„Singapúr“: Munur á milli breytinga
m Tók aftur breytingar Dugal harpreet (spjall), breytt til síðustu útgáfu Akigka Merki: Afturköllun |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 38: | Lína 38: | ||
| tld = sg |
| tld = sg |
||
}} |
}} |
||
'''Singapúr''' ([[einfölduð kínverska]]: 新加坡共和国; [[pinyin]]: Xīnjiāpō Gònghéguó, [[malasíska]]: ''Republik Singapura''; [[tamílska]]: சிங்கப்பூர் குடியரசு) er [[borgríki]] á [[eyja|eyju]] við suðurodda [[Malakkaskagi|Malakkaskaga]] í [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]]. Landið liggur sunnan við [[Malasía|malasíska]] héraðið [[Johor]] og norðan við [[Riau-eyjar]] í [[Indónesía|Indónesíu]]. Nafnið er dregið af |
'''Singapúr''' ([[einfölduð kínverska]]: 新加坡共和国; [[pinyin]]: Xīnjiāpō Gònghéguó, [[malasíska]]: ''Republik Singapura''; [[tamílska]]: சிங்கப்பூர் குடியரசு) er [[borgríki]] á [[eyja|eyju]] við suðurodda [[Malakkaskagi|Malakkaskaga]] í [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]]. Landið liggur sunnan við [[Malasía|malasíska]] héraðið [[Johor]] og norðan við [[Riau-eyjar]] í [[Indónesía|Indónesíu]]. Nafnið er dregið af tveimur orðum úr sanskrít ''singa'' sem merkir „ljón“ og ''pura'' sem merkir „borg“. Singapúr gengur líka undir sínu gamla malasíska nafni '''Temasek'''. Landið er mjög þéttbýlt og borgin nær yfir svo til allt landsvæði þess. Land Singapúr hefur verið stækkað með landfyllingum í sjó. |
||
Singapúr var ásamt suðurhluta Malakkaskaga hluti af [[Srivijaya]] á miðöldum og síðan [[Chola-veldið|Chola-veldinu]]. Árið [[1587]] brenndu Portúgalir byggðina til að slíta á tengsl Malakkaskaga við [[Soldánsdæmið Johor]] í suðri. Núverandi byggð í Singapúr var stofnuð af breska landstjóranum í [[Bengkulu-borg]] á [[Súmatra|Súmötru]], [[Stamford Raffles]]. Breta vantaði höfn á sjóleiðinni til [[Kína]]. Eyjan heyrði þá aðeins að nafninu til undir soldáninn í Johor. Raffles stofnaði þarna [[fríhöfn]] og brátt tók íbúafjöldinn að vaxa mjög hratt. [[William Farquhar]] var gerður að landstjóra. Raffles sneri aftur árið 1822 en nýlendan var orðin illa þokkaður staður. Hann tók þá til hendinni, gerði nýtt skipulag ([[Jackson-skipulagið]]) og setti stjórnarskrá sem bannaði fjárhættuspil og þrælahald. Borgin óx enn á 19. öld og varð ein mikilvægasta [[hafnarborg]]in í heimshlutanum. Helstu viðskipti Singapúr fólust í [[umskipun]]. [[Japan]]ir lögðu Singapúr undir sig eftir [[orrustan um Singapúr|orrustuna um Singapúr]] [[1942]] og sýndu þar með fram á að Bretar gætu ekki alltaf varið lönd sín í Asíu. Eftir [[Síðari heimsstyrjöld]] fóru því íbúar Singapúr að krefjast sjálfstjórnar í auknum mæli. Fyrstu þingkosningar í Singapúr voru haldnar [[1948]] og landið fékk [[heimastjórn]] að hluta [[1955]]. Margir töldu að Singapúr væri best borgið í sambandi við önnur ríki á Malakkaskaga og Singapúr tók því þátt í stofnun [[Malasía|Malasíu]] [[1963]]. Vaxandi þjóðernishyggja í Malasíu og ótti við að viðskiptaveldið Singapúr drægi mátt úr [[Kúala Lúmpúr]] varð til þess að forsætisráðherra Malasíu, [[Tunku Abdul Rahman]], ákvað að reka Singapúr úr sambandsríkinu. |
