„Reikistjarna“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Vagobot (spjall | framlög)
m r2.7.2) (robot Bæti við: hy:Մոլորակ, xmf:პლანეტა
Rezabot (spjall | framlög)
m r2.7.1) (Vélmenni: Bæti við: ps:سياره
Lína 155: Lína 155:
[[pms:Pianeta]]
[[pms:Pianeta]]
[[pnb:سیارہ]]
[[pnb:سیارہ]]
[[ps:سياره]]
[[pt:Planeta]]
[[pt:Planeta]]
[[qu:Puriq quyllur]]
[[qu:Puriq quyllur]]

Útgáfa síðunnar 15. janúar 2012 kl. 00:26

Reikistjarna (jarðstjarna eða pláneta) er heiti yfir tiltölulega stórt, hnöttótt geimfyrirbæri á sporbaug um sólstjörnu, sem er þó ekki stjarna sjálft. Reikistjörnurnar í okkar sólkerfi eru átta stærstu fylgihnettir sólar: Merkúr, Venus, jörðina, Mars, Júpíter, Satúrnus, Úranus og Neptúnus frá sólu talið. Hugtakið „reikistjarna“ hafði enga nákvæma vísindalega skilgreiningu fyrr en árið 2006 og var umdeilt fram að því. Flestar voru reikistjörnurnar taldar níu frá árinu 1930, en Alþjóðasamband stjarnfræðinga ákvað 24. ágúst 2006 skilgreiningu á reikistjörnum, sem fól það í sér að Plútó telst ekki lengur reikistjarna, heldur dvergreikistjarna.

Þær fjórar, sem næstar eru sólu, kallast Innri reikistjörnur, en hinar kallast ytri reikistjörnur eða gasrisar og liggur smástirnabeltið milli þeirra.

Samsett mynd af sólinni ásamt reikistjörnunum (skv. Alþjóðasambandi stjarnfræðinga) sem um hana ganga, í réttum stærðarhlutföllum:
1. Merkúríus
2. Venus
3. Jörðin
4. Mars
5. Júpíter
6. Satúrnus
7. Úranus
8. Neptúnus


Nafnsifjar orðsins „reikistjarna“

Elsta dæmið sem nú er í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans um orðið 'reikistjarna' er úr Almennri landaskipunarfræði I-II eftir Gunnlaug Oddsson og fleiri frá 1821-1827 (bls. 66-67). Þar og í öðrum dæmum frá 19. öld er orðið haft í sömu merkingu og hér er lýst, þannig að það hefur líklega aldrei verið notað í merkingunni 'föruhnöttur'.[1]

Orðið reikistjarna er stundum ekki notað sem algjört samheiti plánetu (e. planet):

Í vönduðum enskum orðabókum er gerður greinarmunur á tveimur aðalmerkingum í orðinu 'planet' (Stein, 1975). Annars vegar merkir það sama og 'reikistjarna' eins og merkingu þess orðs er lýst hér á undan, en hins vegar getur það þýtt ´lýsandi hnöttur sem sést með berum augum og hreyfist miðað við fastastjörnur'. Í síðari merkingunni hefur orðið stundum verið þýtt sem 'föruhnöttur', en þessir hnettir eru sjö: tunglið, sólin, Merkúríus, Venus, Mars, Júpíter og Satúrnus (Sören Sörenson 1986; Þorsteinn Vilhjálmsson 1986-7).[2]

Í dag er orðið „planet“ í ensku venjulega ekki notað um sólstjörnur eða hnetti sem hafa ekki sporbaug um sólstjörnu. Þ.a.l. myndi enginn telja tunglið eða sólina til plánetu í dag.

Nafnsifjar orðsins „pláneta“

Orðið pláneta er ættað af gríska orðinu πλανήτης (umritað: planētēs) sem þýðir flakkari.

Reikistjörnur utan sólkerfisins

Gliese 581 c er reikistjarna utan sólkerfisins í um 20 ljósára fjarlægð frá jörðu og sýnist lífvænleg.

Tengt efni

Heimildir

Tengill

Wikiorðabókin er með skilgreiningu á orðinu

Snið:Tengill ÚG