„Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Lína 58: Lína 58:
* [http://www.landsbokasafn.is/ Vefsíða safnsins]
* [http://www.landsbokasafn.is/ Vefsíða safnsins]
* [http://www.althingi.is/lagas/126a/1994071.html Lög um Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn] {{lög|71|11. maí|1994}}
* [http://www.althingi.is/lagas/126a/1994071.html Lög um Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn] {{lög|71|11. maí|1994}}
* [http://www.timarit.is/?issueID=419307&pageSelected=5&lang=0 ''Landsbókasafn Íslands 150 ára''; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1968]
* [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=419309&pageSelected=5&lang=0 ''Landsbókasafn Íslands 150 ára''; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1968]


{{stubbur}}
{{stubbur}}

Útgáfa síðunnar 15. janúar 2009 kl. 12:33

Mynd:Thjodarbokhladan.jpg
Horft á Þjóðarbókhlöðuna frá horni Arngrímsgötu og Suðurgötu

Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn var opnað 1. desember 1994 eftir sameiningu Landsbókasafns Íslands og bókasafns Háskóla Íslands í Þjóðarbókhlöðunni sem stendur á Melunum í Vesturbæ Reykjavíkur nálægt Hringbraut. Safnið hefur það tvíþætta hlutverk að vera þjóðbókasafn Íslands sem safnar öllu prentuðu íslensku efni og auk þess háskólabókasafn en safnið á stærsta safn fræðirita á landinu. Safnið er skólabókasafn Háskóla Íslands og því er þjónusta þess við skólann skilgreind með sérstökum samningi. Þess utan er safnið almenningsbókasafn og öllum opið.

Safnkosturinn er um milljón titlar af ýmsu tagi sem skiptist í nokkur söfn: þeirra á meðal eru sérsöfn einstaklinga, þjóðbókasafnið og handrit sem aðeins er hægt að skoða á sérstökum lestrarsal á fyrstu hæð í Þjóðarbókhlöðu, tón- og myndsafn safnar íslenskri tónlist sem hægt er að hlusta á á efstu hæð, og dagblöð og tímarit er hægt að lesa á þriðju hæð. Stærstan hluti fræðirita og bókmenntarita safnsins er hins vegar hægt að skoða í hillum og taka að láni.

Starfsmenn safnsins eru tæplega hundrað talsins. Safnið rekur meðal annars upplýsingaþjónustu fyrir skóla og atvinnulíf, landsmiðstöð millisafnalána, bókbandsstofu og skráningardeild. Safnið sér líka um úthlutun ISBN- og ISSN-númera fyrir íslenska bóka- og tímaritaútgáfu og heldur utan um íslenska útgáfuskrá. Á síðustu árum hefur safnið staðið að stórum verkefnum sem ganga út á að veita aðgang að safnkostinum á Veraldarvefnum. Dæmi um slík verkefni eru Gegnir (samskrá íslenskra bókasafna), Tímarit.is (dagblöð og tímarit), Sagnanet (handrit) og The European Library (samleit í spjaldskrám evrópskra bókasafna). Safnið heldur utan um áskriftir ýmissa stofnana að stórum tilvísana- og gagnasöfnum og rafrænum tímaritum.

Saga

Á 6. áratugnum var farið að ræða um það að óhagkvæmt væri að byggja upp tvö vísindabókasöfn á landinu. Sérstök nefnd undir forsæti Þorkels Jóhannessonar rektors var skipuð til að fjalla um málið og árið 1957 var samþykkt þingsályktun um að sameina bæri Landsbókasafnið og Háskólabókasafnið sem allra fyrst í sérstöku húsnæði þar sem Safnahúsið myndi ekki nægja til að svara þörfum sameinaðs bókasafns. Í framhaldi af því var farið að ræða um byggingu sérstaks húsnæðis, „þjóðarbókhlöðu“, nálægt háskólanum og voru menn helst á því að ljúka ætti við bygginguna þjóðhátíðarárið 1974 þegar minnst yrði 1100 ára afmælis Íslandsbyggðar. Ákveðið var að safnið yrði „gjöf þjóðarinnar til sjálfrar sín“ á þjóðhátíðinni. Söfnin hófu þá undirbúning og fengu meðal annars erlenda sérfræðinga í hönnun slíkra bókasafna frá UNESCO til ráðlegginga. 1970 var svo samþykkt nánast samhljóða þingsályktun þess efnis byggð á tillögu þjóðhátíðarnefndar sem Gylfi Þ. Gíslason bar fram. Þá var þegar búið að stofna byggingasjóð með reglulegu framlagi af fjárlögum til að fjármagna framkvæmdina.

