 1909. Gasstöð Reykjavíkur við Hlemm var tekinn í gagnið árið 1910. Gasstöðin starfaði til 1956. Reykjavíkurhafnir voru byggðar í áföngum á árunum 1913-17 bættu mjög skipaaðstöðu. Þaðanaf gátu hafskip lagst að bryggju en áður fyrr þurfti að ferja fólk og varning á milli smærri bryggja og hafskipa sem lágu úti fyrir. Veturinn 1917-1918, nefndur Frostaveturinn mikli var sá kaldasti sem mælst hefur, þá lá hafís í Reykjavíkurhöfn og hitastigið fór niður í -24,5 °C. Í október 1918 barst spænska veikin, sem geysaði víðar í heiminum, til Íslands með skipum frá Kaupmannahöfn og er talið að um þriðjungur bæjarbúa hafi veikst á örfáum vikum. Elliðaárvirkjun var byggð 1921 til þess að sjá ört stækkandi borginni fyrir rafmagni.

Heimskreppan mikla hafði slæm áhrif um allan heim. Á Íslandi náðu þau hámarki í Gúttóslagnum árið 1932 þegar þunnskipuð lögregla þurfti að berjast við verkamenn fyrir utan Góðtemplarahús Reykjavíkur, þegar bæjarstjórnarfundur var haldin þar þar sem lækka átti laun í atvinnubótavinnu á vegum bæjarins. Einu sinni hafði áður skorist alvarlega í odda á milli lögreglunnar og annarra hópa, en það var í Hvíta stríðinu, svokallaða rúmum áratugi fyrr. Í mars 1937 var Sundhöll Reykjavíkur vígð og var það fyrsta sundlaug bæjarins. Þann 10. maí 1940 gengur breskir hermenn á land í Reykjavík og hernámu Ísland. Á meðan veru þeirra stóð hófu þeir byggingu varanlegs flugvallar í Reykjavík. Bandaríkjamenn tóku við af Bretunum rúmu ári seinna og fóru ekki fyrr en að stríðinu loknu 8. apríl 1947.

Landafræði

Esjan í bakgrunni.

Reykjavík er á suð-vestur horni landsins. Strandlína Reykjavíkur einkennist af nesum, fjörðum, skerjum og eyjum. Fjallið Esja (914 m.) er þekkt kennileiti í Reykjavík. Elliðaár sem renna í gegnum Elliðaárdal eru virkjaðar. Stærsta eyjan sem liggur nærri Reykjavík er Viðey, á eftir henni koma Engey og Akurey í Kollafirði.

Í Reykjavík hafa verið gerðar samfelldar veðurathuganir frá 1920, en elstu skráðu veðurathuganir eru frá fyrri hluta 19. aldar. Þann 3. janúar 1841 mældist þar loftþrýstingurinn 1058,5 hPa, sem er sá mesti sem mælst hefur á Íslandi. Meðal opinna og grænna svæða í Reykjavík má nefna Hljómskálagarðinn, Klambratún, Öskjuhlíð og Elliðaárdal.

Veðurfar

Golfstraumurinn gerir veðurfar í Reykjavík mun heitara og jafnara á ársmælikvarða en á flestum öðrum stöðum á sömu breiddargráðu. Hitastig að vetrarlagi fer sjaldan undir -10 °C. Lega borgarinnar á suðvesturströnd Íslands ber með sér fremur vindasamt veður og eru rok algeng, sérlega að vetrarlagi. Sumur eru svöl, hitastig venjulega á bilinu 10 °C til 15 °C og fer einstaka sinnum upp undir 20 °C. Þó svo að úrkoma sé ekki mjög mikil í Reykjavík mælist þó úrkoma að meðaltali 213 daga á ári. Lengri þurrkatímar eru sjaldgæfir. Vorið er að öllu jöfnu sólríkast og þá helst maímánuður. Árlegir sólartímar mælast um 1.300 sem er sambærilegt við stóran hluta norðurhluta Evrópu. Hitamet í borginni var sett 30. júlí 2008 og mældist þá 26,2 °C og kaldast var 21. janúar 1918 og mældist þá -24,5 °C.

