„Íslensk króna“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við

Innfellt

Útgáfa síðunnar 23. mars 2012 kl. 11:30

Íslendsk 1, 10, 50 og 100 kr mynt

Íslendsk króna (ISO 4217 kóði: ISK, oft skammstöfuð kr.) er opinber gjaldmiðill á Íslandi. Hún er gefin út af Seðlabanka Íslands sem hefur haft einkaleyfi á útgáfu seðla og myntar á Íslandi frá því að hann var stofnaður árið 1961. Árið 1981 átti sér stað myntbreyting, þar sem að tekin voru tvö núll af verði krónunnar - 100 gamlar krónur urðu að 1 nýrri krónu. Króna var upprunalega samsett úr 100 aurum, en frá og með 1. október 2003 er minnsta einingin 1 króna, en auramynt er verðlaus og afturköllun er í gangi á 100, 50 og 10 krónu seðlum. Árið 2005 voru eftirtaldar upphæðir gildur gjaldmiðill á Íslandi:

Seðlar: 5000, 2000, 1000, 500, (100, 50, 10 krónur.)
Mynt: 100, 50, 10, 5, 1 krónur.

Íslendska krónan hefur alla tíð verið óstöðugur gjaldmiðill og oft hafa íslensk stjórnvöld gripið til þess ráðs að fella gengi krónunnar. Eftir bankahrunið 2008 féll gengi krónunnar umtalsvert en þá voru sett á gjaldeyrishöft sem hafa ýtt genginu upp síðan þá. Gjaldeyrishöftin valda því meðal annars að islendskar krónur í erlendum bönkum (aflandskrónur) eru fastar þar.^[1] Á Íslandi lækkaði verðmæti seðla og myntar í umferð, sem hlutfall af landsframleiðslu, fram til ársins 2008 en jókst þá aftur allnokkuð. Í stað seðla og mynta nota Íslendingar í sífellt ríkari mæli rafræna miðla á borð við debetkort, kreditkort og netbanka.

Saga

Ríkisdalir og krónur

Íslendsk króna varð fyrst til með löggjöf dagsettri 2. janúar 1871, þar sem kveðið var á um að fjárhagur Íslands og Danmerkur skyldi vera aðskilinn frá og með 1. apríl sama ár. Þá var settur á laggirnar Landssjóður Íslands, en þegar Stjórnarskrá Íslands var samþykkt árið 1874 fékk Alþingi vald til þess að semja lög um hann. Landssjóður fékk leyfi árið 1885 til þess að gefa út íslendska peningaseðla fyrir allt að hálfri milljón króna, en fékk árið 1900 leyfi til þess að gefa út seðla fyrir allt að fjórðungi milljónar til viðbótar.

Fram að því voru ríkisdalir opinber gjaldmiðill á Íslandi, sem fylgdi tilskipun 20. mars 1815. Þetta var gert eftir gengishrun sem átti sér stað í Danmörku árið 1813 þegar kúrantkerfið hrundi. Fyrsti opinberi gjaldmiðill Íslands var þó ríkisdalur úr kúrantkerfinu, sem voru prentaðir af Kurantbanken í Kaupmannahöfn, sem var fyrsti banki Danmerkur. Hann var stofnaður árið 1736 og hóf dreifingu á peningaseðlum að verðmæti 1rd og 5rd (ríkisdalir) ári síðar, sem urðu að löggildum gjaldmiðli á Íslandi eftir konunglega tilskipun árið 1778. Gerður var greinarmunur á íslendskum og dönskum seðlum með því að íslendskir seðlar höfðu áletrun á íslendsku á bakhlið seðilsins, en annars var bakhliðin alveg auð. Konungleg tilskipun árið 1787 leiðrétti misskilning um það að seðlarnir með gjaldmiðillinn væri eingöngu í gildi hér á landi sé íslendski textinn á bakhliðinni.

Seðlabanki Íslands

Seðla- og myntraðir

Fyrsta seðlaröð Landssjóðs

Fyrsta seðlaröð Landssjóðs Íslands var gefinn út samkvæmt lögum nr. 14 / 18. september 1885. Þá voru gefnir út seðlar að andvirði 5 krónur, 10 krónur, og 50 krónur. Allir voru þeir undirritaðir af Magnúsi Stephensen, en auk hans skrifuðu Lárus Sveinbjörnsson, Eiríkur Bríem, Tryggvi Gunnarsson, Kristján Jónsson og Halldór Jónsson á mismunandi útgáfuárum. Hannes Hafstein og Klemenz Jónsson skrifuðu á 50 krónu seðilinn ásamt Tryggva Gunnarssyni og Kristjáni Jónssyni á seinni útgáfuárum. Um aldamótin var svo farið að prenta áritun landshöfðingja á 5 og 10 krónu seðla, en áfram var handskrifað á 50 krónu seðlana.

