Krabbamein

Mynd:Normal cancer cell division from NIH.png

A sýnir heilbrigða frumuskiptingu og sjálfvirkan frumudauða (1) og skemmda frumu (2). B sýnir stjórnlausa skiptingu þar sem engin sjálfvirkur frumudauði á sér stað.

Krabbamein eru sjúkdómsgerðir sem einkennast af stjórnlausri frumuskiptingu og þeim eiginleika frumnanna að geta flust yfir í aðra líkamsvefi annaðhvort með því að vaxa yfir í aðlægan vef (innrás) eða flutningi frumna í fjarlægan vef (meinvarp) til dæmis um blóðrás. Þessi óvenjulega hegðun frumna orsakast af gölluðu DNA, sem veldur stökkbreytingu mikilvægra gena sem stjórna frumuskiptingu og annarri starfsemi. Ein eða fleiri slík stökkbreyting, sem getur verið meðfædd eða áunnin, getur leitt til stjórnlausrar frumuskiptingar og myndunar æxlis. Æxli er hverskyns óeðlileg vefjanýmyndun, en getur verið annaðhvort illkynja eða góðkynja. Aðeins illkynja æxli gera innrás í nýjan vef eða valda meinvarpi.

Krabbamein getur valdið ýmsum sjúkdómum, en það veltur á staðsetningu, gerð meinsins og hvort meinvarp á sér stað. Til að fá úr því skorið þarf venjulega að gera ítarlega rannsókn á vefjasýni sem fæst með vefjasýnistöku. Eftir greiningu er venjulega brugðist við með skurðaðgerð, efnameðferð og eða geislameðferð.

Ef ekkert er að gert dregur krabbameinið oftast til dauða; krabbamein er ein helsta dánarorsök í hinum vestræna heimi. Hægt er að bregðast við flestum krabbameinsgerðum og hægt er að lækna marga, sérstaklega ef meðferðin hefst snemma. Margar gerðir krabbameins eru tengdar umhverfisáhrifum sem forðast má. Tóbaksreykingar eru sá umhverfisþáttur sem leiðir hvað oftast til krabbameins.

Krabbameinsgreining

Oftast finnst krabbamein vegna ytri ummerkja, einkenna eða við almenna krabbameinsleit. Hinsvegar þarf í flestum tilfellum vefjasýni til að fá afdráttarlausa greiningu. Stundum finnst krabbamein við venjulega læknisskoðun vegna ótengds vandamáls.

Ummerki og einkenni

Það má skipta einkennum gróflega í þrjá hópa:

• Staðbundin einkenni: óvenjulegir hnútar eða bólga (æxli), blæðing, sársauki eða sáramyndun. Samþjöppun vefjarins í kring getur valdið einkennum eins og gulnun húðar.
• Einkenni meinvarps (dreifingar): stækkun eitla, hósti eða blóðhósti, lifrarstækkun, beinverkir og beinbrot á sömu stöðum auk taugafræðilegra einkenna. Krabbamein á háu stigi getur valdið sársauka, en er sjaldnast eitt af fyrstu einkennum.
• Kerfisbundin einkenni: þyngdartap, léleg matarlyst og kröm, aukinn sviti (vakna í svitabaði t.d., ) og ákveðin forboðaheilkenni æxlismyndunar, þ.e.a.s. ákveðin heilkenni vegna krabbameins, svo sem blóðtappamyndun og hormónabreytingar.

Hvert atriði á listanum gæti orsakast af mörgum öðrum ástæðum (svona listar eru oft notaðir við samanburðargreiningu). Krabbamein getur verið algeng eða óalgeng orsök þessara einkenna.

Vefjasýnistaka

Ýmislegt getur bent til þess að um krabbamein sé að ræða, en endanleg greiningu á flestum meinum þarf að staðfesta með því að gera ítarlegar rannsóknir á krabbameinsfrumum, um þetta sjá meinafræðingar. Vefjasýnistaka er ferlið þar sem frumur og eða líkamsvefur er numinn úr sjúklingi til rannsóknar. Greiningin á sýninu segir til um frumugerðina sem breiðist út, alvarleikann (magn misvaxtar), og umfang þess og stærð. Frumuerfðafræði og ónæmislitun vefjar getur útvegað framvinduspá og upplýsingar um hvernig meðferðinni sé best háttað.

