„Einokunarverslunin“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip
fjarlægði áratengil nr2
Lína 1: Lína 1:
[[Mynd:Kauphafnir.png|frame|right|[[Kauphöfn|Kauphafnir]] á [[Ísland]]i [[1602]]–[[1787]]]]
[[Mynd:Kauphafnir.png|frame|right|[[Kauphöfn|Kauphafnir]] á [[Ísland]]i [[1602]]–[[1787]]]]
'''Einokunarverslun''' [[Danmörk|Dana]] á [[Ísland|Íslandi]] átti rætur í [[kaupauðgisstefna|kaupauðgisstefnunni]] og var tilgangurinn með henni að efla danska kaupmannastétt og danska verslun gegn [[Hansakaupmenn|Hansakaupmönnum]] í [[Hamborg]], og auka völd [[Danmörk|danska]] [[konungur|konungsins]] á Íslandi. Einokunartímabilið hófst [[ár]]ið [[1602]] og stóð til [[ár]]sloka [[1787]]. Verslað var á vissum stöðum, kauphöfnum, samkvæmt föstum taxta sem ákveðinn var af konungi. Kaupmönnum var bönnuð þátttaka í annarri [[atvinna|atvinnustarfsemi]] á Íslandi fram til [[1777]].
'''Einokunarverslun''' [[Danmörk|Dana]] á [[Ísland|Íslandi]] átti rætur í [[kaupauðgisstefna|kaupauðgisstefnunni]] og var tilgangurinn með henni að efla danska kaupmannastétt og danska verslun gegn [[Hansakaupmenn|Hansakaupmönnum]] í [[Hamborg]], og auka völd [[Danmörk|danska]] [[konungur|konungsins]] á Íslandi. Einokunartímabilið hófst [[ár]]ið [[1602]] og stóð til ársloka [[1787]]. Verslað var á vissum stöðum, kauphöfnum, samkvæmt föstum taxta sem ákveðinn var af konungi. Kaupmönnum var bönnuð þátttaka í annarri [[atvinna|atvinnustarfsemi]] á Íslandi fram til [[1777]].


Frá [[1602]] til [[1620]] var einokun bundin við þegna danska ríkisins. Flestir kaupmenn sóttust þó eftir skipum frá [[Hamborg]] og voru í reynd leppar [[Hansakaupmenn|Hansakaupmanna]]. [[1620]] var verslunin bundin við [[Kaupmannahöfn]]. Áhrif einokunarverslunarinnar urðu þó vart mikil fyrr en eftir [[1680]] þegar viðurlög voru hert. Alla [[17. öldin]]a var [[launverslun]] mikil, bæði við erlenda [[kaupmaður|kaupmenn]] og erlend fiskiskip sem skiptu hundruðum á [[Íslandsmið]]um.
Frá [[1602]] til [[1620]] var einokun bundin við þegna danska ríkisins. Flestir kaupmenn sóttust þó eftir skipum frá [[Hamborg]] og voru í reynd leppar [[Hansakaupmenn|Hansakaupmanna]]. [[1620]] var verslunin bundin við [[Kaupmannahöfn]]. Áhrif einokunarverslunarinnar urðu þó vart mikil fyrr en eftir [[1680]] þegar viðurlög voru hert. Alla [[17. öldin]]a var [[launverslun]] mikil, bæði við erlenda [[kaupmaður|kaupmenn]] og erlend fiskiskip sem skiptu hundruðum á [[Íslandsmið]]um.

Útgáfa síðunnar 7. nóvember 2004 kl. 23:24

Kauphafnir á Íslandi 1602–1787

Einokunarverslun Dana á Íslandi átti rætur í kaupauðgisstefnunni og var tilgangurinn með henni að efla danska kaupmannastétt og danska verslun gegn Hansakaupmönnum í Hamborg, og auka völd danska konungsins á Íslandi. Einokunartímabilið hófst árið 1602 og stóð til ársloka 1787. Verslað var á vissum stöðum, kauphöfnum, samkvæmt föstum taxta sem ákveðinn var af konungi. Kaupmönnum var bönnuð þátttaka í annarri atvinnustarfsemi á Íslandi fram til 1777.

