„Maó Zedong“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
m Tók aftur breytingar 194.144.188.199 (spjall), breytt til síðustu útgáfu EmausBot
AvicBot (spjall | framlög)
m r2.6.8) (Vélmenni: Bæti við: ba:Мао Цзэдун
Lína 58: Lína 58:
[[ay:Mao Zedong]]
[[ay:Mao Zedong]]
[[az:Mao Tsedun]]
[[az:Mao Tsedun]]
[[ba:Мао Цзэдун]]
[[bar:Mao Tse-tung]]
[[bar:Mao Tse-tung]]
[[bat-smg:Mauo Dzeduns]]
[[bat-smg:Mauo Dzeduns]]

Útgáfa síðunnar 7. desember 2012 kl. 06:45

Maó Zedong heldur ræðu árið 1939

Mao Zedong (skrifað með hefðbundnum kínverskum táknum: 毛澤東, með einfölduðum táknum: 毛泽东, umskrifað með pinjin: Máo Zédōng, umskrifað með aðferð Wade-Giles: Mao Tse-tung) (f. 26. desember 1893, d. 9. september 1976) var kínverskur marxisti og pólitískur leiðtogi Kína. Mao er einnig þekktur sem skáld, rithöfundur og skrautskrifari. Í samræmi við kínverskar nafnhefðir er kenni- eða fjölskyldunafnið talið fyrst, það er Maó, eiginnafnið er Zedong.

Maó Zedong tók þátt í stofnþingi kommúnistaflokks Kína árið 1921 sem fulltrúi Hunan-héraðs.[1] Hann var síðan skipaðu formaður kommúnistaflokks Kína á 7. flokksþingi hans árið 1945.[2] Kommúnistaflokkurinn stofnaði Alþýðulýðveldið Kína árið 1949 undir forystu Maós og var hann leiðtogi þess til dauðadags árið 1976.[3] Maó hefur verið gagnrýndur mjög harkalega eftir dauða sinn og verður umfjöllun um hann sífellt neikvæðari því meira sem kemur í ljós. Nafni hans er þó haldið á lofti í Kína enn þann dag í dag þar sem kommúnistastjórn er enn við völd.

Fjölskylda, menntun og fyrri störf

Maó fæddist í Shaoshan í Hunan héraði. Hann var af fátækum bændaættum en faðir hans, Yi Chang (fæddur 1870) hafði borgað skuldir sínar með herþjónustu og hafði efnast töluvert á hrísgrjónaræktun og sölu. Fjölskylda Maós var sem sagt ein sú ríkasta í þorpinu vegna eljusemi og ósérhlífni föður Maós.[4] Þrátt fyrir þetta leyfðu þau sér engan munað og vann Maó ýmis sveitastörf baki brotnu í æsku.[5] Maó leiddist sveitastörf og erfiðisvinna og vildi helst liggja yfir bókum.[6]

Maó byrjaði í barnaskóla átta ára að aldri og gekk vel þar sem að námið byggðist aðallega á utanbókarnámi upp úr ritum Konfúsíusar og hafði Maó afburðagott minni. Maó var mjög uppreisnagjarn og svaraði eldra fólki og kennurum alltaf fullum hálsi. Þegar hann var þrettán ára var hann rekinn, eða beðinn að fara úr skóla í fjórða sinn og hætti faðir hans þá að borga fyrir menntun hans. Því kom Maó aftur heim að hjálpa föður sínum við búskapinn og reikningshald. Fjórtán ára giftist Máo síðan átján ára gamalli frænku sinni (sem dó ári seinna) og settist aftur á skólabekk. Maó hóf 18 ára gamall nám við gagnfræða- og menntaskóla í Changsha borg árið 1911. Þar fóru leiðtogahæfileikar Maós að blómstra og var hann leiðtogi stúdentasamtaka í skólanum. Árið 1918 lauk hann þar námi og stofnaði „Námssamtök nýrrar alþýðu“. Maó fékk síðan starf á bókasafni Peking háskóla þar sem hann kynntist Li Dazhao. Þar varð Maó fyrir sósíalískum áhrifum og tók hann því þátt í 4. maí-hreyfingunni árið 1919. Árið 1920 stofnaði Maó bókmenntasamtök til að dreifa boðskap kommúnista. Maó tók síðan þátt í stofnþingi kommúnista árið 1921.[7]

Stóra stökkið framávið

Mynd:China, Mao (2).jpg
Maó lýsir yfir stofnun Kínverska alþýðulýðveldisins 1. október 1949 á Torgi hins himneska friðar

Máo lagði mikla áherslu á að koma iðnvæðingu á í Kína sem hafði verið bændasamfélag frá örófi alda. Frá stofnun alþýðulýðveldisins var farið af stað með svokallaðar fimm ára áætlanir að sovéskri fyrirmynd allt þar til árið 1957 þegar áætlunin um stóra stökkið framávið var hrundið af stað. Stóra stökkið (The great leap forward) var efnahagsáætlun sem miðaði að því að koma iðnaði í Kína framar en helstu iðnríkja heims á örfáum árum. Til þess átti að eyða sem minnstum fjármunum og átti þessi áætlun að byggja á mannlegri viðleitni. Frá október 1957 fram í júní 1958 voru yfir 100 milljónir Kínverja látnir grafa skurði og hlaða flóðgarða í áveituframkvæmdum við lélegar aðstæður.[8] Þetta verkefni var ekki árangursríkt og leiddi það af sér tímabundinn afturkipp í efnahagslífinu. Samtímis varð uppskerubrestur og kreppa í landbúnaði sem leiddu af sér mikla hungursneyð sem kostaði 15-25 milljónir manns lífið.[9]. Á árunum 1960-1962 ríkti því kreppa í Kína.[10]