Þjóðargjöfin sem tafðist

Lyktir þjóðhátíðarmálsins þegar nær dró afmælinu urðu þær að hætt var við flestar tillögur þjóðhátíðarnefndar og fjármagn til verkefna skorið verulega niður. Ákveðið var að taka fyrstu skóflustungu að nýrri þjóðarbókhlöðu í stað þess að vígja bygginguna eins og upphaflega var ráðgert. Samið var við arkitektana Þorvald S. Þorvaldsson og Manfreð Vilhjálmsson um hönnun hússins en Arkitektafélag Íslands gagnrýndi að ekki hefði verið haldin samkeppni um hönnunina. Staðsetning bókhlöðunnar á Birkimel nokkurn spöl frá miðju háskólasvæðisins var líka gagnrýnd en þessari lóð hafði verið úthlutað af borginni á 150 ára afmæli Landsbókasafnsins 1968.

Þegar leið á árið 1974 var svo ljóst að ekki yrðu til peningar til að hefja framkvæmdir og við það sat næstu ár. 1972 og 1975 hafði ríkissjóður tekið aftur framlag sitt til byggingasjóðs. Olíukreppan olli því meðal annars að afkoma ríkissjóðs versnaði næstu árin og ekkert varð því af framkvæmdum þótt reglulega væri rætt um að hefja byggingu hússins.

Bygging hússins

1977 komst loks skriður á málið þegar ákveðið var að verja hluta ágóða af sölu þjóðhátíðarmyntar til byggingar þjóðarbókhlöðu. Samningar náðust við Reykjavíkurborg um gatnagerð og skipulag Birkimelssvæðisins og var meðal annars gert ráð fyrir því að færa Melavöllinn um set tímabundið, en áætlað var að hann hyrfi á brott þegar húsið yrði tekið í notkun. 28. janúar 1978 hófst byggingartíminn með því að Vilhjálmur Hjálmarsson, menntamálaráðherra, tók fyrstu skóflustungu að húsinu. Eftir það var tekinn grunnur og steyptir sökklar og neðsta gólfplatan. Næstu ár var unnið að uppsteypu hússins og Vigdís Finnbogadóttir lagði hornstein að því 23. september 1981. 1983 var húsið nánast fullsteypt. Það ár komu til landsins sérsmíðaðir álskildir sem klæða það að utan.

Þótt húsið væri nú nánast fullbyggt var ljóst að töluvert fé vantaði upp á til að ljúka við frágang að innan og utan. Framkvæmdafé var enn skorið niður en 1986 var ákveðið að hluti eignaskatts skyldi renna til byggingarinnar árin 1987-1989. Þetta var kallað „þjóðarátak til byggingar Þjóðarbókhlöðu“ en einn af forvígismönnum þess var Sverrir Hermannsson menntamálaráðherra. Raunin varð hins vegar sú að einungis lítill hluti af eignaskattsaukanum rann til byggingarinnar. Samt var það stóraukið fjármagn miðað við fyrri ár. Steininn tók svo úr 1989 þegar ríkisstjórnin samþykkti að helmingur framkvæmdafjár næsta árs skyldi koma frá Happdrætti Háskóla Íslands. Háskólinn mótmælti þessari ráðstöfun á sjálfsaflafé skólans harðlega.

