„Fálki“: Munur á milli breytinga
m r2.7.2+) (Vélmenni: Bæti við ceb:Falco rusticolus |
|||
Lína 55: | Lína 55: | ||
[[Flokkur:Staðfuglar á Íslandi]] |
[[Flokkur:Staðfuglar á Íslandi]] |
||
[[ang:Grīpfealcen]] |
|||
[[ar:سنقر]] |
|||
[[az:Şunqar]] |
|||
[[be:Крэчат]] |
|||
[[br:Gerfalc'hun]] |
|||
[[ca:Falcó grifó]] |
|||
[[ceb:Falco rusticolus]] |
[[ceb:Falco rusticolus]] |
||
[[cs:Raroh lovecký]] |
|||
[[de:Gerfalke]] |
|||
[[en:Gyrfalcon]] |
|||
[[eo:Ĉasfalko]] |
|||
[[es:Falco rusticolus]] |
|||
[[eu:Ipar-belatz]] |
|||
[[fi:Tunturihaukka]] |
|||
[[fo:Veiðifalkur]] |
|||
[[fr:Faucon gerfaut]] |
|||
[[gl:Falcón albar]] |
|||
[[he:בז ארקטי]] |
|||
[[hu:Északi sólyom]] |
|||
[[io:Gerfalko]] |
|||
[[it:Falco rusticolus]] |
|||
[[ja:シロハヤブサ]] |
|||
[[ka:სონღული]] |
|||
[[kk:Ақ сұңқар]] |
|||
[[kl:Kissaviarsuk]] |
|||
[[ky:Акшумкар]] |
|||
[[lez:Шангъар]] |
|||
[[lt:Medžioklinis sakalas]] |
|||
[[nl:Giervalk]] |
|||
[[nn:Jaktfalk]] |
|||
[[no:Jaktfalk]] |
|||
[[nv:Hakʼaz giníłgaii]] |
|||
[[pl:Białozór]] |
|||
[[pms:Falco rusticolus]] |
|||
[[pt:Falcão-gerifalte]] |
|||
[[ru:Кречет]] |
|||
[[sah:Харылыыр]] |
|||
[[se:Rievssatfálli]] |
|||
[[sl:Arktični sokol]] |
|||
[[sv:Jaktfalk]] |
|||
[[tr:Ak sungur]] |
|||
[[tt:Шоңкар]] |
|||
[[uk:Кречет]] |
|||
[[vi:Cắt kên kên]] |
|||
[[wa:Grand blanc fåcon do Nôr]] |
|||
[[zh:海东青]] |
Útgáfa síðunnar 8. mars 2013 kl. 13:43
- Sjá aðgreiningarsíðu fyrir aðra merkingu orðsins fálkar
Fálki | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Íslenskur fálki (Falco rusticolus islandicus)
| ||||||||||||||
Ástand stofns | ||||||||||||||
Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Tvínefni | ||||||||||||||
Falco rusticolus Linnaeus, 1758 |
Fálki (eða valur) (fræðiheiti: Falco rusticolus) er stór ránfugl sem heldur til í freðmýrum og fjalllendi sem og við strendur og eyjur á Norðurslóðum. Fálkar geta náð 60 cm lengd og vænghaf þeirra getur orðið 130 sm. Lögun og gerð vængja fálka gerir þeim kleift að fljúga óhemju hratt. Á miðöldum voru fálkar taldir fuglar konunga. Þeir voru notaðir í sérstaka íþrótt, fálkaveiðar sem voru nánast eingöngu stundaðar af konungum og aðli og voru slíkir fálkar nefndir slagfálkar.
Íslenski fálkinn (fræðiheiti: Falco rusticolus islandicus) er ein deilitegund fálka. Önnur deilitegund er hvítfálkinn (Falco rusticolus candicans) sem verpir meðal annars á Grænlandi.
Fálkar á Íslandi
Hann er staðfugl á Íslandi. Talið er að 300 - 400 pör af fálkum verpi á Íslandi. Aðalfæða fálka er rjúpur en hann veiðir einnig endur, svartfugla og vaðfugla. Erlendis lifa fálkar einnig á litlum nagdýrum svo sem læmingjum. Í árum sem lítið er um rjúpur fækkar fálkum. Kjörsvæði fálka eru opin svæði. Þeir gera ekki hreiður heldur verpa beint á klettasyllur og nota oft gamla hrafnslaupa. Fálkar verpa oftast 3 - 4 eggjum. Eggin eru 5 vikur að klekjast út og ungarnir eru 7 vikur í hreiðrinu. Eftir það annast foreldrarnir þá í 3 vikur í viðbót en svo verða þeir að bjarga sér sjálfir. Ungarnir flakka um landið þangað til þeir verða tveggja til fjögurra ára en þá setjast þeir að á eigin varpstað. Fullorðnir fálkar dveljast allt árið á óðali sínu. Talið er að allt að fjórðungur af Evrópustofni fálka verpi á Íslandi. Fálkar eru alfriðaðir á Íslandi. Náttúrufræðistofnun fylgist með stofnbreytingum fálka.
Annað nafn íslenska fálkans er valur. Mögulega kemur það nafn af upprunalegri merkingu þess orðs sem er vopndauði (sbr. að „liggja í valnum“, enda fálkinn mikið veiðidýr og liggur veiðibráð fálkans oftast í valnum.
Valur kemur líka fyrir í norrænni goðafræði, þar sem Freyja, vanadís og frjósemisgyðja, átti valsham, sem hún lánaði Loka þegar endurheimta þurfti Hamar Þórs, Mjölni frá Þursum.
Samheiti
Fálkinn á sér mörg samheiti. Hann hefur t.d. verið nefndur fjörsungur, forseti, geirfálki (sem er gamalt heiti á fálkanum) og gollungur.
Heimildir
- „Náttúrufræðistofnun - Fálkarannsóknir“. Sótt 4.mars 2006.
- Fyrirmynd greinarinnar var „Gyrfalcon“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 4. mars 2006.
Tenglar
- Veiðihaukar; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Veiðihaukar; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Veiðihaukar; 3. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Veiðihaukar; 4. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Veiðihaukar; 5. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Fálkahúsið og fálkaverslun konungs; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1967
- Fálkahúsið og fálkaverslun konungs; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1967
- Stórpólitísk fuglaveiði; grein í Tímanum 1987