Frá 1602 til 1620 var einokun bundin við þegna danska ríkisins. Flestir kaupmenn sóttust þó eftir skipum frá Hamborg og voru í reynd leppar Hansakaupmanna. 1620 var verslunin bundin við Kaupmannahöfn. Áhrif einokunarverslunarinnar urðu þó vart mikil fyrr en eftir 1680 þegar viðurlög voru hert. Alla 17. öldina var launverslun mikil, bæði við erlenda kaupmenn og erlend fiskiskip sem skiptu hundruðum á Íslandsmiðum.

Árið 1684 var komið á „umdæmaverslun“ þannig að óheimilt var að versla við aðra kaupmenn en þann sem starfaði í því umdæmi þar sem viðkomandi starfaði. Verslunarhafnir voru þá settar á uppboð og einstakir kaupmenn tóku þær á leigu, í stað félagsverslunarinnar áður. Þá var vöruskiptakjörum breytt og urðu þau Íslendingum meira í óhag en áður.

1702 verslunartaxtinn frá því fyrir 1684 var aftur tekinn upp og refsingar við ólögmætri verslun mildaðar til muna.

1733 var félagsverslunin endurreist og Annað íslenska verslunarfélagið tók við einokunarversluninni. Félagið var fyrst og fremst samtök fyrrverandi umdæmiskaupmanna.

1742 fór fram opinbert uppboð á Íslandsversluninni og féll hún í hlut Hörmangarafélagsins sem var félag smákaupmanna í Kaupmannahöfn. Félagið virðist hafa staðið illa að versluninni og hlaut slæm eftirmæli á Íslandi. Að einhverju leiti hefur það stafað af gamaldags verslunarháttum sem voru orðnir úreltir á tímum upplýsingarinnar.

1759 voru Hörmangarar neyddir til að láta verslunina af hendi og við tók Konungsverslunin fyrri þegar verslunin var rekin fyrir reikning konungs.

1764 tekur Almenna verslunarfélagið við. Félagið var stærsta verslunarfélag í Kaupmannahöfn á 18. öld og rak meðal annars verslun í Afríku og Vestur-Indíum. Rekstur félagsins gekk örðuglega, þótt verslun í Norðurhöfum skilaði hagnaði, og endaði með því að konungur keypti öll hlutabréf þess árið 1774.

1774 hefst Konungsverslunin síðari og varð hún meðal annars vettvangur umbótatilrauna Danakonungs á Íslandi. Verslunin gekk mjög vel til að byrja með, en með lokum Bandaríska frelsisstríðsins og Móðuharðindunum árið 1883 versnaði hagur verslunarinnar hratt og varð algert hrun síðustu ár einokunarinnar.

1787 var einokunarverslun lögð niður og svokölluð fríhöndlun tók við. Eitt ákvæða hennar var samt sem áður bann við verslun Íslendinga við aðra en þegna Danakonungs. Kaupmenn þurftu einnig að uppfylla ýmis skilyrði svo sem að hafa næg matvæli í vöruhúsum ef til hungursneyðar kæmi. Ekki var því um fríverslun að ræða í nútímaskilningi.

Á tímum einokunarverslunarinnar voru það oft sömu kaupmenn sem stunduðu sömu kauphafnir ár eftir ár. Þetta leiddi til þess að þeir byggðu vöruskemmur (lagera) sem voru læstar yfir veturinn. 1777 var ákveðið, samkvæmt tillögu Skúla Magnússonar að kaupmenn skyldu hafa fasta búsetu á Íslandi. Voru þá reistar vöruskemmur og íbúðarhús fyrir kaupmennina, fjölskyldur og starfslið í öllum kauphöfnum. Áður höfðu nokkrir kaupmenn, eins og t.d. kaupmaðurinn á Eyrarbakka byggt sér íbúðarhús. Einnig máttu kaupmenn þá fjárfesta í annarri atvinnustarfsemi.