„Breiðafjörður“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Þórunnk (spjall | framlög)
Luckas-bot (spjall | framlög)
Lína 28: Lína 28:
[[fr:Breiðafjörður]]
[[fr:Breiðafjörður]]
[[it:Breiðafjörður]]
[[it:Breiðafjörður]]
[[ja:ブレイザフィヨルズル]]
[[nl:Breiðafjörður]]
[[nl:Breiðafjörður]]
[[nn:Breiðafjörður]]
[[nn:Breiðafjörður]]

Útgáfa síðunnar 7. júlí 2010 kl. 03:50

Helstu firðir og flóar við Ísland.
Breiðafjörður og Faxaflói eru stærstu firðir við Ísland.

Breiðafjörður er stór og grunnur fjörður við vesturströnd Íslands, um 50 km breiður og 125 km langur. Breiðafjörður er á milli Vestfjarðakjálkans og Snæfellsness og er umkringdur fjöllum á þrjá vegu og ganga margir firðir inn úr honum, stærstur þeirra Hvammsfjörður í austurátt. Sunnan veginn við fjörðin eru nokkur þéttbýlissvæði en engin norðanmegin.

Náttúra

Fjaran í Skáleyjum á Breiðafirði

Mjög sérstök náttúra er á Breiðafirði og einkennist af fjölda eyja. Talið er að þar séu um 3000 eyjar, hólmar og sker. Sjávarföll eru mjög mikil á firðinum og er munur á flóði og fjöru allt að 6 metrum á meðal stórstreymi. Landslagið tekur því miklum breytingum eftir stöðu sjávar og er þar um fjórðungur af öllum fjörum á Íslandi.

Berggrunur Breiðarfjarðar tilheyrir elsta hluta berggrunns Íslands og er um 6 til 12 miljón ára gamall, hluti af tertíer berggrunninum. Hann er að mestu leyti byggður upp af misþykkum basalthraunlögum. Á Hrappsey má finna bergtegundina anortosíts og er það eini fundarstaðurinn á Íslandi. Antortosíts er stundum nefnd tunglberg eftir annarri aðalbergtegund tunglsins. Stór skriðjökull lág yfir Breiðafirði á síðustu ísöld og hefur hann að mestu mótað núverandi landslag í firðinum.

Óvenjumikið og fjölskrúðugt lífríki er í firðinum og á eyjunum. Þar eru meðal annars mikilvægar hrygningar- og uppeldissvæði fyrir margar tegundir t.d. þorsk, rækju, hörpuskel og hrognkelsi. Um 20 % af íslenska landsselsstofninum og um helmingur útselsstofninum halda sig við Breiðafjörð. Hvalir er tíðir á Breiðafirði og smáhveli eins og hnísa og hnýðingur eru algengustu tegundirnar en háhyrningar og hrefnur eru algengar á utanverðum firðinum. Þar er einnig eitt mikilvægasta svæða landsins fyrir fuglalíf. Sjófuglar einkenna svæðið og er fjöldi einstaklinga mestur hjá lunda en æðarfuglar eru næstflestir. Fýll, dílaskarfur, toppskarfur, rita, hvítmáfur, svartbakur, kría og teista eru einnig mjög áberandi tegundir en grágæs, þúfutittlingur, maríuerla og snjótittlingur eru einnig algengar tegundir. Um 70 % af íslenska hafarnarstofninum lifir við Breiðafjörð. Toppskarfur verpir á Íslandi nánast eingöngu við fjörðin og um 90 % dílaskarfa verpa þar. Minkar eru nú í öllum eyjum á firðinum en refir hafa ekki verið með greni þar svo vitað sé til þó þeir sjáist stundum á eyjum næst landi.

Búseta og landnýting

Breiðarfjörður hefur verið í byggð allt frá því að Þrándur mjóbein nam land í Flatey. Þar þóttu landkostir miklir þó að eyjarnar væru smáar, hlunnindabúskpur eyjabænda bætti það ríflega upp. Nýttu menn jöfnum höndum fisk, sel og fugl. Helstu verstöðvar voru í Oddbjarnarskeri, Bjarneyjum og Höskuldsey. Dvöldu um 200 manns vor og haust á vertíð í Oddbjarnaskeri fram á seinni hluta 19. aldar. Einkum voru það flatfiskar, hrongkelsi, þorskur, ýsa og skata sem veidd var. Selurinn gaf af sér kjöt og spik til fæðu (og einnig brætt og notað sem ljósgjafi) og skinn í klæði og skó. Auk fuglatekju til matar var eggjatekja og dúntekja mikilvæg hlunnindi.

Nú er einungis búið allt árið um kring í Flatey Í Flatey er einna best varveittur byggðakjarni landsins frá seinni hluta 19. aldar og byrjun þeirrar 20. í Flatey var klaustur frá 1172 og þar var Flateyjarbók, sem er merk heimild um Noregskonunga, varðveitt um tíma.

Heimildir