„Bárðarbunga“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
TXiKiBoT (spjall | framlög)
m robot Bæti við: eu:Bárðarbunga
Ekkert breytingarágrip
Lína 1: Lína 1:
'''Bárðarbunga''' er hæsti punktur á norð-vesturhluta [[Vatnajökull|Vatnajökuls]], um 2.000 m að hæð. Undan henni gengur skriðjökullinn [[Köldukvíslarjökull]] auk fleiri smærri jökla. Þann [[14. september]] [[1950]] nauðlenti þar íslensk flugvél [[Loftleiðir|Loftleiða]] án þess að nokkur léti lífið. Bandarísk [[DC-3]] flugvél var send til þess að bjarga áhöfninni og gat hún lent á jöklinum en ekki hafið sig til flugs aftur.
'''Bárðarbunga''' er hæsti punktur á norð-vesturhluta [[Vatnajökull|Vatnajökuls]], um 2.000 m að hæð. Undan henni gengur skriðjökullinn [[Köldukvíslarjökull]] auk fleiri smærri jökla. Þann [[14. september]] [[1950]] nauðlenti þar íslensk flugvél [[Loftleiðir|Loftleiða]] án þess að nokkur léti lífið. Bandarísk [[DC-3]] flugvél var send til þess að bjarga áhöfninni og gat hún lent á jöklinum en ekki hafið sig til flugs aftur.
árðarbunga í Vatnajökli er stór og öflug megineldstöð. Er hún jafnframt víðáttumesta eldstöð landsins, talin vera nálægt 200 km. löng og allt að 25 km. breið. Eldstöðin er hulin ís og í henni leynist gríðarmikil jökulfyllt askja. Önnur megineldstöð er í kerfinu, það er Hamarinn. Vegna þess hve fjarri eldstöðin var byggðu bóli þá var fremur lítið var vitað um Bárðarbungu lengi vel en smámsaman varð mönnum ljóst að undir þessari miklu íshellu í norðvesturjaðri Vatnajökuls leyndist eitt öflugasta og hættulegasta eldfjall Íslands. Hæsti blettur Bárðarbungu er 2009 metra hár og hún er því næsthæsta fjall landsins.

Askjan í Bárðarbungu er um 70 ferkílómetrar , allt að 10 km. breið og um 700 metra djúp. Umhverfis hana rísa barmarnir í allt að 1850 metra hæð en botninn er víðast í um 1100 metra hæð. Askjan er algjörlega jökulfyllt.

Mörg gjóskulög sem upphaflega voru eignuð öðrum eldstöðvakerfum í Vatnajökli hafa við síðari tíma rannsóknir reynst vera úr Bárðarbungu. Einnig leiddi Gjálpargosið 1996 í ljós að samspil getur átt sér stað milli Bárðarbungu og Grímsvatna. Þá hleypti kröftugur jarðskjálfti í Bárðarbungu, um 5 á Richter, af stað gosi á milli eldstöðvanna en kvikan var ættuð úr Grímsvatnakerfinu.

Mikil jarðskjálftavirkni hefur lengi verið viðvarandi í Bárðarbungu án þess að til goss hafi komið. Skjálftarnir staðfesta að þarna er bráðlifandi eldfjall.

Bárðarbunga
Gossaga á nútíma

Bárðarbungueldstöðin er sérstök að því leiti að þar verða alloft miklar rek- og goshrinur utan jökulsins til suðvesturs inn á hálendinu milli Vatnajökuls og Mýrdalsjökuls eða til norðausturs í átt að Dyngjufjöllum. Stærstu gosin virðast verða þegar kvikan hleypur til suðvesturs. Á nútíma hafa þessar öflugu goshrinur orðið í kerfinu á um 250-600 ára fresti. Stærsta hraun landsins og reyndar á jörðinni úr einu gosi á nútíma er ættað úr Bárðarbungu, það er Þjórsárhraunið mikla sem rann fyrir um 8500 árum. Rann það ofan af hálendinu skammt vestan Bárðarbungu og til sjávar milli Ölfusár og Þjórsár. Er það talið vera um 21-30 rúmkílómetrar og flatarmálið um 950 ferkílómetrar. Það er því töluvert meira en hraunin úr Skaftáreldum og Eldgjá. Mörg nokkuð mikil forsöguleg gos hafa orðið suðvestan jökulsins og tvö eftir landnám, Vatnaöldugosið um 870 og Veiðivatnagosið 1480. Bæði voru þetta stórgos sem hefðu mikil áhrif kæmu þau upp í dag.

Einnig verða alloft gos norðaustan við Bárðarbungu á jökullausu svæði þar sem heitir Dyngjuháls. Þau gos virðast þó að jafnaði minni en þegar kvikan hleypur til suðvesturs. Síðast gekk slík hrina yfir á árunum 1862-4. Þá hefur komið í ljós í gjóskulagarannsóknum að allmörg gos hafa orðið í jöklinum sjálfum, væntanlega í eða norðaustur af öskjunni í Bárðarbungu. Þessi gos virðast koma í hrinum, allmörg gos urðu í jöklinum á árunum 1701-40 og síðast árið 1780. Síðan hefur ekki gosið í jöklinum og ekki gosið í kerfinu síðan árið 1864. Tíðir jarðskjálftar í Bárðarbungu sýna þó að þetta mikla eldfjall mun bæra á sér fyrr en varir.

Þessi stóru sprungugos sem verða með um 5-800 ára millibili suðvestur af Bárðarbungu eru sérlega skeinuhætt. Þarna eru flestar vatnsaflsvirkjanir landsins og sérhvert þessara gosa breytir landslagi mjög mikið á þessum slóðum. Þarna munu verða mikil eldgos í framtíðinni og eldstöðin er að komast á tíma ef miðað er við forsöguna.

