„Tómatur“: Munur á milli breytinga

Tómatur
	; Ávextir tómataplöntu
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Plönturíki (Plantae);
Undirríki:	Æðplöntur (Tracheobionta);
Fylking:	Dulfrævingar (Magnoliophyta);
Flokkur:	Tvíkímblöðungar (Magnoliopsida);
Undirflokkur:	Asteridae;
Ættbálkur:	Kartöflubálkur (Solanales);
Ætt:	Náttskuggaætt (Solanaceae);
Ættkvísl:	Náttskuggar (Solanum);
Tegund:	S. lycopersicum;
Tvínefni
	Solanum lycopersicum; Carolus Linnaeus

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting Nýrri breyting →

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Útgáfa síðunnar 6. febrúar 2013 kl. 12:27

Tómatur (mjög sjaldan nefnt rauðaldin) er ber tómatplöntu (fræðiheiti: Solanum lycopersicum) sem er einær jurt af náttskuggaætt. Tómatplantan verður að jafnaði 1-3 m há. Þótt tómatar séu ber sé litið til grasafræðinnar og þar af leiðandi undirflokkur ávaxta,^[1]^[2] eru þeir einnig flokkaðir sem grænmeti í næringarfræðinni.

Ræktun

Tómatar eru ræktaðir um allan heim vegna ávaxtanna. Þúsundir kvæma eru afurð aldalangrar valræktunar en geta tómata til að mynda ný afbrigði átti stóran þátt í vinsældum þeirra í upphafi. Ræktaðir tómatar geta verið frá 5 mm berjum að steikartómötum sem eru 10 cm í þvermál. Flest kvæmin gefa af sér rauð aldin um 5-6 cm í þvermál en til eru afbrigði með grænum, gulum, appelsínugulum, fjólubláum og svörtum aldinum.

Kína er stærsti tómataframleiðandi heims en þar á eftir koma Bandaríkin, Indland og Tyrkland.

Tíu helstu tómataframleiðendur heims 2010 samkvæmt FAOSTAT (í tonnum)
Kína	41.879.684
Bandaríkin	12.902.000
Indland	11.979.700
Tyrkland	10.052.000
Egyptaland	8.544.990
Ítalía	6.024.800
Íran	5.256.110
Spánn	4.312.700
Brasilía	4.114.310
Mexíkó	2.997.640
Heimsframleiðsla	145.751.507

Um orðið „tómatur“

Orðið tómatur er komið úr nahúatl en á því máli heitir ávöxturinn xitomatl. Elstu merki um ræktun hans eru frá Mexíkó um 500 f.Kr. Tómaturinn kom fyrst til Evrópu frá ríki Asteka með Spánverjum sem hófu ræktun hans um 1540. Honum er fyrst lýst í ítölsku grasafræðiriti Pietro Andrea Mattioli árið 1544 og þá kallaður pomo d'oro „gullepli“, en undir því nafni gekk ávöxturinn víða fyrst í stað. Af þeim sökum halda menn að tómatafbrigðið sem Evrópubúar kynntust fyrst hafi verið gult. Reynt var að nefna tómatinn á íslensku rauðaldin, en það nýyrði festist ekki við hann. ^[3]

Tilvísanir

↑ Klara J. Arnalds. „Hvort er tómatur ávöxtur eða grænmeti?“. Vísindavefurinn 6.4.2001. http://visindavefur.is/?id=1475. (Skoðað 26.1.2012).
↑ Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hver er munurinn á ávöxtum og grænmeti?“. Vísindavefurinn 30.5.2000. http://visindavefur.is/?id=478. (Skoðað 26.1.2012).
↑ Rauðaldinbaut; grein í Fréttablaðinu 2007

Tengill

„Hvort er tómatur ávöxtur eða grænmeti?“. Vísindavefurinn.

Snið:Tengill GG

[1] Klara J. Arnalds. „Hvort er tómatur ávöxtur eða grænmeti?“. Vísindavefurinn 6.4.2001. http://visindavefur.is/?id=1475. (Skoðað 26.1.2012).

[2] Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hver er munurinn á ávöxtum og grænmeti?“. Vísindavefurinn 30.5.2000. http://visindavefur.is/?id=478. (Skoðað 26.1.2012).

[3] Rauðaldinbaut; grein í Fréttablaðinu 2007

[1]

[2]

[3]