Seðill	Fór í umferð	Útlit
5 krónur	21. september 1886	105x160 mm, grár með mynd og texta í svörtu. Á framhlið seðilsins er brjóstmynd af Kristjáni 9. Danakonungi, bakhliðin er auð.
10 krónur	5. júlí 1886	105x160 mm, blár með mynd og texta í svörtu. Á framhlið seðilsins er brjóstmynd af Kristjáni 9. Danakonungi, bakhliðin er auð.
50 krónur	30. júlí 1886	105x160 mm, brúnn með brjóstmynd af Kristjáni 9. og texta í svörtu á framhlið. Ljósbrúnn á bakhlið með mynd af fjallkonu sitjandi á jökli (hásæti).

Fyrsta seðlaröðin gekk úr gildi 31. janúar 1909, en lög nr 47 / 10. nóvember 1905 kváðu á um innköllun seðla landssjóðs og útgáfu nýrrar seðlaraðar.

Önnur seðlaröð Landssjóðs

Önnur seðlaröð Landssjóðs var gefinn út samkvæmt lögum nr 14 / 18. september 1885 um stofnun landsbanka og útgáfu nýrra seðla.

Seðill	Fór í umferð	Útlit
5 krónur	25. júlí 1907	70x120 mm, brúnn með fölgrænu í grunni fléttuskrauts á framhlið, ljósbrúnn með fölgrænu í grunni fléttuskrauts á bakhlið. Á framhlið seðilsins er brjóstmynd af Kristjáni IX danakonungi, en á bakhlið er skjaldarmerki Íslands (hið eldra) með Geysi vinstra megin og Heklu hægra megin í bakgrunni.
10 krónur	25. júlí 1907	70x120 mm, blár með grágulu í grunni fléttuskrauts báðum megin. Á framhlið seðilsins er brjóstmynd af Kristjáni 9. Danakonungi en á bakhlið er mynd af fjallkonu sitjandi á jökli (hásæti).
50 krónur	25. júlí 1907	95x149 mm, gulur feldur í gráblárri umgjörð á framhlið, gráblár með gulu í grunni fléttuskrauts á bakhlið. Á framhlið seðilsins er brjóstmynd af Friðriki 8. Danakonungi en á bakhlið er mynd af fjallkonu sitjandi á jökli (hásæti).

Önnur seðlaröðin gekk úr gildi 30. júní 1939, en lög nr 104 / 7. júlí 1938 kváðu á um innköllun seðla landssjóðs og útgáfu nýrrar seðlaraðar.

Þriðja seðlaröð Landssjóðs

Þriðja seðlaröð var gefin út á árunum 1916 til 1919. Hún var teiknuð af Gerhard Heilman og prentuð hjá H. H. Thiele í Kaupmannahöfn. Raðnúmer seðlanna er í beinu framhaldi af 2. seðlaröð.

Seðill	Fór í umferð	Raðnúmer	Útlit
5 krónur	10. maí 1919	60001 —	70x120 mm, brúnn með fölgrænu í grunni fléttuskrauts. Á framhlið seðilsins er vangamynd af Kristjáni 9. Danakonungi, en á bakhlið er skjaldarmerki Íslands (hið eldra) með Geysi vinstra megin og Heklu hægra megin í bakgrunni.
10 krónur	8. september 1916	70001 —	70x120 mm, blár með grágulu í grunni fléttuskrauts báðum megin. Á framhlið seðilsins er vangamynd af Kristjáni 9. danakonungi en á bakhlið er mynd af fjallkonu sitjandi á jökli (hásæti).
50 krónur	17. júlí 1916	20001 —	95x149 mm, gulbrúnn feldur í blágrárri umgjörð á framhlið, blágrár með gulbrúnu í grunni fléttuskrauts á bakhlið. Á framhlið seðilsins er brjóstmynd af Friðriki 8. Danakonungi en á bakhlið er mynd af fjallkonu sitjandi á jökli (hásæti).

Önnur seðlaröðin gekk úr gildi 30. júní 1939, en lög nr 104 / 7. júlí 1938 kváðu á um innköllun seðla landssjóðs og útgáfu nýrrar seðlaraðar.

Mynd:Isl Krone.JPG

Íslenskur 100 krónu seðill

Tilvísanir

↑ „Tólf milljarðar aflandskróna“. 7. september 2001.

