„Maís“: Munur á milli breytinga

Maís
	; Maískvæmi
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Jurtaríki (Plantae);
Fylking:	Dulfrævingar (Magnoliophyta);
Flokkur:	Einkímblöðungar (Liliopsida);
Ættbálkur:	Grasættbálkur (Poales);
Ætt:	Grasaætt (Poaceae);
Ættkvísl:	Zea;
Tegund:	Z. mays;
Tvínefni
	Zea mays; L.

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting Nýrri breyting →

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Útgáfa síðunnar 17. apríl 2012 kl. 16:26

(Frá vinstri til hægri) Teosinte, náttúruleg maísplanta og maísstöngull dagsins í dag.

Maís (fræðiheiti: Zea mays) er kornjurt sem fyrst var ræktuð í Mið-Ameríku og breiddist út víða um heim eftir að Evrópubúar komu þangað á 15. öld.

Maís er sú korntegund þar sem erfðabreytt afbrigði eru orðin stærstur hluti af heildaruppskerunni; árið 2009 voru 85% af öllum maís sem ræktaður er í Bandaríkjunum erfðabreytt afbrigði en maís er algengasta korntegundin þar í og ræktaður á 37% kornakra landsins. Um 40% af heimsuppskerunni eru ræktuð í Bandaríkjunum en önnur helstu maísræktarlönd eru Kína, Brasilía, Mexíkó, Indónesía, Indland og Frakkland.

Uppruni nafnsins

Hugtakið maís er dregið af spænsku formi frumbyggjaorðsins „tanío“ sem notað er fyrir maísframleiðsluna. Maísframleiðsan var upphaflega notuð í Bretlandi og Írlandi, þar sem hann var venjulega kallaður sykurmaís. Algengasta form á plöntunni þekkir fólk vel. Sykurmaís er safnað fyrir og er borðað sem grænmeti frekar en korn.

Annað algengt orð yfir maís er korn. Þetta var upphaflega enska hugtakið fyrir korn uppskeru í Norður Ameríku. Merking þess hefur verið takmörkuð frá 19. öld til maís, eins og það var stytt úr „Indian korn“. Hugtakið Indian korn vísar sérstaklega til marglitaðs „akurkorns“ (Flint korn) ræktunarafbrigðis.

Í vísindalegri og formlegri notkun er „maís“ venjulega notað í alþjóðlegu samhengi. Í Bretlandi, Ástralíu og öðrum enskumælandi löndum er orðið „maís“ oft notað í samhengi matreiðslu, sérstaklega í nafngiftum. Vörur eins og poppkorn, kornflögur og baby maís. „Maís“ er notað í landbúnaði og vísindum. Í Suður-Afríku er maís almennt nefndur „mielie“ eða „mealie“ frá portúgalska orðinu „milho“. Mielie er máltíð sem er tengd jörðinni.

Afurðir

Af maísframleiðslu í Bandaríkjunum, sem er um 40% heimsframleiðslunnar, er einungis 1/40 notaður til manneldis. Dæmi um afurðir til manneldis úr maís eru poppkorn, mjöl, olíur, korn, sýróp og ýmiss konar áfengi og mjöður. Stærstur hluti heimsframleiðslunnar er notaður í dýrafóður og í Evrópu eru afurðir úr maís jafnvel notaðar sem fiskibeita. Maís er ekki eingöngu til átu heldur má vinna úr honum plast og ýmis efni.

Á síðustu árum hefur eldsneyti verið unnið úr maís í auknum mæli. Þetta hefur orðið til þess að bændur hafa fengið betur greitt fyrir framleiðsluna og heimsmarkaðsverð á maís tifar í takt við heimsmarkaðsverð á hráolíu. Þessi eldsneytisframleiðsla og tenging við heimsmarkaðsverð á olíu hefur áhrif á matvælaverð.

Maís er eitt af undrum landbúnaðar. Maís, eins og við þekkjum hann í dag, er ræktaður úr náttúrulegri maísplöntu og villtu plöntunni Teosinte.

Erfðamengi maísplöntunar hefur verið raðgreint að mjög stórum hluta. Erfðamengi hennar er með um 32000 gen, sem er um 7000 fleiri en það sem finna má í erfðamengi mannsins.