Bárðarbunga er því eldfjall sem á skilið athygli og virðingu.


[[Flokkur:Vatnajökull]]
[[Flokkur:Vatnajökull]]
Lína 13: Lína 31:
[[no:Bárðarbunga]]
[[no:Bárðarbunga]]
[[pl:Bárðarbunga]]
[[pl:Bárðarbunga]]

Heimiledir eldjöll.is

Útgáfa síðunnar 15. maí 2010 kl. 17:03

Bárðarbunga er hæsti punktur á norð-vesturhluta Vatnajökuls, um 2.000 m að hæð. Undan henni gengur skriðjökullinn Köldukvíslarjökull auk fleiri smærri jökla. Þann 14. september 1950 nauðlenti þar íslensk flugvél Loftleiða án þess að nokkur léti lífið. Bandarísk DC-3 flugvél var send til þess að bjarga áhöfninni og gat hún lent á jöklinum en ekki hafið sig til flugs aftur. árðarbunga í Vatnajökli er stór og öflug megineldstöð. Er hún jafnframt víðáttumesta eldstöð landsins, talin vera nálægt 200 km. löng og allt að 25 km. breið. Eldstöðin er hulin ís og í henni leynist gríðarmikil jökulfyllt askja. Önnur megineldstöð er í kerfinu, það er Hamarinn. Vegna þess hve fjarri eldstöðin var byggðu bóli þá var fremur lítið var vitað um Bárðarbungu lengi vel en smámsaman varð mönnum ljóst að undir þessari miklu íshellu í norðvesturjaðri Vatnajökuls leyndist eitt öflugasta og hættulegasta eldfjall Íslands. Hæsti blettur Bárðarbungu er 2009 metra hár og hún er því næsthæsta fjall landsins.

Askjan í Bárðarbungu er um 70 ferkílómetrar , allt að 10 km. breið og um 700 metra djúp. Umhverfis hana rísa barmarnir í allt að 1850 metra hæð en botninn er víðast í um 1100 metra hæð. Askjan er algjörlega jökulfyllt.

Mörg gjóskulög sem upphaflega voru eignuð öðrum eldstöðvakerfum í Vatnajökli hafa við síðari tíma rannsóknir reynst vera úr Bárðarbungu. Einnig leiddi Gjálpargosið 1996 í ljós að samspil getur átt sér stað milli Bárðarbungu og Grímsvatna. Þá hleypti kröftugur jarðskjálfti í Bárðarbungu, um 5 á Richter, af stað gosi á milli eldstöðvanna en kvikan var ættuð úr Grímsvatnakerfinu.

Mikil jarðskjálftavirkni hefur lengi verið viðvarandi í Bárðarbungu án þess að til goss hafi komið. Skjálftarnir staðfesta að þarna er bráðlifandi eldfjall.

Bárðarbunga Gossaga á nútíma

Bárðarbungueldstöðin er sérstök að því leiti að þar verða alloft miklar rek- og goshrinur utan jökulsins til suðvesturs inn á hálendinu milli Vatnajökuls og Mýrdalsjökuls eða til norðausturs í átt að Dyngjufjöllum. Stærstu gosin virðast verða þegar kvikan hleypur til suðvesturs. Á nútíma hafa þessar öflugu goshrinur orðið í kerfinu á um 250-600 ára fresti. Stærsta hraun landsins og reyndar á jörðinni úr einu gosi á nútíma er ættað úr Bárðarbungu, það er Þjórsárhraunið mikla sem rann fyrir um 8500 árum. Rann það ofan af hálendinu skammt vestan Bárðarbungu og til sjávar milli Ölfusár og Þjórsár. Er það talið vera um 21-30 rúmkílómetrar og flatarmálið um 950 ferkílómetrar. Það er því töluvert meira en hraunin úr Skaftáreldum og Eldgjá. Mörg nokkuð mikil forsöguleg gos hafa orðið suðvestan jökulsins og tvö eftir landnám, Vatnaöldugosið um 870 og Veiðivatnagosið 1480. Bæði voru þetta stórgos sem hefðu mikil áhrif kæmu þau upp í dag.

Einnig verða alloft gos norðaustan við Bárðarbungu á jökullausu svæði þar sem heitir Dyngjuháls. Þau gos virðast þó að jafnaði minni en þegar kvikan hleypur til suðvesturs. Síðast gekk slík hrina yfir á árunum 1862-4. Þá hefur komið í ljós í gjóskulagarannsóknum að allmörg gos hafa orðið í jöklinum sjálfum, væntanlega í eða norðaustur af öskjunni í Bárðarbungu. Þessi gos virðast koma í hrinum, allmörg gos urðu í jöklinum á árunum 1701-40 og síðast árið 1780. Síðan hefur ekki gosið í jöklinum og ekki gosið í kerfinu síðan árið 1864. Tíðir jarðskjálftar í Bárðarbungu sýna þó að þetta mikla eldfjall mun bæra á sér fyrr en varir.

Þessi stóru sprungugos sem verða með um 5-800 ára millibili suðvestur af Bárðarbungu eru sérlega skeinuhætt. Þarna eru flestar vatnsaflsvirkjanir landsins og sérhvert þessara gosa breytir landslagi mjög mikið á þessum slóðum. Þarna munu verða mikil eldgos í framtíðinni og eldstöðin er að komast á tíma ef miðað er við forsöguna.

Bárðarbunga er því eldfjall sem á skilið athygli og virðingu.

Heimiledir eldjöll.is