Pungrækjur

Pungrækjur
Iphinoe trispinosa
Vísindaleg flokkun

Pungrækjur eða Cumacea er ættbálkur innan stórkrabba (Malacostraca) sem telur meira en 1400 tegundir sem finnast um allan heim, allt frá Kaspíahafi til kyrrahafs. Þær þjóna lykilhlutverki í fæðukeðju hafsins þar sem þær eru étnar af flest öllum botnlægum dýrum sem eru stærri en þær.

Líffræði

Ef lýsa ætti pugrækjum á einfaldan hátt væri auðveldast að segja að þær séu einskonar sporðdrekar hafsins. Langur halinn og þykkur búkurinn minnir óneytanlega á sporðdreka. Flestar tegundir eru 1-15 mm að lengd en sumar geta verið allt að 3 cm. Greinilegur munur er á karl- og kvendýrinu. Kvendýrin eru einnig fleiri og í flestum tilfellum stærri. Pungrækjur fjölga sér aðeins tvisvar á ævinni og gera það með kynæxlun. Kvendýrið geymir svo eggin í þartilgerðum hólfum undir skel sinni (svipað og rækjur og mörg önnur krabbadýr gera) þangað til afkvæmin hafa klakist út og náð svokölluðu manca stigi. Þegar pungrækja er á manca stigi lífsferils síns, mætti líkja henni við ungling. Hún er næstum því orðin fullvaxta, en vantar aðeins aftasta parið af löppum til að teljast til fullvaxta dýrs.

Vistfræði

Þrátt fyrir að Pungrækjur séu flestar sjávarbotndýr, þá eiga þær til að fynnast í söltum stöðuvötnum (Kaspíahaf), í ísöltum árósum og jafnvel yfir sjávarmáli í fjörum þar sem mikill munur er á flóði og fjöru. Þær búa sér til heimili í mjúkum botninum eða labba/synda eftir honum í fæðuleit. Tegundir innan pungrækjuættbálksins má finna allt frá fjöruborði og niður á 1500 m dýpi. Flestar tegundir lifa skemur en ár, en þær sem lifa á mestu dýpi hafa hægari efnaskipti og geta því lifað örlítið lengur. Þær lifa á þörungar, dýrasvifi og mest öllu öðru sem fellur til botns og er nógu lítið fyrir þær til að éta. Sumar tegundir pungrækja hafa þróað með sér gadd, sem vex fram úr neðir kjalka þeirra, sem þær nota til að að veiða og drepa minni krabbadýr. Sumar tegundir sem lifa í á grunnsævi taka upp á því að synda upp að yfirborðinu á næturna í fæðuleit. Við Ísland hafa fundist um 30 tegundir Pungrækja. Flestar voru uppgötvaðar í danska Ingolf-leiðangrinum, sem farinn var 1895 til 1896.

Mikilvægi

Þrátt fyrir að Pungrækjur séu hvergi í heiminum veiddar til manneldis, eru þær engu að síður mikilvægar fyrir vistkerfið í heild sinni sem stór liður í fæðukeðju hafsins. Þær er að finna í miklu magni í öllum heimsálfum og eru fæða margra mikilvægra fisktegunda, sérstaklega þó seiða ýmissa botnfisktegunda. Af því má leiða að efnahagslegt mikilvægi Pungrækja sé mikið þrátt fyrir að enginn sé að veiða þær og stór skaði myndi hljótast af því ef að upp kæmi sjúkdómur eða plága einhverskonar sem myndi herja á pungrækjurnar.

Rannsóknir

Þrátt fyrir „lítilvægi“ pungrækja, er til fjöldinn allur af rannsóknum og upplýsingum um þær. Ivan Ivanovich Lepechin var fyrstur til að uppgötva pungrækjur árið 1780 en í þá daga voru vísindamenn ekki vissir að um nýtt fyrirbæri væri að ræða og héldu því fram að Lepechin hefði fundið rækjur á lirfustigi. Það var ekki fyrr en Henrik Nicolaj Krøyer, danskur dýrafræðingur, gerði ítarlegar rannsóknir á pungrækjum árið 1844, að menn áttuðu sig á því að hér væri um nýtt fyrirbæri að ræða. Hér við land hafa verið stundaðar rannsóknir á hinum ýmsu botndýrum þar á meðal pungrækjum. Eins og áður sagði voru Danir duglegir að rannsaka botninn í kringum ísland og Grænland en mestar upplýsingar sem safnast hafa um pungrækjur í kring um ísland voru í rannsóknarverkefninu „Botndýr á Íslandsmiðum (BIOICE)“: Verkefnið Botndýr á Íslandsmiðum (BIOICE) var upphaflega sett á laggirnar árið 1992. Meginmarkmið verkefnisins eru að kanna hvaða dýr lifa á hafsbotninum innan íslensku efnahagslögsögunnar, í hve miklu magni þau eru og hvernig útbreiðslu þeirra er háttað. Sýnatöku lauk árið 2004 eftir 19 leiðangra á þremur rannsóknaskipum. Alls voru tekin 1390 sýni á 579 stöðvum innan efnahafslögsögu landsis, frá um 20 – 3000 m dýpi. Í þessum leiðangrum var safnað rúmlega 14.000 eintökum af pungrækjum og fundust margar nýjar tegundir sem ekki höfðu sést áður hér við land sem og áður óþekktar tegundir. Mest sláandi þótti að Grænlands- Færeyjahryggurinn hamlar útbreiðslu ákveðinna tegunda pungrækja og margar tegundir finnast annaðhvort norðan eða sunnan hryggjarins.