„Tíbeskur búddismi“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Masae (spjall | framlög)
Masae (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 2: Lína 2:
[[Mynd:Guru Rinpoche - Padmasambhava statue.jpg|thumb|right|Guru Rinpoche, stofnandi Nyingma-greinar tíbetska búddismans]]
[[Mynd:Guru Rinpoche - Padmasambhava statue.jpg|thumb|right|Guru Rinpoche, stofnandi Nyingma-greinar tíbetska búddismans]]
'''Tíbetskur búddismi''' er grein innan [[mahajana]]-búddisma sem hefur marga fylgjendur i [[Tíbet]] og víða um [[Mið-Asía|Mið-Asíu]]. Þessi grein [[Búddismi|búddisma]] einkennist af miklum og fjölbreyttum helgisiðum sem eiga rætur í bæði mahajana og [[vajrajana]]-hefðum og einnig fjölda [[klaustur]]reglna. Veigamikill þáttur í tíbetskum búddisma eru [[tantra|tantrískar]] [[íhugun]]araðferðir, [[jóga]] og aðrar andlegar þjálfunaraðferðir.
'''Tíbetskur búddismi''' er grein innan [[mahajana]]-búddisma sem hefur marga fylgjendur i [[Tíbet]] og víða um [[Mið-Asía|Mið-Asíu]]. Þessi grein [[Búddismi|búddisma]] einkennist af miklum og fjölbreyttum helgisiðum sem eiga rætur í bæði mahajana og [[vajrajana]]-hefðum og einnig fjölda [[klaustur]]reglna. Veigamikill þáttur í tíbetskum búddisma eru [[tantra|tantrískar]] [[íhugun]]araðferðir, [[jóga]] og aðrar andlegar þjálfunaraðferðir.
Þessi grein búddisma er á stundum nefnd [[lamaismi]] eða lamahefð á vesturlandamálum en það er nafngift sem tíbetskir búddistar sætta sig ekki við. Orðið [[lama]] á tíbetsku er samsvarandi sanskrítarorðinu [[gúru]] og þýðir ''kennari í dharma'' en er eingöngu notað sem heiðurstitill.
Þessi grein búddisma er á stundum nefnd lamasiður, lamahefð eða lamaismi á vesturlandamálum en það er nafngift sem tíbetskir búddistar sætta sig ekki við. Orðið [[lama]] á tíbetsku er samsvarandi sanskrítarorðinu [[gúru]] og þýðir ''kennari í dharma'' en er eingöngu notað sem heiðurstitill.


Tíbetskur búddismi á rætur í textum og trúarhefðum [[mahajana]] og [[vajrajana]]greina búddismans og bárust þær í tveimur aðskildum bylgjum til Tíbet. Sú fyrri á áttundu og fram á níundu öld og sú seini á seinnihluta tíundu aldra. Samkvæmt söguhefð Tíbeta var það Indverski trúarspekingurinn sem í indverskum heimildum er nefndur [[Padmasambhava]] og í tíbetskum Guru Rinpoche sem árið [[747]] [[e.Kr.]] hóf að boða kenningar búddismans í Tíbet.
Tíbetskur búddismi á rætur í textum og trúarhefðum [[mahajana]] og [[vajrajana]]greina búddismans og bárust þær í tveimur aðskildum bylgjum til Tíbet. Sú fyrri á áttundu og fram á níundu öld og sú seini á seinnihluta tíundu aldra. Samkvæmt söguhefð Tíbeta var það Indverski trúarspekingurinn sem í indverskum heimildum er nefndur [[Padmasambhava]] og í tíbetskum Guru Rinpoche sem árið [[747]] [[e.Kr.]] hóf að boða kenningar búddismans í Tíbet.

Útgáfa síðunnar 6. desember 2009 kl. 11:56

Dhamma-hjólið, tákn búddismans
Guru Rinpoche, stofnandi Nyingma-greinar tíbetska búddismans

Tíbetskur búddismi er grein innan mahajana-búddisma sem hefur marga fylgjendur i Tíbet og víða um Mið-Asíu. Þessi grein búddisma einkennist af miklum og fjölbreyttum helgisiðum sem eiga rætur í bæði mahajana og vajrajana-hefðum og einnig fjölda klausturreglna. Veigamikill þáttur í tíbetskum búddisma eru tantrískar íhugunaraðferðir, jóga og aðrar andlegar þjálfunaraðferðir. Þessi grein búddisma er á stundum nefnd lamasiður, lamahefð eða lamaismi á vesturlandamálum en það er nafngift sem tíbetskir búddistar sætta sig ekki við. Orðið lama á tíbetsku er samsvarandi sanskrítarorðinu gúru og þýðir kennari í dharma en er eingöngu notað sem heiðurstitill.

Tíbetskur búddismi á rætur í textum og trúarhefðum mahajana og vajrajanagreina búddismans og bárust þær í tveimur aðskildum bylgjum til Tíbet. Sú fyrri á áttundu og fram á níundu öld og sú seini á seinnihluta tíundu aldra. Samkvæmt söguhefð Tíbeta var það Indverski trúarspekingurinn sem í indverskum heimildum er nefndur Padmasambhava og í tíbetskum Guru Rinpoche sem árið 747 e.Kr. hóf að boða kenningar búddismans í Tíbet.