Ræktun

Maís er upprunninn í Mexíko en hefur verið ræktaður í Evrópu frá því á 15. öld. Ræktunin hefur tekið mjög miklum breytingum á síðustu áratugum og ræktunarlína maís færst norðar með hverju árinu. Ástæður þess eru breytingar á veðurfari og miklar framfarir í kynbótum og ræktun kornsins. Nú eru til afurðir í Skandinavíu sem hægt er að rækta til fullþroska maískólfa, tvo afbrigði sem annars vegar eru notuð til matjurtasölu og eins sem fóður fyrir skepnur. Á Íslandi hafa allnokkrir bændur reynt fyrir sér í maísrækt en með misjöfnum árangri þó. Þrátt fyrir að menn telji aðstæður hér ekki svo frábrugðnar aðstæðum annars staðar, til dæmis í Skotlandi, þar sem maísræktun gengur vel hefur árangurinn hérlendis látið á sér standa.

Ef einhver hefur hug á að að leggja fyrir sig maís ræktun hefur fóðurblandan tekið saman eftirfarandi tillögur að áburði á maís: Samkvæmt dönskum ráðleggingum er miðað við 145 kg köfnunarefnis (N), 35 kg fosfórs (P) og 160 kg kalís (K) á hvern hektara í maísrækt. Þá er nauðsynlegt að áburðurinn innihaldi bæði bór(B) og brennistein (S). Mjög gott er að nota búfjáráburð til þess að uppfylla snefilefnaþarfir en í kúamykju eru til d´mis bæði bór og brennisteinn. Nokkrar leiðir eru til þess að uppfylla þessar áburðarþarfir, til að mynda má blanda saman: 45 tonnum af kúamykju, 2,80 kg fjölmóða, 145 kg köfnunarefni (N), 37 kg Fosfór (P) og 162 kg Kalín (K).

Þessu til viðbótar er nauðsynlegt að bera á bórax sem inniheldur 14,9% bór. Miða má við um 7-8 kg/ha með mykju en tvöfalt það magn þar sem ekki er borinn búfjáráburður á.

Heimildir

Þessi líffræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.

Snið:Tengill ÚG Snið:Tengill ÚG Snið:Tengill ÚG Snið:Tengill ÚG Snið:Tengill ÚG Snið:Tengill GG