@@ Lína 17: / Lína 17: @@
 | binomial_authority = [[Carolus Linnaeus]]
 }}
-'''Tómatur''' (mjög sjaldan nefnt '''rauðaldin''') er [[ber]] '''tómatplöntu''' ([[fræðiheiti]]: ''Solanum lycopersicum'') sem er [[einær jurt]] af [[náttskuggaætt]]. Tómatplantan verður að jafnaði 1-3 [[metri|m]] [[hæð|há]]. Þótt tómatar séu ber sé litið til [[grasafræði]]nnar og þar af leiðandi undirflokkur [[ávöxtur|ávaxta]],<ref>Klara J. Arnalds. „Hvort er tómatur ávöxtur eða grænmeti?“. Vísindavefurinn 6.4.2001. http://visindavefur.is/?id=1475. (Skoðað 26.1.2012).</ref><ref>Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hver er munurinn á ávöxtum og grænmeti?“. Vísindavefurinn 30.5.2000. http://visindavefur.is/?id=478. (Skoðað 26.1.2012).</ref> eru þeir einnig flokkaðir sem [[grænmeti]] samkvæmt [[næringarfræði]]nni.
+'''Tómatur''' (mjög sjaldan nefnt '''rauðaldin''') er [[ber]] '''tómatplöntu''' ([[fræðiheiti]]: ''Solanum lycopersicum'') sem er [[einær jurt]] af [[náttskuggaætt]]. Tómatplantan verður að jafnaði 1-3 m há. Þótt tómatar séu ber sé litið til [[grasafræði]]nnar og þar af leiðandi undirflokkur [[ávöxtur|ávaxta]],<ref>Klara J. Arnalds. „Hvort er tómatur ávöxtur eða grænmeti?“. Vísindavefurinn 6.4.2001. http://visindavefur.is/?id=1475. (Skoðað 26.1.2012).</ref><ref>Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hver er munurinn á ávöxtum og grænmeti?“. Vísindavefurinn 30.5.2000. http://visindavefur.is/?id=478. (Skoðað 26.1.2012).</ref> eru þeir einnig flokkaðir sem [[grænmeti]] í [[næringarfræði]]nni.
-== Um orðið tómatur ==
+== Ræktun ==
+Tómatar eru ræktaðir um allan heim vegna ávaxtanna. Þúsundir [[kvæmi|kvæma]] eru afurð aldalangrar [[valræktun]]ar en geta tómata til að mynda ný afbrigði átti stóran þátt í vinsældum þeirra í upphafi. Ræktaðir tómatar geta verið frá 5 mm berjum að steikartómötum sem eru 10 cm í þvermál. Flest kvæmin gefa af sér rauð aldin um 5-6 cm í þvermál en til eru afbrigði með grænum, gulum, appelsínugulum, fjólubláum og svörtum aldinum.
-Tómaturinn kom fyrst til Evrópu með [[Spánn|Spánverjum]], en á spænsku heitir ávöxturinn ''tomate'' og sést fyrst nefndur á bókum árið [[1532]]. Orðið tómatur er þó komið úr aztekísku en á því máli heitir ávöxturinn ''tómatl''. Á [[Ítalska|ítölsku]] nefnist ávöxturinn ''pomadore'', gullepli, en undir því nafni gekk ávöxturinn víða fyrst í stað. Af þeim sökum halda menn að tómatafbrigðið sem Evrópubúar kynntust fyrst hafi verið gult. Reynt var að nefna tómatinn á [[Íslenska|íslensku]] ''rauðaldin'', en það [[nýyrði]] festist ekki við hann. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3933309 Rauðaldinbaut; grein í Fréttablaðinu 2007]</ref>
+Kína er stærsti tómataframleiðandi heims en þar á eftir koma Bandaríkin, Indland og Tyrkland.
+{| class="wikitable" border="1"
+|-
+! colspan=2|Tíu helstu tómataframleiðendur heims 2010 samkvæmt [[FAOSTAT]]<br />(í tonnum)
+|-
+| {{CHN}} [[Kína]] || style="text-align:right;"| 41.879.684
+|-
+| {{USA}} [[Bandaríkin]] || style="text-align:right;"| 12.902.000
+|-
+| {{IND}} [[Indland]] || style="text-align:right;"| 11.979.700
+|-
+| {{TUR}} [[Tyrkland]] || style="text-align:right;"| 10.052.000
+|-
+| {{EGY}} [[Egyptaland]] || style="text-align:right;"| 8.544.990
+|-
+| {{ITA}} [[Ítalía]] || style="text-align:right;"| 6.024.800
+|-
+| {{IRN}} [[Íran]] || style="text-align:right;"| 5.256.110
+|-
+| {{ESP}} [[Spánn]] || style="text-align:right;"| 4.312.700
+|-
+| {{BRA}} [[Brasilía]] || style="text-align:right;"| 4.114.310
+|-
+| {{MEX}} [[Mexíkó]] || style="text-align:right;"| 2.997.640
+|-
+|'''Heimsframleiðsla''' || style="text-align:right;"| '''145.751.507'''
+|}
+== Um orðið „tómatur“ ==
+Orðið tómatur er komið úr [[nahúatl]] en á því máli heitir ávöxturinn ''xitomatl''. Elstu merki um ræktun hans eru frá [[Mexíkó]] um 500 f.Kr. Tómaturinn kom fyrst til Evrópu frá ríki [[Astekar|Asteka]] með [[Spánn|Spánverjum]] sem hófu ræktun hans um 1540. Honum er fyrst lýst í ítölsku grasafræðiriti [[Pietro Andrea Mattioli]] árið 1544 og þá kallaður ''pomo d'oro'' „gullepli“, en undir því nafni gekk ávöxturinn víða fyrst í stað. Af þeim sökum halda menn að tómatafbrigðið sem Evrópubúar kynntust fyrst hafi verið gult. Reynt var að nefna tómatinn á íslensku ''rauðaldin'', en það nýyrði festist ekki við hann. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3933309 Rauðaldinbaut; grein í Fréttablaðinu 2007]</ref>
 == Tilvísanir ==