Heimildir

Opinber gjaldmiðill á Íslandi: Útgáfa og auðkenni íslenskra seðla og myntar, Myntrit 3 frá Myntsafni Seðlabanka Íslands og Þjóðminjasafns Íslands, Reykjavík 2002. ISBN 9979-9007-7-6
Vefsíða Seðlabanka Íslands
Sambærileg grein á Enska Wikipedia

Tenglar

[1] „Tólf milljarðar aflandskróna“. 7. september 2001.

[1]

@@ Lína 1: / Lína 1: @@
-[[Mynd:Iceland Krona Coins.jpg|thumb|Íslensk 1, 10, 50 og 100 kr [[mynt]]]]
+[[Mynd:Iceland Krona Coins.jpg|thumb|Íslendsk 1, 10, 50 og 100 kr [[mynt]]]]
-'''Íslensk króna''' ([[ISO 4217]] kóði: '''ISK''', oft [[skammstöfun|skammstöfuð]] ''kr.'') er [[opinber gjaldmiðill]] á [[Ísland]]i. Hún er gefin út af [[Seðlabanki Íslands|Seðlabanka Íslands]] sem hefur haft [[einkaleyfi]] á útgáfu seðla og myntar á Íslandi frá því að hann var stofnaður árið [[1961]]. Árið [[1981]] átti sér stað [[Myntbreytingin 1980|myntbreyting]], þar sem að tekin voru tvö núll af verði krónunnar - 100 gamlar krónur urðu að 1 nýrri krónu. Króna var upprunalega samsett úr 100 aurum, en frá og með [[1. október]] [[2003]] er minnsta einingin 1 króna, en auramynt er verðlaus og afturköllun er í gangi á 100, 50 og 10 krónu seðlum. Árið 2005 voru eftirtaldar upphæðir gildur gjaldmiðill á Íslandi:
+'''Íslendsk króna''' ([[ISO 4217]] kóði: '''ISK''', oft [[skammstöfun|skammstöfuð]] ''kr.'') er [[opinber gjaldmiðill]] á [[Ísland]]i. Hún er gefin út af [[Seðlabanki Íslands|Seðlabanka Íslands]] sem hefur haft [[einkaleyfi]] á útgáfu seðla og myntar á Íslandi frá því að hann var stofnaður árið [[1961]]. Árið [[1981]] átti sér stað [[Myntbreytingin 1980|myntbreyting]], þar sem að tekin voru tvö núll af verði krónunnar - 100 gamlar krónur urðu að 1 nýrri krónu. Króna var upprunalega samsett úr 100 aurum, en frá og með [[1. október]] [[2003]] er minnsta einingin 1 króna, en auramynt er verðlaus og afturköllun er í gangi á 100, 50 og 10 krónu seðlum. Árið 2005 voru eftirtaldar upphæðir gildur gjaldmiðill á Íslandi:
 * Seðlar: 5000, 2000, 1000, 500, (100, 50, 10 krónur.)
 * Mynt: 100, 50, 10, 5, 1 krónur.
-Íslenska krónan hefur alla tíð verið óstöðugur gjaldmiðill og oft hafa íslensk stjórnvöld gripið til þess ráðs að fella gengi krónunnar. Eftir [[Bankahrunið á Íslandi|bankahrunið 2008]] féll gengi krónunnar umtalsvert en þá voru sett á [[gjaldeyrishöft]] sem hafa ýtt genginu upp síðan þá. Gjaldeyrishöftin valda því meðal annars að islenskar krónur í erlendum bönkum (''aflandskrónur'') eru fastar þar.<ref>{{vefheimild|url=http://visir.is/tolf-milljardar-aflandskrona/article/2011709079893|titill=Tólf milljarðar aflandskróna|ár=2001|mánuður=7. september}}</ref> Á Íslandi lækkaði verðmæti seðla og myntar í umferð, sem hlutfall af landsframleiðslu, fram til ársins 2008 en jókst þá aftur allnokkuð. Í stað seðla og mynta nota Íslendingar í sífellt ríkari mæli rafræna miðla á borð við [[debetkort]], [[kreditkort]] og [[netbanki|netbanka]].
+Íslendska krónan hefur alla tíð verið óstöðugur gjaldmiðill og oft hafa íslensk stjórnvöld gripið til þess ráðs að fella gengi krónunnar. Eftir [[Bankahrunið á Íslandi|bankahrunið 2008]] féll gengi krónunnar umtalsvert en þá voru sett á [[gjaldeyrishöft]] sem hafa ýtt genginu upp síðan þá. Gjaldeyrishöftin valda því meðal annars að islendskar krónur í erlendum bönkum (''aflandskrónur'') eru fastar þar.<ref>{{vefheimild|url=http://visir.is/tolf-milljardar-aflandskrona/article/2011709079893|titill=Tólf milljarðar aflandskróna|ár=2001|mánuður=7. september}}</ref> Á Íslandi lækkaði verðmæti seðla og myntar í umferð, sem hlutfall af landsframleiðslu, fram til ársins 2008 en jókst þá aftur allnokkuð. Í stað seðla og mynta nota Íslendingar í sífellt ríkari mæli rafræna miðla á borð við [[debetkort]], [[kreditkort]] og [[netbanki|netbanka]].
