„Reikistjarna“: Munur á milli breytinga
Skipti út innihaldi með „You are animal, pig and an idiot and you make me sick, I will kill you.“ |
|||
Lína 1: | Lína 1: | ||
'''Reikistjarna''' ('''jarðstjarna''' eða '''pláneta''') er heiti yfir tiltölulega stórt, [[kúla|hnöttótt]] [[geimfyrirbæri]] á [[sporbaugur|sporbaug]] um [[stjarna|sólstjörnu]], sem er þó ekki stjarna sjálft. Reikistjörnurnar í okkar sólkerfi eru átta stærstu [[fylgihnöttur|fylgihnettir]] [[sólin|sólar]]: [[Merkúríus (reikistjarna)|Merkúr]], [[Venus (reikistjarna)|Venus]], [[jörðin]]a, [[Mars (reikistjarna)|Mars]], [[Júpíter (reikistjarna)|Júpíter]], [[Satúrnus (reikistjarna)|Satúrnus]], [[Úranus (reikistjarna)|Úranus]] og [[Neptúnus (reikistjarna)|Neptúnus]] frá sólu talið. Hugtakið „reikistjarna“ hafði enga nákvæma [[vísindi|vísindalega]] skilgreiningu fyrr en árið 2006 og var umdeilt fram að því. Flestar voru reikistjörnurnar taldar níu frá árinu [[1930]], en [[Alþjóðasamband stjarnfræðinga]] ákvað [[24. ágúst]] [[2006]] skilgreiningu á reikistjörnum, sem fól það í sér að [[Plútó (reikistjarna)|Plútó]] telst ekki lengur reikistjarna, heldur [[dvergreikistjarna]]. |
|||
You are animal, pig and an idiot and you make me sick, I will kill you. |
|||
[[Gliese 581 c]] er reikistjarna utan sólkerfisins í um 20 [[ljósár]]a fjarlægð frá jörðu og sýnist [[líf (líffræði)|lífvænleg]]. |
|||
[[Mynd:Solar planets.jpg|thumb|[[Samsett mynd]] af [[sólin]]ni ásamt [[reikistjarna|reikistjörnunum]] (skv. [[Alþjóðasamband stjarnfræðinga|Alþjóðasambandi stjarnfræðinga]]) sem um hana ganga, í réttum [[hlutfall|stærðarhlutföllum]]:<br /> |
|||
1. [[Merkúríus (reikistjarna)|Merkúríus]]<br /> |
|||
2. [[Venus (reikistjarna)|Venus]]<br /> |
|||
3. [[Jörðin]]<br /> |
|||
4. [[Mars (reikistjarna)|Mars]]<br /> |
|||
5. [[Júpíter (reikistjarna)|Júpíter]]<br /> |
|||
6. [[Satúrnus (reikistjarna)|Satúrnus]]<br /> |
|||
7. [[Úranus (reikistjarna)|Úranus]]<br /> |
|||
8. [[Neptúnus (reikistjarna)|Neptúnus]]]] |
|||
<onlyinclude> |
|||
== Nafnsifjar orðsins „reikistjarna“ == |
|||
:''Elsta dæmið sem nú er í ritmálsskrá [[Orðabók Háskólans|Orðabókar Háskólans]] um [[orð]]ið 'reikistjarna' er úr Almennri landaskipunarfræði I-II eftir [[Gunnlaugur Oddsson|Gunnlaug Oddsson]] og fleiri frá [[1821]]-[[1827]] ([[blaðsíða|bls.]] 66-67). Þar og í öðrum dæmum frá [[19. öld]] er orðið haft í sömu merkingu og hér er lýst, þannig að það hefur líklega aldrei verið notað í merkingunni 'föruhnöttur'.''[http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=1399] |
