Afríka

Heimskort sem sýnir staðsetningu Afríku

Samsett gervitunglamynd af Afríku

Afríka er heimsálfa. Hún afmarkast af Miðjarðarhafinu í norðri, Súesskurðinum (Súeseiðinu) í norðaustri, Indlandshafi í austri, Suður-Íshafinu í suðri og Atlantshafi í vestri.

Afríka er önnur stærsta heimsálfa jarðar á eftir Asíu og er einnig sú næstfjölmennasta. Hún er um það bil 30.244.050 km² að flatarmáli (að meðtöldum eyjum) og þekur 20,3% af þurrlendi jarðar. Þar búa tæplega 1,034 milljarðar manna í 56 löndum, sem er sjöundi hluti alls mannfjölda heims.

Nafnsifjar

Nafnið Afríka er komið frá Rómverjum sem notuðu heitið Africa terra (land Afri sem er fleirtala af Afer) fyrir norðurströnd álfunnar og skattlandið Afríku með höfuðborgina Karþagó, sem var þar sem nú er Túnis.

Uppruni nafnsins er á huldu. Orðið Afer getur verið til komið af eftirfarandi ástæðum:

• Í fönísku þýðir afar ryk.
• Hugsanlega var til ættbálkur afrímanna, berba sem bjuggu í Norður-Afríku á tímum Föníka.
• Í grísku er hægt að mynda orðið aphrike sem merkir án kulda.
• Í latínu merkir orðið aprica sólrík.

Sagnfræðingurinn Leó Afríkanus (1495–1554) taldi nafnið komið af gríska orðinu phrike (φρικε, sem merkir „kuldi og hrollur“) ásamt neitunarforskeytinu a- og merkti þannig land laust við kulda og hroll. En hljóðbreytingin úr ph í f hefur átt sér stað í kringum fyrstu öld, svo þetta getur því ekki verið uppruni nafnsins.

Egyptaland var talið hluti Asíu af fornmönnum. Fyrstur til að telja það með Afríku var landafræðingurinn Ptólemajos (85–165) sem notaði Alexandríu sem núllbaug og gerði Súeseiðið að mörkum Asíu og Afríku. Eftir því sem Evrópumenn uppgötvuðu raunverulegt umfang álfunnar, óx inntak nafnsins með þeirri þekkingu.

Landa- og jarðfræði

Mörk Afríku eru Miðjarðarhafið í norðri, Súesskurðurinn í norð-austri, Indlandshaf og Rauðahaf í austri, Suður-Íshafið í suðri og Atlantshafið í vestri. Heimsálfan er um 8000 km löng frá norðri til suðurs (37°21'N til 34°51'15"S) og 7400 km breið frá vestri til austurs (17°33'22"W til 51°27'52"E). Nyrsti punktur álfunnar er Ras ben Sakka í Marokkó, syðsti punkturinn er Agulhashöfði í Suður-Afríku, vestasti punkturinn er Almadihöfði á Grænhöfðaeyjum og sá austasti er Raas Xaafuunhöfði í Sómalíu.

Strandlengja Afríku er um 26000 km löng.

Miðbaugur liggur í gegnum álfuna og mestur hluti hennar er því í hitabeltinu. Það er mikið um eyðimerkur og óbyggðir og þurrkar og úrhellisrigning gera búsetu á ýmsum svæðum erfiða.

Tungumál

Kort sem sýnir dreifingu Afríkumálaættanna og nokkur aðalafríkumál. Níger-Kongó málaættinni er skipt til að sýna útbreiðslu Bantumálanna, sem eru undirflokkur Níger-Kongó ættarinnar.

Í Afríku eru töluð yfir þúsund tungumál. Í álfunni eru fjórar aðalættir tungumála.

• Afró-Asíumál er tungumálaætt sem samanstendur af um það bil 240 tungumálum, sem eru töluð af 285 milljónum manna víðs vegar um Norður-Afríku, Austur-Afríku og Suðaustur-Asíu.

• Nílar-Sahara málaættin hefur rúmlega 100 tungumál, sem eru töluð af um 30 milljónum manna. Nílar-Sahara tungumál eru aðallega töluð í Tsjad, Súdan, Eþíópíu, Úganda, Kenýa og norður-Tansaníu.

• Níger-Kongó ættin nær yfir mestalla Afríku fyrir sunnan Sahara eyðimörkina. Þetta er sennilega stærsta tungumálaætt heims ef talinn er fjöldi tungumála sem tilheyra henni. Hluti þessara tungumála eru Bantumál, sem eru töluð í mið- og suður-Afríku.

• Khoisan málaættin hefur um 50 tungumál, sem eru töluð í suðurhluta Afríku. Um 120 þúsund manns tala Khoisanmál. Mörg málanna eiga í hættu á að deyja út.

Einnig eru töluð nokkur Evrópumál í Afríku, svo sem enska, franska og portúgalska, sem eru opinber tungumál margra Afríkuríkja.

Lönd í Afríku

Norður-Afríka Alsír Egyptaland Líbýa Marokkó Súdan Túnis Vestur-Sahara (undir stjórn Marokkó) Austur-Afríka Búrúndí Djíbútí Erítrea Eþíópía Kenýa Rúanda Sómalía Sómalíland (ekki viðurkennt) Tansanía Úganda Mið-Afríka Kamerún Mið-Afríkulýðveldið Lýðveldið Kongó Kongó Miðbaugs-Gínea Gabon Tsjad Sunnanverð Afríka Angóla Botsvana Lesótó Malaví Mósambík Namibía Sambía Simbabve Suður-Afríka Svasíland

Vestur-Afríka Benín Búrkína Fasó Fílabeinsströndin Gambía Gana Gínea Gínea-Bissá Líbería Malí Máritanía Níger Nígería Senegal Síerra Leóne Tógó Eyríki Madagaskar Grænhöfðaeyjar Kómoreyjar Saó Tóme og Prinsípe Seychelleseyjar Máritíus Yfirráðasvæði annarra ríkja Réunion (tilheyrir Frakklandi) Mayotte (tilheyrir Frakklandi) Sankti Helena (tilheyrir Bretlandi) Ceuta (tilheyrir Spáni) Melilla (tilheyrir Spáni) Kanaríeyjar (tilheyra Spáni) Madeiraeyjar (tilheyra Portúgal)

Tenglar

• „Hvert er flatarmál Afríku?“. Vísindavefurinn.
• „Hvað eru mörg lönd i Afríku?“. Vísindavefurinn.
• „Hversu margir búa í Afríku?“. Vísindavefurinn.
• „Hvernig er nafnið á heimsálfunni Afríku til komið?“. Vísindavefurinn.

ak:Afrika