Hrekkjavaka

Á hrekkjavöku eru oft opinberir staðir skreyttir með nornum, draugum og köngulóavefum.

Hrekkjavaka er hátíðisdagur ættaður frá keltum þar sem hann hét upphaflega Samhain (borið fram sánj á írsku). Þá voru færðar þakkir fyrir uppskeru sumarsinns og boðuð koma vetursins. Hrekkjavaka er haldin 31. október. Á Íslandi var á sama tíma haldið uppá hina hliðstæðu hátíð veturnætur.

Hrekkjavaka nefnist á enskri tungu „Halloween“ sem er annar ritháttur fyrir „Hallowe’en“. Hallowe’en er svo stytting á nafninu „All Hallows’ Evening“ eða „All Hallows’ Eve“. Kirkjan flutti hátíðina Allraheilagramessu til fyrsta nóvember til að reyna að taka yfir þessar heiðnu hátíðir á borð við hrekkjavöku og veturnætur.

Sagan

Bálköstur kveiktur í tilefni hrekkjavöku.

Menn töldu tímann í vetrum og nóttum fremur en í árum og dögum áður fyrr. Veturinn, eins og nóttin, var talin koma fyrst; mánaðamót október og nóvember var því tími vetrarbyrjunar, og þar með nýárs. Sambærilegar hátíðir við Samhain á Írlandi og Skotlandi var til dæmis hátíðin veturnætur á Íslandi sem haldin var í lok október og var þá einnig haldið dísablót (disting) á Norðurlöndum á þessum sama tíma.

Upphaf vetrar og árs er það sem kallað er liminal tímabil, einskonar millibilsástand sem ríkir á tímum mikilla umskipta. Þá geta menn jafnvel skynjað handanheima; eða séð handanheimsverur, og geta spáð í framtíðina. Andar voru taldir vera á kreiki á Samhain, mörk heima hinna lifandi og hinna dauðu voru talin óljós þetta kvöld og draugar, nornir og aðrar óvættir voru taldar sveima um og voru því bálkestir kveiktir til að vernda hina lifandi. Fólk dulbjó sig til að þekkjast ekki og buðu óvættunum mat og drykk til að friðþægja þeim. Sambærilega trú um svona liminal tímabil má finna bæði tengda jólanótt og nýársnótt á Íslandi sem dæmi.

Hefðir

Útskorin grasker með kertaljósi í.

Hefð myndaðist fyrir því að á hrekkjavöku væri brennandi kertum komið fyrir í útskornum næpum og á Írlandi og í Skotlandi tíðkaðist að kveikja bálkesti. Einnig fóru bæði unglingar og fullorðnir á milli húsa klæddir búningum með grímur og gerðu öðrum gjarnan einhvern grikk í leiðinni.

Þegar Írar og Skotar fluttust búferlum til Ameríku á 19. öld fluttist hrekkjavakan með þeim. Í Bandaríkjunum uxu aftur á móti grasker sem voru mun stærri en næpurnar og auðveldari að skera út. Þannig tóku graskerin við af næpunum sem tákn fyrir hrekkjavöku Bandaríkjamanna.

Leifar sumra gamalla hefða lifa ennþá í hrekkjavöku nútímans þar sem fólk klæðist grímubúningum og sjá má drauga og aðrar óvættir í skreytingum. Börn ganga oft á milli húsa og biðja um nammi og fái þau það ekki er viðkomandi hrekktur á einhvern hátt.

Siðir frá Skotlandi

Hvert keltneskt svæði hafði sína eigin siði, þeir voru þó að megninu til keimlíkir, einkum hvað varðar notkun elds.

Eldsraunin

Eldurinn minnir á bálkestina sem kveiktir voru. Stöng var fest í loftið og neðan á henni voru epli og logandi kerti á sitthvorum endanum. Fólk reyndi síðan að bíta í eplið án þess að brenna sig. Á síðari tímum hefur kertið verið fjarlægt sökum hættunnar sem fylgir því og í stað eplis er oft að finna sætabrauð, eins og kleinuhring.

Vatnsraunin

Gamlar sagnir segja frá för til Eplalandsins. Þessa er minnst í vatnsrauninni þar sem fólk keppist við að bíta í epli sem fljóta í vatni.

Tengt efni

• Veturnætur
• Samhain
• Dísablót
• Öskudagur á Íslandi
• Allraheilagramessa

Heimildir

• „Hverjar eru hefðir og saga hrekkjavöku?“. Vísindavefurinn. (Skoðað 31.10.2013)
• Scotsman.com:A harvest of Halloween traditions (skoðað 2. nóvember 2005)