„Níu ára stríðið“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
JYBot (spjall | framlög)
m r2.7.1) (Vélmenni: Bæti við: oc:Guèrra de la Liga d'Augsborg
Ptbotgourou (spjall | framlög)
Lína 49: Lína 49:
[[it:Guerra della Grande Alleanza]]
[[it:Guerra della Grande Alleanza]]
[[ja:大同盟戦争]]
[[ja:大同盟戦争]]
[[ka:პფალცური მემკვიდრეობა]]
[[ko:9년 전쟁]]
[[ko:9년 전쟁]]
[[la:Bellum Coalitionis Augustanae Vindelicorum]]
[[la:Bellum Coalitionis Augustanae Vindelicorum]]

Útgáfa síðunnar 3. mars 2013 kl. 20:33

Loðvík 14. Frakklandskonungur var upphafsmaður að Níu ára stríðinu

Níu ára stríðiðþýsku: Pfälzischer Erfolgekrieg; á ensku: Nine Year’s War; á frönsku: Guerre de la Ligue d’Augsbourg) var stórstríð í Evrópu, háð 1688-1697, að mestu leyti á þýskri grundu, er Frakkar réðust inn í þýska ríkið og víðar í þeim tilgangi að ná yfirráðum í þýska héraðinu Pfalz. Þá var einnig barist í Belgíu og Hollandi, Savoju og á Spáni.

Forsaga

Á 17. öld lá þýska héraðið Pfalz sitthvoru megin við Rínarfljót, fyrir norðan markgreifadæmið Baden og hertogadæmið Württemberg, en fyrir sunnan Hessen. Pfalz var kjörfurstadæmi, þannig að furstinn í héraðinu var einn þeirra sem völdu nýjan konung í þýska ríkinu og var því valdamikill maður. Á ofanverðri 17. öld var Karl I kjörfursti í Pfalz, en hann var sonur Friðriks V í Prag (sem kallaður var Vetrarkonungurinn). Dóttir Karls I var Elísabeta Karlotta (kölluð Liselotta frá Pfalz) og afréð faðir hennar að gifta hana hertoganum Filippusi frá Orleans í Frakklandi, bróður sólkonungsins Loðvíks XIV. Hjónavígslan fór fram 1671 og bjó parið í Orleans. Karl I lést 1680. Þá tók sonur hans, Karl II við sem kjörfursti í Pfalz. En 1685 lést Karl II barnlaus og vantaði þá erfingja í kjörfurstadæmið í karllegg. Þá gerði Loðvík XIV tilkall til krúnunnar í Pfalz í gegnum bróður sinn og mágkonu. Eftir hártoganir og orðaskak í nokkur ár við aðra ættingja Karls I og Karls II, réðist Loðvík inn í þýska ríkið til að leggja undir sig Pfalz með vopnavaldi. Á þessum tíma var Leópold I keisari þýska ríkisins, en hann sat í Vín og var upptekinn vegna innrásar Tyrkja þar austur frá.

Erfðastríðið í Pfalz

Barist var í Pfalz, en einnig í öðrum héruðum þýska ríkisins

Fyrstu skotunum var hleypt af við þýska virkið Philippsburg í september 1688. Frakkar höfðu yfir 40 þús manns að ráða, en í virkinu voru aðeins 2000 hermenn. Samt sem áður tók það Frakka rúman mánuð að hertaka virkið. Strax á eftir sátu Frakkar um borgirnar Mannheim og Frankenthal, sem báðar féllu fljótlega. Þeir höfðu hins vegar litið fyrir að hertaka aðrar borgir, s.s. Worms, Kaiserslautern, Heidelberg, Speyer og Mainz. Auk þýskra borga náðu Frakkar að hertaka Elsass (Alcace) og taka borgir eins og Strassborg, sem einnig voru þýsk þá. Keisarinn sjálfur var að berjast við Tyrki í austri (umsátrið um Vín var 1683). Í stað hans slógu nokkrir kjörfurstar saman herjum og náðu næstu árin að endurheimta flestar borgir sem Frakkar héldu. Frökkum kom á óvart að Þjóðverjar skyldu geta náð að slá saman stórum herjum meðan Tyrkjaógnin stóð sem hæst. Þeir ákváðu að berjast ekki við þá á jafnsléttu, heldur notfæra sér þau virki sem þeir höfðu tekið og brenna nærsveitir. Eyðileggingin varð því gríðarleg á stóru svæði, ekki bara í Pfalz, heldur einnig í Baden og í Württemberg. Frakkar brenndu og eyðilögðu 20 stærri borgir og aragrúa bæja. Að lokum höfðu kjörfurstarnir betur. Þeim tókst að hrekja Frakka að mestu úr landi, sem við það misstu flest þau landsvæði sem þeir höfðu hertekið, nema Strassborg í Elsass (Alsace). Auk þess var í gangi evrópskt bandalag gegn Frökkum (Ágsborg-bandalagið) sem barðist gegn viðleitni þeirra til að ásælast nágrannalönd.