|||
Orðið reikistjarna er stundum ekki notað sem algjört samheiti plánetu (e. planet): |
|||
:''Í vönduðum enskum orðabókum er gerður greinarmunur á tveimur aðalmerkingum í orðinu 'planet' (Stein, 1975). Annars vegar merkir það sama og 'reikistjarna' eins og merkingu þess orðs er lýst hér á undan, en hins vegar getur það þýtt ´lýsandi hnöttur sem sést með berum augum og hreyfist miðað við fastastjörnur'. Í síðari merkingunni hefur orðið stundum verið þýtt sem 'föruhnöttur', en þessir hnettir eru sjö: tunglið, sólin, Merkúríus, Venus, Mars, Júpíter og Satúrnus (Sören Sörenson 1986; Þorsteinn Vilhjálmsson 1986-7).''[http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=1399] |
|||
Í dag er orðið „planet“ í ensku venjulega ekki notað um sólstjörnur eða hnetti sem hafa ekki sporbaug um sólstjörnu. Þ.a.l. myndi enginn telja tunglið eða sólina til plánetu í dag. |
|||
== Nafnsifjar orðsins „pláneta“ == |
|||
Orðið pláneta er ættað af [[gríska]] orðinu πλανήτης ([[umritun|umritað]]: planētēs) sem þýðir [[wiktionary:is:flakkari|flakkari]]. |
|||
== Tengt efni == |
|||
* [[Dvergreikistjarna]] |
|||
* [[Gasrisi]] |
|||
* [[Innri reikistjarna]] |
|||
* [[Halastjarna]] |
|||
* [[Loftsteinn]] |
|||
* [[Smástirni]] |
|||
* [[Stjarna]] |
|||
* [[Tungl]] |
|||
== Heimildir == |
|||
* {{Vísindavefsheimild|1399|Hvernig eru plánetur og reikistjörnur skilgreindar?|2. október|2005}} |
|||
* {{wpheimild | tungumál = en | titill = Planet | mánuðurskoðað = 2. október | árskoðað = 2005}} |
|||
== Tengill == |
|||
{{Wiktionary|reikistjarna}} |
|||
* [http://www.stjornuskodun.is/solkerfid Ítarlegar upplýsingar um reikistjörnurnar og sólkerfið á Stjörnufræðivefnum] |
|||
* [http://www.stjornuskodun.is/stjornuliffraedi/fjarreikistjornur/ Stjörnufræðivefurinn: Fjarreikistjörnur (reikistjörnur utan okkar sólkerfis)] |
|||
{{Tengill ÚG|en}} |
|||
[[Flokkur:Reikistjörnur| ]] |
|||
[[af:Planeet]] |
|||
[[als:Planet]] |
|||
[[am:ፕላኔት]] |
|||
[[an:Planeta]] |
|||
[[ar:كوكب]] |
|||
[[arc:ܦܠܝܛܐ]] |
|||
[[arz:كوكب]] |
|||
[[ast:Planeta]] |
|||
[[az:Planet]] |
|||
[[ba:Планета]] |
|||
[[bar:Planet]] |
|||
[[bat-smg:Planeta]] |
|||
[[be:Планета]] |
|||
[[be-x-old:Плянэта]] |
|||
[[bg:Планета]] |
|||
[[bn:গ্রহ]] |
|||
[[bo:གཡོ་སྐར།]] |
|||
[[br:Planedenn]] |
|||
[[bs:Planeta]] |
|||
[[ca:Planeta]] |
|||
[[crh:Seyyare]] |
|||
[[cs:Planeta]] |
|||
[[cv:Планета]] |
|||
[[cy:Planed]] |
|||
[[da:Planet]] |