 == Saga ==
 === Ríkisdalir og krónur ===
-Íslensk króna varð fyrst til með löggjöf dagsettri [[2. janúar]] [[1871]], þar sem kveðið var á um að fjárhagur Íslands og [[Danmörk|Danmerkur]] skyldi vera aðskilinn frá og með [[1. apríl]] sama ár. Þá var settur á laggirnar [[Landssjóður Íslands]], en þegar [[Stjórnarskrá Íslands]] var samþykkt árið [[1874]] fékk Alþingi vald til þess að semja lög um hann. Landssjóður fékk leyfi árið [[1885]] til þess að gefa út íslenska peningaseðla fyrir allt að hálfri milljón króna, en fékk árið [[1900]] leyfi til þess að gefa út seðla fyrir allt að fjórðungi milljónar til viðbótar.
+Íslendsk króna varð fyrst til með löggjöf dagsettri [[2. janúar]] [[1871]], þar sem kveðið var á um að fjárhagur Íslands og [[Danmörk|Danmerkur]] skyldi vera aðskilinn frá og með [[1. apríl]] sama ár. Þá var settur á laggirnar [[Landssjóður Íslands]], en þegar [[Stjórnarskrá Íslands]] var samþykkt árið [[1874]] fékk Alþingi vald til þess að semja lög um hann. Landssjóður fékk leyfi árið [[1885]] til þess að gefa út íslendska peningaseðla fyrir allt að hálfri milljón króna, en fékk árið [[1900]] leyfi til þess að gefa út seðla fyrir allt að fjórðungi milljónar til viðbótar.
-Fram að því voru [[ríkisdalir]] opinber gjaldmiðill á Íslandi, sem fylgdi tilskipun [[20. mars]] [[1815]]. Þetta var gert eftir gengishrun sem átti sér stað í Danmörku árið [[1813]] þegar [[kúrantkerfið]] hrundi. Fyrsti opinberi gjaldmiðill Íslands var þó ríkisdalir úr kúrantkerfinu, sem voru prentaðir af [[Kurantbanken]] í [[Kaupmannahöfn]], sem var fyrsti banki Danmerkur. Hann var stofnaður árið [[1736]] og hóf dreifingu á peningaseðlum að verðmæti 1rd og 5rd (ríkisdalir) ári síðar, sem urðu að löggildum gjaldmiðli á Íslandi eftir konunglega tilskipun árið [[1778]]. Gerður var greinarmunur á íslenskum og dönskum seðlum með því að íslenskir seðlar höfðu áletrun á íslensku á bakhlið seðilsins, en annars var bakhliðin alveg auð. Konungleg tilskipun árið [[1787]] leiðrétti misskilning um það að seðlarnir með gjaldmiðillinn væri eingöngu í gildi hér á landi sé íslenski textinn á bakhliðinni.
+Fram að því voru [[ríkisdalir]] opinber gjaldmiðill á Íslandi, sem fylgdi tilskipun [[20. mars]] [[1815]]. Þetta var gert eftir gengishrun sem átti sér stað í Danmörku árið [[1813]] þegar [[kúrantkerfið]] hrundi. Fyrsti opinberi gjaldmiðill Íslands var þó '''ríkisdalur''' úr kúrantkerfinu, sem voru prentaðir af [[Kurantbanken]] í [[Kaupmannahöfn]], sem var fyrsti banki Danmerkur. Hann var stofnaður árið [[1736]] og hóf dreifingu á peningaseðlum að verðmæti 1rd og 5rd (ríkisdalir) ári síðar, sem urðu að löggildum gjaldmiðli á Íslandi eftir konunglega tilskipun árið [[1778]]. Gerður var greinarmunur á íslendskum og dönskum seðlum með því að íslendskir seðlar höfðu áletrun á íslendsku á bakhlið seðilsins, en annars var bakhliðin alveg auð. Konungleg tilskipun árið [[1787]] leiðrétti misskilning um það að seðlarnir með gjaldmiðillinn væri eingöngu í gildi hér á landi sé íslendski textinn á bakhliðinni.
 === Seðlabanki Íslands ===