England

Á Englandi ríkti Jakob II, sem Frakkar studdu. Jakob var illa liðinn af Englendingum, þar sem hann reyndi að koma kaþólskri trú aftur á þar í landi. Einnig leysti hann þingið upp og olli löndum sinum miklum áhyggjum. Ýmsir aðilar úr aðlinum ákváðu því að senda eftir Vilhjálmi frá Óraníu til Hollands, sem var mægður ensku konungsættinni og gat sem slíkur gert tilkall til krúnunnar í gegnum eiginkonu sína. 1688, þegar Frakkar réðust inn í Pfalz, notaði Vilhjálmur tækifærið og fór með lítinn her manna yfir til Englands og hrifaði til sín krúnuna (Glorious Revolution). Jakob II flúði til Frakklands, en Loðvík XIV gat lítið gert. En 1689 réðist Jakob II inn í Írland með aðstoð Frakka og náði að hertaka meginhluta landsins. En til Englands komst hann ekki, því enski flotinn sigraði þann franska í nokkrum sjóorrustum. Vilhjálmur réðist þá sjálfur inn í Írland og flúði Jakob þá aftur til Frakklands. Krúnan á Englandi var örugg í höndum Vilhjálms. Franski flotinn fór í skæruhernað gegn enskum skipum og náði að ræna alls um 4000 skip.

Önnur lönd

Setið um borgina Namur í Belgíu

Loðvík XIV leit á það sem stríðsyfirlýsingu við Frakkland að Vilhjálmur skuli dirfast að taka enska konungsstólinn. Hann réðist inn í Belgíu og Holland og náði að sigra í nokkrum orrustum þar. Mikilvægasta borgin sem hann náði þar var Namur í Flæmingjalandi (Flandern). Enski herinn var að mestu bundin við aðstæður á Niðurlöndum. Einnig réðust Frakkar inn i Savoju-hérað, sem þá var sjálfstætt ríki og hertóku hafnarborgina Nice. Frakkar tóku ennfremur Barcelona og Girona á Spáni.

Ameríka

Strax og enskir og franskir landnemar í Ameríku vissu um stríðið í Evrópu, tóku þeir til við að ráðast á hvora aðra. Aðallega voru það franskir landnemar sem réðust á enskar nýlendur við Atlantshaf. Á móti hertóku Englendingar Port Royal á frönsku nýlendunni Akadíu (núverandi Nova Scotia). Englendingar fóru einnig í stóran leiðangur upp St. Lawrence-fljót og réðust á borgina Québec. Sá leiðangur misheppnaðist algjörlega. Frakkar hröktu Englendinga á brott og tóku Port Royal aftur.

Friðarsamningar í Rijswijk

Þegar friðarsamningarnir fóru fram í hollensku borginni Rijswijk 1697 stóðu Frakkar höllum fæti. Þar af leiðandi samþykkti Loðvík XIV að draga her sinn út öllum þeim löndum sem hann hafði hertekið (Niðurlönd, Savoja, Pfalz, Norður-Spánn). Loðvík viðurkenndi Vilhjálm af Óraníu sem konung Englands og hann hætti öllu tilkalli til Pfalz eða annarra héraða sem hann ásældist. Eina svæðið sem Frakkar fengu að halda var Strassborg og Elsass (Alsace).

Eftirmálar

Tæknilega séð var staðan eftir friðarsamningana eins og hún var fyrir stríð. Allir töpuðu þó á stríðinu, nema fáeinir furstar. Eyðileggingin í þýska ríkinu var gífurleg af völdum frönsku herjanna. Einnig var nokkur eyðilegging í Belgíu og öðrum borgum þar sem Frakkar fóru um. Frakkar fengu þó í sinn hlut Elsass (Alsace) héraðið, sem hefur verið franskt síðan (nema hvað það var prússneskt 1871-1918). En á móti komu gríðarleg fjárhagsleg vandamál í Frakklandi. Stríðið hafði kostað óhemju mikla peninga. Eftirmálinn var sá að þar voru þungbærari skattar settir á almenning, sem kvartaði undan okinu. Aðstæður í Frakklandi voru svo erfiðar næstu áratugi að innan við öld eftir friðarsamningana hófst franska byltingin. Frakkar höfðu ekki ráðrúm til að safna nýju liði og blása til sóknar á ný, þar sem næsta stórstyrjöld í Evrópu, spænska erfðastríðið, skall á árið 1700.

Heimildir