Veðuryfirlit

Janúar Febrúar Mars Apríl Maí Júní Júlí Ágúst September Október Nóvember Desember  Hæsti meðalhiti 1,9 2,8 3,2 5,7 9,4 11,7 13,3 13,0 10,1 6,8 3,4 2,2  Lægsti meðalhiti −3,0 −2,1 −2,0 0,4 3,6 6,7 8,3 7,9 5,0 2,2 −1,3 −2,8  Úrkoma 75,6 71,8 81,8 58,3 43,8 50,0 51,8 61,8 66,5 85,6 72,5 78,5  Línurit hitastig í °C • mánuðarúrkoma í mm     76   2 -3     72   3 -2     82   3 -2     58   6 0     44   9 4     50   12 7     52   13 8     62   13 8     67   10 5     86   7 2     73   3 -1     79   2 -3

Borgarstjórn

Aðalgrein: Borgarstjórn Reykjavíkur

Í borgarstjórn Reykjavíkur sitja 15 fulltrúar sem kjörnir eru hlutfallskosningu á fjögurra ára fresti. Frá árinu 1908 til dagsins í dag hafa 22 einstaklingar, þar af 18 karlmenn og fjórar konur, setið sem borgarstjórar Reykjavíkur. Síðast var kosið til borgarstjórnar í sveitarstjóranarkosningunum 29. maí 2010. Borgarstjórn kýs sér borgarstjóra, sem er framkvæmdastjóri borgarinnar.

Borgarstjóri 2010-2014 borgarstjóri í Reykjavík var Jón Gnarr úr Besta flokknum. Hann tók við starfinu 15. júní 2010 af Hönnu Birnu Kristjánsdóttur eftir að Besti flokkurinn og Samfylkingin mynduðu nýjan meirihluta í borginni. Svo urðu kosið í maí 2014.

Borgarstjórn 2014

Í framboði voru átta listar. Þeir voru: B-listi Framsóknarflokks og flugvallavina, D-listi Sjálfstæðisflokks, R-listi Alþýðufylkingar, S-listi Samfylkingar, T-listi Dögunar, V-listi Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs, Þ-listi Pírata og Æ-listi Bjartar framtíðar. Besti flokkurinn sem bauð fram 2010 sameinaðist Bjartri framtíð. Þorleifur Gunnlaugsson varaborgarfulltrúi Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs leiddi lista Dögunar.

Samfylkingin hlaut 5 borgarfulltrúa, bætti við sig tveimur. Sjálfstæðisflokkur hlaut 4 borgarfulltrúa, tapaði einum. Björt framtíð hlaut 2 borgarfulltrúa, tapaði fjórum ef miðað er við Besta flokkinn og meira en helmingi fylgis þess flokks. Framsókn og flugvallarvinir hlaut 2 borgarfulltrúa en fékk engan í kosningunum 2010. Vinstrihreyfingin grænt framboð hlaut 1 borgarfulltrúa eins og áður. Píratar hlutu 1 borgarfulltrúa. Dögun og Alþýðufylkingin voru nokkuð langt frá því að fá kjörinn borgarfulltrúa.

Framsókn og flugvallarvinir hlaut fimmtánda borgarfulltrúann. Samfylkinguna vantaði 170 atkvæði til að ná inn sínum sjötta borgarfulltrúa og Bjarta framtíð vantaði 259 til að ná inn sínum þriðja manni. Sjálfstæðisflokkinn vantaði nokkuð meira eða 632 atkvæði til að halda sínum fimmta borgarfulltrúa.

Kjörnir borgarfulltrúar	magn atkvæða
1. Dagur B. Eggertsson (S)	17.426
2. Halldór Halldórsson (D)	14.031
3. Björk Vilhelmsdóttir (S)	8.713
4. Björn Blöndal (Æ)	8.539
5. Júlíus Vífill Ingvarsson (D)	7.016
6. Sveinbjörg Birna Sveinbjörnsdóttir (B)	5.865
7. Hjálmar Sveinsson (S)	5.809
8. Kjartan Magnússon (D)	4.677
9. Sóley Tómasdóttir (V)	4.553
10. Kristín Soffía Jónsdóttir (S)	4.357
11. Elsa Hrafnhildur Yoeman (Æ)	4.270
12. Áslaug María Friðriksdóttir (D)	3.508
13. Skúli Þór Helgason (S)	3.485
14. Halldór Auðar Svansson (Þ)	3.238
15. Guðfinna Jóhanna Guðmundsdóttir (B)	2.933

Hverfaskipting

Samkvæmt samþykkt borgarráðs Reykjavíkur frá júní 2003 skiptist Reykjavík í tíu hverfi, hvert með sínu hverfisráði. Þau eru (með tilheyrandi hverfahlutum):