Opnun Þjóðarbókhlöðu

Viðeyjarstjórnin ákvað 1991 að setja stóraukið fjármagn í síðustu áfangana til að verkinu lyki á tilsettum tíma sem var áætlað árið 1994. 1991-1994 var unnið hörðum höndum að frágangi hússins að innan. 1. desember 1994, á hálfrar aldar afmæli lýðveldisins, var byggingin loks vígð og Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn tók formlega til starfa. Fyrsti landsbókavörður var skipaður Einar Sigurðsson fyrrum háskólabókavörður. Í aðdraganda opnunarinnar var talsvert rætt um að hinu nýja bókasafni væri þröngt skorinn stakkur varðandi rekstur og ætlaðir opnunartímar voru ekki í samræmi við það sem háskólanemar vildu helst. Nemendur hrundu því af stað söfnunarátaki til að safna rekstrarfé fyrir hið nýja safn. Þannig söfnuðust yfir 22 milljónir króna sem safnið fékk að gjöf við opnunina.

Við opnun safnsins nam heildarbyggingarkostnaður á þáverandi verðlagi 2,5 milljörðum króna. Yfir helmingur af því fé kom til síðustu fjögur ár byggingartímans. Mikið var rætt um hinn langa byggingatíma og var Þjóðarbókhlaðan borin saman við Kringluna sem opnaði 1987 eftir aðeins þriggja ára framkvæmdir. Var þetta tekið sem dæmi um seinagang í opinberum framkvæmdum.

Hlutverk

Hlutverk safnsins er skilgreint í lögum nr. 71 11. maí 1994 frá Alþingi sem leystu af hólmi lög um Landsbókasafn Íslands nr. 38 frá 1969. Í lögunum eru talin upp átján atriði sem teljast til hlutverks safnsins en nánar er kveðið á um það í reglugerð sem menntamálaráðherra setur. Helstu verkefni safnsins eru þau að þaulsafna íslensku efni, varðveita handritasöfn, sinna þörfum kennslu og rannsóknarstarfsemi við Háskóla Íslands og halda uppi bókasafns- og upplýsingaþjónustu í þágu atvinnuvega, stjórnsýslu og rannsókna.

Safnið nýtur skylduskila á öllu prentuðu efni og hljóðritum sem gefin eru út á Íslandi. Það leitast jafnframt við að safna öllu íslensku efni sem gefið er út erlendis.

Upplýsingatækni verður æ stærri þáttur í rekstri safnsins og meðal helstu verkefna á því sviði eru vefútgáfa íslenskra dagblaða og tímarita (Tímarit.is), vefsöfnun íslenskra vefsíðna, og vefútgáfa íslenskra handrita (Sagnanet) meðal annarra.

Þjóðarbókhlaðan

Þjóðarbókhlaðan var tekin í notkun á 50 ára afmæli lýðveldisins 1994. Ákveðið var að húsið yrði gjöf þjóðarinnar til sjálfrar sín á 1.100 ára afmæli Íslandsbyggðar 1974. Vinna við verkið hófst hins vegar nokkrum árum seinna.

Byggingarsagan spannaði rúm 15 ár, byggingarsjóðurinn var fjársveltur og þrátt fyrir sérstakan skatt sem var lagður á í nafni byggingarinnar þá skilaði sér ekki neitt af þeim pening í sjálfa framkvæmdina.

Þann 1. desember 1994 var byggingin loks opnuð almenningi.

Byggingin

Aðstaða

  • Um 100 starfsmenn hafa aðgang að rúmlega 100 tölvum
  • Um 100 einkatölvur eru til staðar fyrir gesti og nemendur Háskóla Íslands.
  • 517 sæti eru til staðar fyrir lestur handrita, handbóka, tímarita og bóka
  • Mötuneyti og nestisaðstaða er til staðar fyrir gesti.
  • Sýningarými þar sem settar hafa verið upp til dæmis sýningar um handrit og japanskar bækur
  • Fundarsalur þar sem ýmsar kynningar fyrir gesti og nemendur fara fram
  • Raka-, hita- og aðgangsstýrt geymslurými þar sem má finna Guðbrandsbiblíur og fleiri dýrgripi íslenskrar menningar
  • Þráðlaust net fyrir þá sem eru hjá Reiknistofnun og að auki þráðlaust net í boði HIVE

Tenglar

  Þessi grein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.