@@ Lína 19: / Lína 19: @@
 '''Maís''' ([[fræðiheiti]]: ''Zea mays'') er [[korn]]jurt sem fyrst var ræktuð í [[Mið-Ameríka|Mið-Ameríku]] og breiddist út víða um heim eftir að [[Evrópa|Evrópubúar]] komu þangað á [[15. öldin|15. öld]].
-Maís er sú [[Korn|korntegund]] þar sem [[erfðabreytt matvæli|erfðabreytt]] afbrigði eru orðin stærstur hluti af heildaruppskerunni; árið 2009 voru 85% af öllum maís sem ræktaður er í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] erfðabreytt afbrigði en maís er algengasta korntegundin þar í og ræktaður á 37% kornakra landsins. Um 40% af heimsuppskerunni eru ræktuð í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] en önnur helstu maísræktarlönd eru [[Kína]], [[Brasilía]], [[Mexíkó]], [[Indónesía]], [[Indland]] og [[Frakkland]].
+Maís er sú korntegund þar sem [[erfðabreytt matvæli|erfðabreytt]] afbrigði eru orðin stærstur hluti af heildaruppskerunni; árið 2009 voru 85% af öllum maís sem ræktaður er í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] erfðabreytt afbrigði en maís er algengasta korntegundin þar í og ræktaður á 37% kornakra landsins. Um 40% af heimsuppskerunni eru ræktuð í Bandaríkjunum en önnur helstu maísræktarlönd eru [[Kína]], [[Brasilía]], [[Mexíkó]], [[Indónesía]], [[Indland]] og [[Frakkland]].
 == Uppruni nafnsins ==
-Hugtakið Maís er dregið af spænsku formi frumbyggja orðsins tanío sem notað er  fyrir  maís framleiðsluna. Maísframleiðsan var upphaflega  notuð í [[Bretland|Bretlandi]] og [[Írland|Írlandi]], þar sem hann var venjulega kallaður sykurmaís.  Algengasta form á plöntunni þekkir fólk vel. Sykurmaís er safnað fyrir og er borðað sem [[grænmeti]] frekar en [[korn]].
+Hugtakið ''maís'' er dregið af spænsku formi frumbyggjaorðsins „tanío“ sem notað er fyrir maísframleiðsluna. Maísframleiðsan var upphaflega notuð í [[Bretland|Bretlandi]] og [[Írland|Írlandi]], þar sem hann var venjulega kallaður sykurmaís. Algengasta form á plöntunni þekkir fólk vel. Sykurmaís er safnað fyrir og er borðað sem [[grænmeti]] frekar en korn.
-Annað algengt orð yfir maís er [[korn]]. Þetta var upphaflega enska hugtakið fyrir korn uppskeru í [[Norður-Ameríka|Norður Ameríku]]. Merking þess hefur verið takmörkuð frá [[19. öld]] til maís, eins og það var stytt úr "Indian korn". Hugtakið Indian korn vísar sérstaklega til multi-litaður "akur korn" (Flint korn) ræktunarafbrigði.
+Annað algengt orð yfir maís er korn. Þetta var upphaflega enska hugtakið fyrir korn uppskeru í [[Norður-Ameríka|Norður Ameríku]]. Merking þess hefur verið takmörkuð frá [[19. öld]] til maís, eins og það var stytt úr „Indian korn“. Hugtakið Indian korn vísar sérstaklega til marglitaðs „akurkorns“ (Flint korn) ræktunarafbrigðis.
-Í vísinda-og formlega notkun, er "maís" venjulega notað í alþjóðlegu samhengi. Jafnt, á magn-viðskipti samhengi, "korn" er notað oftast. Í [[Bretland|Bretlandi]], [[Ástralía|Ástralíu]] og öðrum enskumælandi löndum, er orðið "maís" oft notað í matreiðslu samhengi, sérstaklega í nafngiftir. Vörur eins og [[poppkorn]], kornflögur og baby maís. "Maís" er notað í landbúnaði og vísinda tilvísanir.
-Í [[Suður-Afríka|Suður-Afríku]], er maís almennt nefndur mielie eða mealie frá portúgalska milho.  Mielie-er máltíð sem er tengd jörðina.
+Í vísindalegri og formlegri notkun er „maís“ venjulega notað í alþjóðlegu samhengi. Í Bretlandi, [[Ástralía|Ástralíu]] og öðrum enskumælandi löndum er orðið „maís“ oft notað í samhengi matreiðslu, sérstaklega í nafngiftum. Vörur eins og [[poppkorn]], kornflögur og baby maís. „Maís“ er notað í landbúnaði og vísindum.
+Í [[Suður-Afríka|Suður-Afríku]] er maís almennt nefndur „mielie“ eða „mealie“ frá [[portúgalska]] orðinu „milho“. Mielie er máltíð sem er tengd jörðinni.
 == Afurðir ==
-Af maísframleiðslu í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]], sem er um 40% heimsframleiðslunnar, er einungis 1/40 notaður til manneldis. Dæmi um afurðir til manneldis úr maís eru [[poppkorn]], [[mjöl]], olíur, [[korn]], sýróp, og ýmis konar [[áfengi]] og [[mjöður]]. Stærstur hluti heimsframleiðslunnar er notaður í dýrafóður og í [[Evrópa|Evrópu]] eru afurðir úr maís jafnvel notaðar sem fiskibeita. Maís er ekki eingöngu til átu heldur má vinna úr honum [[plast]] og ýmis efni.