Menningarbyltingin

Menningarbyltingin hófst í nóvember 1965 og var allsherjar uppgjör hins róttækra og hins hægfara arms Kommúnistaflokks Kína.[11] Kona Maós, Jiang Qing, fór þar fremst í flokki sem fulltrúi menningarmálaráðuneytisins. Mikil eyðilegging fornminja og menningarverðmæta átti sér stað í baráttunni gegn „gamaldags hugsun“. Stöðnun varð í menntamálum í Kína á þessum tíma þar sem forsvarsmenn menningarbyltingarinnar börðust gegn fornum kínverskum menningararfi, svo sem kenningum Konfúsíusar, sem þeir töldu að ýttu undir íhaldssemi og hefðu staðið framþróun í Kína fyrir þrifum. Í menningarbyltingunni var kommúnistaflokkurinn nánast klofinn og ýmsir innan flokksins voru bornir alvarlegum sökum og fangelsaðir. Róttæklingar hvöttu til uppreisnar menntamanna sem leiddi síðan af sér fylkingu „Rauðra varðliða“ sem hugðust gera uppreisn gegn öllum andstæðingum Maós. Undir lokin lá við borgarastríði í Kína og Frelsisherinn varð að grípa inn í. Maó tókst þó að styrkja stöðu sína innan flokksins enn frekar og hafa aðgerðir hans á þessu tímabili oft verið nefndar „hreinsuninn mikla“.[12]

Síðustu dagar Maós

Maó dvaldi síðustu vikur ævi sinnar í jarðskjálftaheldri byggingu sem kallaðist 202. Hann var bitur og sár undir það síðasta og harmaði mjög að hafa ekki náð að breyta Kína í það heimsveldi sem hann hafði ætlaði sér. Hann hélt skýrri hugsun allt til dauðadags en heilsu hans hafði verið að hraka í nokkra mánuði áður en hann lét lífið tíu mínútur yfir miðnætti aðfaranótt 9. september 1976.[13]

Bækur um Maó

Maó er mjög umdeildur leiðtogi og um hann hafa verið samdar margar bækur. Nafni hans er haldið mjög á lofti í Kína enn þann dag í dag þar sem kommúnistastjórn er enn við völd. Hann hefur þó verið gagnrýndur mjög harkalega eftir dauða sinn, einkum á Vesturlöndum. Hann hefur til dæmis verið gagnrýndur harðlega fyrir „stóra stökkið framávið“ og „menningarbyltinguna“ en þessar áætlanir hans höfðu í för með sér margvíslegar neikvæðar afleiðingar fyrir efnahag og menningu Kína. Neikvæð gagnrýni í garð Maós nær hámarki í bókinni Maó, sagan sem aldrei var sögð eftir Jung Chang og Jon Halliday. Aðrar bækur sem gagnrýna Maó, þó mismikið, eru til dæmis: Mao Zedong eftir Deliu Davin (1997), Mao Zedong eftir Jonathan Spence (1999), Mao: A Biography eftir Ross Terill (1999) og Mao: A Life eftir Philip Short (1999).[14]

Tilvísanir

  1. Ragnar Baldursson (1985): 166.
  2. Ragnar Baldursson (1985): 200.
  3. Ragnar Baldursson (1985): 218.
  4. Chang og Halliday (2007): 3-4.
  5. Ragnar Baldursson (1985): 164.
  6. Chang og Halliday (2007): 7.
  7. Ragnar Baldursson (1985): 165-166.
  8. Sigurður A. Magnússon (2008): 382.
  9. Ó Gráda (2009): 95-96
  10. Ragnar Baldursson (1985): 232.
  11. Ragnar Baldursson (1985): 261.
  12. Ragnar Baldursson (1985): 261-275.
  13. Chang og Halliday (2007): 688-695.
  14. Sigurður A. Magnússon (2008): 367.

Heimildir

  • Chang, Jung og Jon Halliday, Maó. Sagan sem aldrei var sögð. Ólafur Teitur Guðnason (þýð.) (Reykjavík: Mál og menning, 2007).
  • Ó Gráda, Cormac, Famine. A Short History (Princeton: Princeton University Press, 2009).
  • Pipes, Richard, Kommúnisminn. Sögulegt ágrip. Jakob F. Ásgeirsson og Margrét Gunnarsdóttir (þýð.) (Reykjavík: Bókafélagið Ugla ehf, 2005).
  • Ragnar Baldursson, Kína. Frá keisaraveldi til kommúnisma (Reykjavík: Mál og menning, 1985).
  • Sigurður A. Magnússon, Örlagavaldar 20. aldar (Reykjavík: Tindur, 2008).

Tengt efni

Tenglar

Snið:Tengill ÚG Snið:Tengill ÚG