Lækna má allt krabbamein ef hægt er að fjarlægja það með öllu, stundum má framkvæma þetta með því að fjarlægja vef líkt og með vefjasýnistöku. Þegar vefurinn (vefskemmdin) hefur verið fjarlægður í heild sinni, er jaðar sýnisins grandlega skoðaður til að sjá hvort allt mein hefur verið fjarlægt. Ef krabbameinið hefur dreifst með meinvörpum er ómögulegt að fjarlægja það með skurðaðgerð einni saman.

Eðli sýnistökunar fer eftir líffærinu sem verið er að taka sýni af. Margar vefjasýnistökur (til dæmis sýni af húð, brjósti eða lifur) má framkvæma á heimangöngusjúklingum. Aðrar vefjasýnistökur eru framkvæmdar með skurðaðgerð í svæfingu.

Krabbameinsleit

Kembirannsóknir eru framkvæmdar til að finna krabbamein á frumstigi á meðal almennings. Krabbameinsleit fyrir stóra hópa af heilbrigðu fólki þarf að vera á viðráðanlegu verði, örugg, óágeng og með ásættanlegan fjölda gallaðra niðurstaðna. Ef ummerki krabbameins verður vart, eru ítarlegri rannsóknir og ágeng fylgipróf framkvæmd til að staðfesta greininguna.

Tengt efni

• Æxlafræði
• Listi yfir æxlafræðileg hugtök
• Banvænn sjúkdómur

Tenglar

Rannsóknarstofnanir og vísindasamtök

• Síða World Health Organisation um krabbamein
• Cancer Facts & Figures 2005 - tölfræði yfir krabbameinstíðni í Bandaríkjunum árið 2005
• American Association for Cancer Research - stærstu vísindasamtök heims um krabbameins
• Cancer Medicine, 6. útg - kennslubók (á ensku)
• National Comprehensive Cancer Network
• US National Cancer Institute - krabbameinsstofnun Bandaríkjanna
• EORTC - evrópsk samtök um rannsóknir og meðferð krabbameins.

Stuðningshópar og fleira

• American Cancer Society - stuðningssamtök sjúklinga í Bandaríkjunum
• Cancer - tenglar og fréttir um rannsóknir, óhefðbundnar lækningar og ýmislegt fleira
• Cancer Research UK - Cancer Resources - ítaregar upplýsingar fyrir fólk með fræðilegan eða almennan áhuga á krabbameini
• Cancer Research UK - Cancer Help - upplýsingaveita um krabbamein og krabbameinsmeðferð fyrir sjúklinga og aðstandendur

Aðrir tenglar

• „Hvenær er talið að krabbamein hafi komið fram?“. Vísindavefurinn.
• „Af hverju er krabbamein kallað þessu nafni?“. Vísindavefurinn.
• „Hvað er það sem gerist í frumunum þegar við fáum krabbamein?“. Vísindavefurinn.
• „Ef maður hefur einu sinni fengið krabbamein er þá líklegt að maður fái krabbamein aftur?“. Vísindavefurinn.
• „Er líklegt að maður fái krabbamein ef margir í fjölskyldunni hafa fengið það?“. Vísindavefurinn.
• „Er hægt að smitast af krabbameini?“. Vísindavefurinn.
• „Af hverju fær fólk krabbamein ef það reykir?“. Vísindavefurinn.
• „Hvert er algengasta krabbameinið af völdum reykinga?“. Vísindavefurinn.
• „Hvernig myndast lungnakrabbamein?“. Vísindavefurinn.
• „Getur maður fengið krabbamein í hjartað?“. Vísindavefurinn.
• „Hver er tíðni og nýgengi hinna ýmsu krabbameinstegunda?“. Vísindavefurinn.
• „Er allt krabbamein lífshættulegt?“. Vísindavefurinn.
• „Koma fram æxli í öllum tegundum krabbameins?“. Vísindavefurinn.
• „Getur B17-vítamín komið í veg fyrir og læknað krabbamein?“. Vísindavefurinn.
• „Hvernig er krabbamein læknað?“. Vísindavefurinn.