|||
[[de:Planet]] |
|||
[[el:Πλανήτης]] |
|||
[[eml:Pianaid]] |
|||
[[en:Planet]] |
|||
[[eo:Planedo]] |
|||
[[es:Planeta]] |
|||
[[et:Planeet]] |
|||
[[eu:Planeta]] |
|||
[[ext:Praneta]] |
|||
[[fa:سیاره]] |
|||
[[fi:Planeetta]] |
|||
[[fiu-vro:Hod'otäht]] |
|||
[[fo:Gongustjørnur]] |
|||
[[fr:Planète]] |
|||
[[frp:Planèta]] |
|||
[[frr:Planeete]] |
|||
[[fur:Planet]] |
|||
[[fy:Planeet]] |
|||
[[ga:Pláinéad]] |
|||
[[gd:Planaid]] |
|||
[[gl:Planeta]] |
|||
[[gu:ગ્રહ]] |
|||
[[gv:Planaid]] |
|||
[[haw:Hōkū hele]] |
|||
[[he:כוכב לכת]] |
|||
[[hi:ग्रह]] |
|||
[[hif:Grah]] |
|||
[[hr:Planet]] |
|||
[[ht:Planèt]] |
|||
[[hu:Bolygó]] |
|||
[[ia:Planeta]] |
|||
[[id:Planet]] |
|||
[[ilo:Planeta]] |
|||
[[io:Planeto]] |
|||
[[it:Pianeta]] |
|||
[[ja:惑星]] |
|||
[[jbo:plini]] |
|||
[[jv:Planèt]] |
|||
[[ka:პლანეტა]] |
|||
[[kaa:Planeta]] |
|||
[[kg:Mweta]] |
|||
[[kk:Ғаламшар]] |
|||
[[kn:ಗ್ರಹ]] |
|||
[[ko:행성]] |
|||
[[ksh:Planet (Aßtronomie)]] |
|||
[[ku:Gerstêrk]] |
|||
[[kw:Planet]] |
|||
[[la:Planeta]] |
|||
[[lb:Planéit]] |
|||
[[ln:Monzɔ́tɔ mwa malíli]] |
|||
[[lt:Planeta]] |
|||
[[lv:Planēta]] |
|||
[[map-bms:Planet]] |
|||
[[mhr:Планет]] |
|||
[[mk:Планета]] |
|||
[[ml:ഗ്രഹം]] |
|||
[[mn:Гариг]] |
|||
[[mr:ग्रह]] |
|||
[[ms:Planet]] |
|||
[[mt:Pjaneta]] |
|||
[[mwl:Planeta]] |
|||
[[my:ဂြိုဟ်]] |
|||
[[nah:Nehnencācītlalli]] |
|||
[[nap:Chianeta]] |
|||
[[nds:Planet]] |
|||
[[nds-nl:Planeet]] |
|||
[[ne:ग्रह]] |
|||
[[new:ग्रह]] |
|||
[[nl:Planeet]] |
|||
[[nn:Planet]] |
|||
[[no:Planet]] |
|||
[[nov:Planete]] |
|||
[[nrm:Plianète]] |
|||
[[oc:Planeta]] |
|||
[[pam:Planeta]] |
|||
[[pfl:Planed]] |
|||
[[pl:Planeta]] |
|||
[[pms:Pianeta]] |
|||
[[pnb:سیارہ]] |
|||
[[pt:Planeta]] |
|||
[[qu:Puriq quyllur]] |
|||
[[rm:Planet]] |
|||
[[ro:Planetă]] |
|||
[[ru:Планета]] |
|||
[[rue:Планета]] |
|||
[[sah:Планета]] |
|||
[[sc:Praneta]] |
|||
[[scn:Pianeta]] |
|||
[[se:Planehta]] |
|||
[[sh:Planeta]] |
|||
[[simple:Planet]] |
|||
[[sk:Planéta]] |
|||
[[sl:Planet]] |
|||
[[sq:Planeti]] |
|||
[[sr:Планета]] |
|||
[[stq:Planete]] |
|||
[[su:Planét]] |
|||
[[sv:Planet]] |
|||
[[sw:Sayari]] |
|||
[[szl:Planeta]] |
|||
[[ta:கோள்]] |
|||
[[te:గ్రహం]] |
|||
[[tg:Сайёра]] |
|||
[[th:ดาวเคราะห์]] |
|||
[[tl:Planeta]] |
|||
[[tpi:Planet]] |
|||
[[tr:Gezegen]] |
|||
[[tt:Планета]] |
|||
[[uk:Планета]] |
|||
[[ur:سیارہ]] |
|||
[[uz:Sayyora]] |
|||
[[vec:Pianeta]] |
|||
[[vi:Hành tinh]] |
|||
[[wa:Bole (astronomeye)]] |
|||
[[war:Planeta]] |