Nr.	hverfi	svæði km²	fólksfjöldi 2010	Hverfahlutar
1	Vesturbær	2,9	15.703	Gamli Vesturbærinn, Bráðræðisholt, Grandar, Hagar, Melar, Skjól, Grímsstaðaholt, Skildinganes og Litli Skerjafjörður
2	Miðborg	3,6	8.618	Tjarnarbrekka, Víkin, Arnarhóll, Skuggahverfi, Laufás, Spítalahlíð, Þingholt, Ásgarður, og Tungan
3	Hlíðar	3,3	9.612	Norðurmýri, Hlíðar, Hlemmur, Holt, Suðurhlíðar, Öskjuhlíð og Nauthólsvík
4	Laugardalur	6,4	15.239	Tún, Teigar, Lækir, Laugarnes, Sund, Heimar, Langholt, Vogar, Skeifan og Fen
5	Háaleiti og Bústaðir	4,3	13.755	Múlar, Kringlan, Bústaðir, Fossvogur, Smáíbúðahverfi og Blesugróf
6	Breiðholt	5,5	20.646	Hólar, Fell, Berg, Sel, Skógar, Bakkar, Stekkir og Mjódd
7	Árbær	6,1	10.192	Selás, Árbær, Ártúnsholt, Bæjarháls, Norðlingaholt og Grafarholt
8	Grafarvogur	14,0	18.130	Hamrar, Foldir, Hús, Rimar, Borgir, Víkur, Engi, Spöng, Staðir, Höfðar, Bryggjuhverfi, Geirsnef, Gufunes og Geldinganes
9	Kjalarnes	61,7	834	Kjalarnes og Álfsnes
10	Grafarholt og Úlfarsárdalur	22,5	5.416	Fellur undir hverfisráð Árbæjar til að byrja með)
-	Græni Trefillinn1)	144,2	-
	Reykjavík	274,5	118.145

Samgöngur

Loftmynd sem sýnir Reykjavíkurflugvöll.

Einkabíllinn er algengur samgöngumáti í Reykjavík bæði og einnig leigubílar. Strætisvagnar ganga um allan bæinn og tengja út fyrir borgarmörkin til Akraness, Borgarfjarðar, Akureyrar og víðar. Á undanförnum árum hafa fleiri og fleiri hjólreiðarstígar verið lagðir til þess að hvetja til umhverfisvænna og hollra samgangna.

Í Reykjavík er einnig Reykjavíkurflugvöllur sem skiptar skoðanir eru um hvort færa eigi út fyrir borgarmörkin. Það er heldur óalgengt að flugvellir séu hafðir inni í stærri borgum.

Menning

Í Reykjavík eru flest söfn á Íslandi. Elsta listasafnið er Listasafn Einars Jónssonar. Þar er einnig að finna Listasafn Íslands og Listasafn Reykjavíkur sem hefur aðstöðu bæði í miðbæ Reykjavíkur og við Miklatún. Listasafn Ásmundar Sveinssonar tilheyrir einnig Listasafni Reykjavíkur. Borgarbókasafn Reykjavíkur er einnig að finna í miðbænum og mörg útibú eru í hverfum borgarinnar. Reykvíkingar stunda sund mikið og líkt og með bókasöfnin er að finna sundlaugar í flestum hverfum.

Þjóðminjasafn Íslands er að finna nærri miðbænum. Minjasafn Reykjavíkur heitir Árbæjarsafn og þar er hægt að skoða gömul hús sem þangað hafa verið færð.

Tenglar

• Reykjavik.is, opinber vefur Reykjavíkurborgar
• Saga Reykjavíkur á vef Árbæjarsafnsins
• Reykjavík - Ljósmyndavefur islandsmynda.is
• Ljósmyndablogg af Reykjavík
• Upplýsingavefur fyrir ferðamenn á leið til Reykjavíkur

Skipulag Reykjavíkur

• Þáttaskil í byggingarsögu Reykjavíkur; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1959
• Skipulag Reykjavíkur fyrr og síðar; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1966
• Lesbók Morgunblaðsins; um Reykjavík og skipulag hennar; 1966
• Framtíðarsýn; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1999
• Reykjavík árið 2000; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1978
• Skipulag í eina öld; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1997
• Þyrnirósasvefn í heila öld; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1982
• Verður gamla Reykjavík reist á eiðinu í Viðey; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1980
• Hverfi Reykjavíkur; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1929
• Hverfi Reykjavíkur; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1929
• Byggingarnefnd Reykjavíkur 100 ára; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1940
• Vanþróunarsvipurinn á Miðbæ Reykjavíkur; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1981