+Af maísframleiðslu í Bandaríkjunum, sem er um 40% heimsframleiðslunnar, er einungis 1/40 notaður til manneldis. Dæmi um afurðir til manneldis úr maís eru poppkorn, [[mjöl]], [[Matarolía|olíur]], korn, sýróp og ýmiss konar [[áfengi]] og [[mjöður]]. Stærstur hluti heimsframleiðslunnar er notaður í dýrafóður og í Evrópu eru afurðir úr maís jafnvel notaðar sem fiskibeita. Maís er ekki eingöngu til átu heldur má vinna úr honum [[plast]] og ýmis efni.
-Á síðustu árum hefur [[eldsneyti]] verið unnið úr maís í auknum mæli. Þetta hefur orðið til þess að bændur hafa fengið betur greitt fyrir framleiðsluna og heimsmarkaðsverð á maís tifar í takt við heimsmarkaðsverð á [[hráolía|hráolíu]]. Þessi [[eldsneyti|eldsneytisframleiðsla]] og tenging við heimsmarkaðsverð á [[olía|olíu]] hefur áhrif á matvælaverð.
+Á síðustu árum hefur [[eldsneyti]] verið unnið úr maís í auknum mæli. Þetta hefur orðið til þess að bændur hafa fengið betur greitt fyrir framleiðsluna og heimsmarkaðsverð á maís tifar í takt við heimsmarkaðsverð á [[hráolía|hráolíu]]. Þessi eldsneytisframleiðsla og tenging við heimsmarkaðsverð á [[Olía|olíu]] hefur áhrif á matvælaverð.
 Maís er eitt af undrum [[landbúnaður|landbúnaðar]]. Maís, eins og við þekkjum hann í dag, er ræktaður úr náttúrulegri maísplöntu og villtu plöntunni Teosinte.
@@ Lína 37: / Lína 39: @@
 == Ræktun ==
-Maís er upprunninn í [[Mexíkó|Mexíko]] en hefur verið ræktaður í [[Evrópa|Evrópu]] frá því á 15. Öld. Ræktunin hefur tekið mjög miklum breytingum á síðustu áratugum og ræktunarlína maís færst norðar með hverju árinu. Ástæður þess eru breytingar á veðurfari og miklar framfarir í kynbótum og ræktun [[korn|kornsins]]. Nú eru til afurðir í [[Skandinavía|Skandinavíu]] sem hægt er að rækta til fullþroska maískólfa, tvo afbrigði sem annarsvegar eru notuð til matjurtasölu og eins sem fóður fyrir skepnur. Hér á landi hafa allnokkrir bændur reynt fyrir sér í maísrækt en með misjöfnum árangri þó. Þrátt fyrir að menn telji aðstæður hér ekki svo frábrugðnar aðstæðum annarsstaðar, t.d. í [[Skotland|Skotlandi]], þar sem maísræktun gengur vel hefur árangurinn hérlendis látið á sér standa.
+Maís er upprunninn í Mexíko en hefur verið ræktaður í Evrópu frá því á 15. öld. Ræktunin hefur tekið mjög miklum breytingum á síðustu áratugum og ræktunarlína maís færst norðar með hverju árinu. Ástæður þess eru breytingar á veðurfari og miklar framfarir í kynbótum og ræktun kornsins. Nú eru til afurðir í [[Skandinavía|Skandinavíu]] sem hægt er að rækta til fullþroska maískólfa, tvo afbrigði sem annars vegar eru notuð til matjurtasölu og eins sem fóður fyrir skepnur. Á Íslandi hafa allnokkrir bændur reynt fyrir sér í maísrækt en með misjöfnum árangri þó. Þrátt fyrir að menn telji aðstæður hér ekki svo frábrugðnar aðstæðum annars staðar, til dæmis í [[Skotland|Skotlandi]], þar sem maísræktun gengur vel hefur árangurinn hérlendis látið á sér standa.
 Ef einhver hefur hug á að að leggja fyrir sig maís ræktun hefur [[fóðurblandan]] tekið saman eftirfarandi tillögur að áburði á maís:
-Samkvæmt dönskum ráðleggingum er miðað við 145 kg [[Köfnunarefni|köfnunarefnis]] (N), 35 kg [[fosfór|fosfórs]] (P) og 160 kg [[Kalín|kalís]] (K) á hvern [[hektari|hektara]] í maísrækt. Þá er nauðsynlegt að áburðurinn innihaldi bæði [[bór]](B) og [[Brennisteinn|brennistein]] (S). Mjög gott er að nota búfjáráburð til þess að uppfylla snefilefnaþarfir en í kúamykju eru t.d. bæði [[bór]] og [[Brennisteinn|brennisteinn]].
+Samkvæmt dönskum ráðleggingum er miðað við 145 kg [[Köfnunarefni|köfnunarefnis]] (N), 35 kg [[fosfór|fosfórs]] (P) og 160 kg [[Kalín|kalís]] (K) á hvern [[hektari|hektara]] í maísrækt. Þá er nauðsynlegt að áburðurinn innihaldi bæði [[bór]](B) og [[Brennisteinn|brennistein]] (S). Mjög gott er að nota búfjáráburð til þess að uppfylla snefilefnaþarfir en í kúamykju eru til d´mis bæði bór og brennisteinn.
-Nokkrar leiðir eru til þess að uppfylla þessar áburðarþarfir, t.a.m. má blanda saman:
+Nokkrar leiðir eru til þess að uppfylla þessar áburðarþarfir, til að mynda má blanda saman:
-tonnum af kúamykju, 2,80 kg fjölmóða, 145 kg [[Köfnunarefni|köfnunarefni(N)]], 37 kg [[Fosfór|Fosfór(P)]] og 162 kg [[Kalín|Kalín(K)]].
+tonnum af kúamykju, 2,80 kg fjölmóða, 145 kg köfnunarefni (N), 37 kg Fosfór (P) og 162 kg Kalín (K).
 Þessu til viðbótar er nauðsynlegt að bera á [[bórax]] sem inniheldur 14,9% bór. Miða má við um 7-8 kg/ha með mykju en tvöfalt það magn þar sem ekki er borinn búfjáráburður á.