|||
[[yi:פלאנעט]] |
|||
[[yo:Plánẹ̀tì]] |
|||
[[zh:行星]] |
|||
[[zh-classical:行星]] |
|||
[[zh-min-nan:He̍k-chheⁿ]] |
|||
[[zh-yue:行星]] |
Útgáfa síðunnar 31. júlí 2011 kl. 08:01
Reikistjarna (jarðstjarna eða pláneta) er heiti yfir tiltölulega stórt, hnöttótt geimfyrirbæri á sporbaug um sólstjörnu, sem er þó ekki stjarna sjálft. Reikistjörnurnar í okkar sólkerfi eru átta stærstu fylgihnettir sólar: Merkúr, Venus, jörðina, Mars, Júpíter, Satúrnus, Úranus og Neptúnus frá sólu talið. Hugtakið „reikistjarna“ hafði enga nákvæma vísindalega skilgreiningu fyrr en árið 2006 og var umdeilt fram að því. Flestar voru reikistjörnurnar taldar níu frá árinu 1930, en Alþjóðasamband stjarnfræðinga ákvað 24. ágúst 2006 skilgreiningu á reikistjörnum, sem fól það í sér að Plútó telst ekki lengur reikistjarna, heldur dvergreikistjarna.
Gliese 581 c er reikistjarna utan sólkerfisins í um 20 ljósára fjarlægð frá jörðu og sýnist lífvænleg.
Nafnsifjar orðsins „reikistjarna“
- Elsta dæmið sem nú er í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans um orðið 'reikistjarna' er úr Almennri landaskipunarfræði I-II eftir Gunnlaug Oddsson og fleiri frá 1821-1827 (bls. 66-67). Þar og í öðrum dæmum frá 19. öld er orðið haft í sömu merkingu og hér er lýst, þannig að það hefur líklega aldrei verið notað í merkingunni 'föruhnöttur'.[1]
Orðið reikistjarna er stundum ekki notað sem algjört samheiti plánetu (e. planet):
- Í vönduðum enskum orðabókum er gerður greinarmunur á tveimur aðalmerkingum í orðinu 'planet' (Stein, 1975). Annars vegar merkir það sama og 'reikistjarna' eins og merkingu þess orðs er lýst hér á undan, en hins vegar getur það þýtt ´lýsandi hnöttur sem sést með berum augum og hreyfist miðað við fastastjörnur'. Í síðari merkingunni hefur orðið stundum verið þýtt sem 'föruhnöttur', en þessir hnettir eru sjö: tunglið, sólin, Merkúríus, Venus, Mars, Júpíter og Satúrnus (Sören Sörenson 1986; Þorsteinn Vilhjálmsson 1986-7).[2]
Í dag er orðið „planet“ í ensku venjulega ekki notað um sólstjörnur eða hnetti sem hafa ekki sporbaug um sólstjörnu. Þ.a.l. myndi enginn telja tunglið eða sólina til plánetu í dag.
Nafnsifjar orðsins „pláneta“
Orðið pláneta er ættað af gríska orðinu πλανήτης (umritað: planētēs) sem þýðir flakkari.
Tengt efni
Heimildir
- Svar við „Hvernig eru plánetur og reikistjörnur skilgreindar?“ á Vísindavefnum. Sótt 2. október 2005.
- Fyrirmynd greinarinnar var „Planet“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 2. október 2005.