Bernarsáttmáli til verndar bókmenntum og listaverkum

Kort sem sýnir aðila að Bernarsáttmálanum

Bernarsáttmáli til verndar bókmenntum og listaverkum oftast kallaður aðeins Bernarsáttmálinn er alþjóðasamningur sem fjallar um gagnkvæma vernd höfundaréttar í aðildarlöndum. Fyrsta útgáfa samningsins var samþykkt í Bern í Sviss árið 1886. Grunnstoðir sáttmálans eru gagnkvæmni milli ríkja (þ.e. að erlend verk njóti sömu verndar og innlend í hverju landi) og sjálfvirkni réttarins sem má ekki vera háður neinum formlegum skilyrðum eins og t.d. skráningu verksins.

Sáttmálinn var saminn að undirlagi Victors Hugo og samtakanna Association Littéraire et Artistique Internationale. Hann byggist á franska höfundaréttarhugtakinu droit d'auteur sem felur í sér að höfundaréttur verður til sjálfkrafa um leið og hugmynd verður að hugverki með því að henni er fengið fast form en copyright-löggjöfin fól þá í sér að höfundur þurfti að sækja sérstaklega um eða tilkynna um höfundarétt. Sáttmálinn var saminn í kjölfarið á Parísarsamþykkt um vernd eignarréttinda á sviði iðnaðar frá 1883 sem fjallaði um hin svið hugverkaréttar: einkaleyfi, vörumerki og verndun iðnhönnunar.

Upphaflega var Bernarsáttmálinn með eigin stofnun líkt og Parísarsáttmálinn en 1893 sameinuðust þær í eina Sameinaða stofnun um vernd hugverkaréttinda. 1967 var nafni þessarar stofnunar breytt í Alþjóðahugverkastofnunin (WIPO) sem varð stofnun innan Sameinuðu þjóðanna árið 1974.

Bernarsáttmálinn hefur verið endurskoðaður nokkrum sinnum frá upphafi: í París 1896, Berlín 1908, Bern 1914, Róm 1928 (sæmdarréttur og gildistími 50 ár frá dauða höfundar), Brussel 1948 (kvikmyndir og ljósmyndir), Stokkhólmi 1967 (þriggja skrefa prófið fyrir undanþágur frá einkarétti höfundar), París 1971 og endurskoðaður 1979. Bretland undirritaði sáttmálann árið 1887 en staðfesti ekki stóra hluta hans fyrr en með Copyright, Designs and Patents Act árið 1988. Bandaríkin neituðu lengi vel að undirrita samninginn þar sem hann fól í sér miklar breytingar á bandarískum höfundalögum. Bandaríkin urðu fyrst aðilar að samningnum árið 1989.

Ísland undirritaði samninginn fyrst 7. september 1947 löngu á eftir hinum Norðurlöndunum sem höfðu lengi kosið að virða sáttmálann gagnvart íslenskum höfundum en bentu jafnan á að Íslendingar gerðu ekki hið sama gagnvart öðrum. Rithöfundafélag Íslands og Bandalag íslenskra listamanna höfðu barist fyrir því að Ísland gerðist aðili að Bernarsambandinu frá því á 3. áratugnum. Fullgilding fól í sér breytingar á lögum um rithöfundarétt og prentfrelsi. Endurskoðaður texti Bernarsáttmálans frá 1971 var útfærður með sérstökum höfundalögum 1972.

Tengt efni

• Genfarsamþykkt um höfundarétt
• Samningur Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar um hugverkarétt í viðskiptum (TRIPS)
• Höfundaréttarsáttmáli Alþjóðahugverkastofnunarinnar