Í tíbetskum búddisma má finna arfleifð frá hinum fornu tíbetsku trúarbrögðum sem nefnd eru bön. Hin sterka tantríska hefð tíbetsk búddisma tengir hann einnig beint við tantrískar hefðir hindúisma. Þó kjarnasvæði tíbetska búddismans hafi ævinlega verið Tíbet hefur þessi hefð enn sterk ítök víða um Asíu, má þar nefna Bhutan, Mongólíu og Nepal. Einnig í Rússnesku héruðunum Burjatia, Kalmykia og Tuva og norðaustur Kína (Mandsjuria, Heilongjiang, Jilin). Þessi hefð er líka sterk í héruðunum Ladakh og Sikkim á Indlandi. Tíbetskur búddismi skiptist í fjórar megingreinar og fjölda minni greina.

Tíbetskur búddismi var ríkistrú í aldaraðir og klausturreglur fóru bæði með andleg og veraldleg völd. Höfuðstöðvar trúarinnar voru í borginni Lhasa og þar voru einnig aðalstöðvar æðsta yfrirmanns trúarinnar, Dalai Lama. Næstur honum að tign var Panchen Lama. Í samband við hernám Kínverja af Tíbet 1950 var hið veraldlega veldi trúarinnar brotið á bak aftur, Panchen Lama var settur í fangelsi og Dalai Lama flúði til Indlands 1959 og hefur hann búið þar síðan.

Sérkenni tíbetska búddismans

Það er einkum þrjú atriði sem einkenna tíbetskan búddisma og aðgreina frá öðrum greinum búddisma:

  • trúin að lama geti valið að endurfæðast og þá í grunnformi sínu sem nefnt er tulku. Það er hægt að þekkja þetta tulku á ákveðnum einkennum í því barni sem það hefur endurfæðst í. En barnið þarf að endurmenntast í fræðum búddismans.
  • trúin að búddar geti endurfæðst í mannlegu gervi
  • leitin að duldum heilögum fræðum, svo nefndum terma. Sá sem leitar þessara fræða er nefndur tertron. Þessi fræði má á stundum finna í föstu formi t.d. skrifum og þá oftast á dulmáli. Tetroninn verður að lesa og túlka textann hvað eftir annað þar til merkingin að lokum opinberast. Fræðin má einnig uppgötva við hugleiðslu eða bein tengsl við sérstaka hluti. Þegar það gerist tengist tetroninn beint við fræðin og þau birtast honum í einni heild.

Í tíbetskum búddisma er einnig mjög sterk trú á ýmsa boddhisattva og verndara dharma. Botthisattva eru upplýstur maður sem velur að dveljast í samsara öðrum til aðstoðar. Dharma-verndarar eru einskonar húsguðir sem vernda hús og þorp.

Þeir sem ekki helga sig trúnni sem munkar eða nunnur bera fram fórnir til ýmissa boddhisatva, færa munkum mat, kveikja á smjörlömpum í musterunum, fara í pílagrímaferðir eða syngja bænir.

Klaustur og klausturmenntun var afar mikilvægur þáttur í tíbetskum búddisma. Þegar kínverski herinn réðist inn í Tíbet 1950 er álitið að um 25 prósent af íbúum landsins hafi búið í klaustrum. Fyrir menningarbyltinguna á sjöunda áratug 20. aldar er talið að það hafi verið milli 2000 og 3000 klaustur í Tíbet. Kínversk yfirvöld hafa nú yfirsjón með kennslu og kenningum í klaustrunum í Tíbet og reyna með harðri hendi að stjórna þeim í pólitískum tilgangi.

Saga og munkareglur

Búddismi barst til Tíbet um 750 þegar indverski vajrajana-munkurinn Padmasambhava kom til landsins og stofnaði fjölda klaustra, hann varð þar með fyrsti laman. Búddisminn blandaðist mjög bön, hinum fornu tíbetsku trúarbrögðum.

Sú hefð sem Padmasabhava stofnaði er nefnd Nyingma. Trúarhefð og trúarkenningar þessarar hefðar byggir á þýðingum á heilögum textum búddisma sem gerðar voru eftir kínverskum textum. Þessir textar höfðu verið þýddir yfir á kínversku úr sanskrít og samkvæmt öðrum búddistum hafði allmikið skolast til á þessu þýðingarferli. Hinar meginhefðir tíbetsk búddisma, kayu, sakya og geluk, byggja á seinni þýðingum beint úr frumritunum á sanskrít. Áberandi munur á hinum mismunandi hefðum er að geluk-munkarnir bera gulan höfuðbúnað og hinir rauða.

Dalai Lama tilheyrir geluk-reglunni og er einnig allmennt talinn yfirmaður tíbetsk búddisma. Hann var einnig yfirmaður tíbetsku ríkisstjórnarinnar frá byrjun 17. aldar. Núverandi Dalai Lama, Tenzin Gyatso, er sá fjórtándi í röðinni og eru þeir allir taldir vera endurholdganir indverska bodhisattvasans Avalokiteshvara.

Heimildir

  • Coogan, Michael D. (ritstj.), The Illustrated Guide to World Religions (Oxford: Oxford University Press, 2003). ISBN 1-84483-125-6.
  • Lopez, D., Prisoners of Shangri-La: Tibetan Buddhism and the West (Chicago: University of Chicago Press, 1998).
  • Schumann, Hans W., Handbuch Buddhismus: Die zentralen Lehren – Ursprung und Gegenwart (München: Diederichs, 2000). ISBN 3-7205-2153-2.
  • Stee Hagen, Buddhism Plain and Simple (Broadway, 1998). ISBN 100767903323

Tengt efni