„Fullveldi“: Munur á milli breytinga
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 1: | Lína 1: | ||
'''Fullveldi''' felur í sér einkarétt til þess að fara með æðstu stjórn, [[dómsvald]], [[löggjafarvald]] og [[framkvæmdavald]], yfir [[land]]svæði eða hópi fólks t.d. [[þjóð]] eða [[Ættbálkur|ættbálki]]. Yfirleitt fer [[ríkisstjórn]] með fullveldið, |
'''Fullveldi''' felur í sér einkarétt til þess að fara með æðstu stjórn, [[dómsvald]], [[löggjafarvald]] og [[framkvæmdavald]], yfir [[land]]svæði eða hópi fólks t.d. [[þjóð]] eða [[Ættbálkur|ættbálki]]. Að hafa '''full völd'''. Yfirleitt fer annað hvort [[ríkisstjórn]] eða [[þjóðhöfðingi]] með fullveldið, allt eftir [[stjórnarfar]]i. Fullveldis-hafinn getur framselt vald sitt tímabundið til stjórnkerfisins, eða til erlendra yfirþjóðlegra stofnana. |
||
Ríki geta haft fullveldi án þess að vera [[sjálfstæði|sjálfstæð]]. [[Ísland]] hlaut fullveldi [[1. desember]] [[1918]] undan [[Danmörk]]u en varð ekki sjálfstætt land fyrr en [[17. júní]] [[1944]]. Útskýringin er að Íslendingar hlutu fullveldi nema hvað Íslendingar viðurkenndu [[Danakonungar|danska konunginn]] sem þjóðhöfðingja sinn og utanríkisstefna Íslands var áfram í höndum Dana. |
Ríki geta haft fullveldi án þess að vera [[sjálfstæði|sjálfstæð]]. [[Ísland]] hlaut fullveldi [[1. desember]] [[1918]] undan [[Danmörk]]u en varð ekki sjálfstætt land fyrr en [[17. júní]] [[1944]]. Útskýringin er að Íslendingar hlutu fullveldi nema hvað Íslendingar viðurkenndu [[Danakonungar|danska konunginn]] sem þjóðhöfðingja sinn og utanríkisstefna Íslands var áfram í höndum Dana. |
||
Hugtakið fullveldi var til grundvallar [[alþjóðastjórnmál]]um frá lokum [[Þrjátíu ára stríðið|Þrjátíu ára stríðsins]] með undirritun [[Vestfalíufriðurinn|Vestfalíufriðarins]] og vel fram á seinni hluta 20. aldarinnar. Eftir því sem líða tók á 20. öldina tók milliríkjasamstarf á sig nýjar og óvæntar myndir, eins og í tilfelli [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]], og í krafti [[hnattvæðing]]arinnar urðu [[stórfyrirtæki]] valdameiri en áður þekktist. [[Boutros Boutros Ghali]], aðalritari [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]], sagði í ræðu árið 1992 að tími hins algilda og útilokandi fullveldis væri liðinn, það sem meira væri hefði hugtakið aldrei staðið undir nafni.<ref>{{vefheimild|url=http://www.un.org/Docs/SG/agpeace.html|titill=An Agenda for Peace - Preventive diplomacy, peacemaking and peace-keeping|ár=1992}}</ref> |
|||
== Tilvísanir == |
|||
Fullveldi er endanlegt og óskert vald til að skipa málum í samfélagi. Ekki er því hægt að skipta fullveldi, né heldur er hægt að tala um að fullveldi aukist eða minnki. Annað hvort er fullveldisréttur hjá þjóðinni, eða hann er hjá öðrum aðila eins og konungi. Hins vegar getur fullveldis-hafinn framselt vald sitt tímabundið til stjórnkerfisins, eða jafnvel til erlendra yfirþjóðlegra stofnana. |
|||
{{reflist}} |
|||
Ef fullveldið er hjá þjóðinni sjálfri (lýðnum), nefnist stjórnarfarið lýðveldi. Ef fullveldið er hjá konungi nefnist stjórnarfarið konungs-veldi. Ef þing fer með fullveldið er um þingræði að ræða og má í því sambandi benda á Bretland. Í Bretlandi fer Parliament með fullveldisréttinn í umboði konungs en ekki þjóðar. Bretland er því ekki lýðveldi, heldur konungs-veldi. |
|||
Ísland er lýðveldi, enda er fullveldisrétturinn hjá þjóðinni. Það er þjóðin sjálf sem ákveður stjórnskipunina með Stjórnarskrá lýðveldisins Ísland. Forseti Lýðveldisins fer með eftirlit með stjórnkerfinu fyrir hönd þjóðarinnar. Þetta eftirlit birtist til dæmis með rétti og skyldu forsetans að vísa lögum til þjóðaratkvæðis, ef um þau er mikill ágreiningur með þjóðinni. |
|||
Alþingi fer með löggjafarvald í landinu, í umboði þjóðarinnar. Það fer hins vegar ekki með fullveldi þjóðarinnar og því er það rangnefni að tala um að á Íslandi ríki þingræði. Íslendingar hafa ekki afsalað fullveldi sínu til neins aðila, þótt takmarkað og tímabundið framsal hafi átt sér stað á ýmsum sviðum. Slíkt umboð getur Íslendsk þjóð afturkallað hvenær sem er og er þá sama hvort um er að ræða innlenda eða erlenda aðila. |
|||
Strangt til tekið er rangt að tala um að land sé fullvalda, þótt einhver aðili innan þess fari með fullveldisrétt. Þannig er Ísland ekki fullvalda, heldur er það Íslendsk þjóð sem er fullvalda. Ísland er hins vegar sjálfstætt ríki og hefur fulla þjóðréttarlega stöðu, gagnvart öðrum sjálfstæðum ríkjum. |
|||
{{Stubbur|stjórnmál}} |
{{Stubbur|stjórnmál}} |
||
Útgáfa síðunnar 14. nóvember 2010 kl. 23:08
Fullveldi felur í sér einkarétt til þess að fara með æðstu stjórn, dómsvald, löggjafarvald og framkvæmdavald, yfir landsvæði eða hópi fólks t.d. þjóð eða ættbálki. Að hafa full völd. Yfirleitt fer annað hvort ríkisstjórn eða þjóðhöfðingi með fullveldið, allt eftir stjórnarfari. Fullveldis-hafinn getur framselt vald sitt tímabundið til stjórnkerfisins, eða til erlendra yfirþjóðlegra stofnana.
Ríki geta haft fullveldi án þess að vera sjálfstæð. Ísland hlaut fullveldi 1. desember 1918 undan Danmörku en varð ekki sjálfstætt land fyrr en 17. júní 1944. Útskýringin er að Íslendingar hlutu fullveldi nema hvað Íslendingar viðurkenndu danska konunginn sem þjóðhöfðingja sinn og utanríkisstefna Íslands var áfram í höndum Dana.
Hugtakið fullveldi var til grundvallar alþjóðastjórnmálum frá lokum Þrjátíu ára stríðsins með undirritun Vestfalíufriðarins og vel fram á seinni hluta 20. aldarinnar. Eftir því sem líða tók á 20. öldina tók milliríkjasamstarf á sig nýjar og óvæntar myndir, eins og í tilfelli Evrópusambandsins, og í krafti hnattvæðingarinnar urðu stórfyrirtæki valdameiri en áður þekktist. Boutros Boutros Ghali, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, sagði í ræðu árið 1992 að tími hins algilda og útilokandi fullveldis væri liðinn, það sem meira væri hefði hugtakið aldrei staðið undir nafni.[1]