Singapúr var ásamt suðurhluta Malakkaskaga hluti af [[Srivijaya]] á miðöldum og síðan [[Chola-veldið|Chola-veldinu]]. Árið [[1587]] brenndu Portúgalir byggðina til að slíta á tengsl Malakkaskaga við [[Soldánsdæmið Johor]] í suðri. Núverandi byggð í Singapúr var stofnuð af breska landstjóranum í [[Bengkulu-borg]] á [[Súmatra|Súmötru]], [[Stamford Raffles]]. Breta vantaði höfn á sjóleiðinni til [[Kína]]. Eyjan heyrði þá aðeins að nafninu til undir soldáninn í Johor. Raffles stofnaði þarna [[fríhöfn]] og brátt tók íbúafjöldinn að vaxa mjög hratt. [[William Farquhar]] var gerður að landstjóra. Raffles sneri aftur árið 1822 en nýlendan var orðin illa þokkaður staður. Hann tók þá til hendinni, gerði nýtt skipulag ([[Jackson-skipulagið]]) og setti stjórnarskrá sem bannaði fjárhættuspil og þrælahald. Borgin óx enn á 19. öld og varð ein mikilvægasta [[hafnarborg]]in í heimshlutanum. Helstu viðskipti Singapúr fólust í [[umskipun]]. [[Japan]]ir lögðu Singapúr undir sig eftir [[orrustan um Singapúr|orrustuna um Singapúr]] [[1942]] og sýndu þar með fram á að Bretar gætu ekki alltaf varið lönd sín í Asíu. Eftir [[Síðari heimsstyrjöld]] fóru því íbúar Singapúr að krefjast sjálfstjórnar í auknum mæli. Fyrstu þingkosningar í Singapúr voru haldnar [[1948]] og landið fékk [[heimastjórn]] að hluta [[1955]]. Margir töldu að Singapúr væri best borgið í sambandi við önnur ríki á Malakkaskaga og Singapúr tók því þátt í stofnun [[Malasía|Malasíu]] [[1963]]. Vaxandi þjóðernishyggja í Malasíu og ótti við að viðskiptaveldið Singapúr drægi mátt úr [[Kúala Lúmpúr]] varð til þess að forsætisráðherra Malasíu, [[Tunku Abdul Rahman]], ákvað að reka Singapúr úr sambandsríkinu. |
||
Útgáfa síðunnar 10. nóvember 2021 kl. 13:50
| Republic of Singapore 新加坡共和国 Republik Singapura சிங்கப்பூர் குடியரசு | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: Majulah Singapura (malasíska: "Áfram, Singapúr") | |
| Þjóðsöngur: Majulah Singapura | |
.svg)
| |
| Höfuðborg | Singapúr |
| Opinbert tungumál | enska, mandarín, malasíska, tamílska |
| Stjórnarfar | lýðveldi
|
| Forseti | Halimah Yacob |
| Forsætisráðherra | Lee Hsien Loong |
| Sjálfstæði | frá Malasíu |
| • Aðskilnaður | 9. ágúst 1965 |
| Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
190. sæti 718,3 km² 1,444 |
| Mannfjöldi • Samtals (2014) • Þéttleiki byggðar |
114. sæti 5.469.700 7.615/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2019 |
| • Samtals | 589,187 millj. dala (36. sæti) |
| • Á mann | 103.717 dalir (3. sæti) |
| VÞL (2018) |  0.935 (9. sæti)
|
| Gjaldmiðill | singapúrdalur (SGD) |
| Tímabelti | UTC+8 |
| Þjóðarlén | .sg |
| Landsnúmer | +65 |
Singapúr (einfölduð kínverska: 新加坡共和国; pinyin: Xīnjiāpō Gònghéguó, malasíska: Republik Singapura; tamílska: சிங்கப்பூர் குடியரசு) er borgríki á eyju við suðurodda Malakkaskaga í Suðaustur-Asíu. Landið liggur sunnan við malasíska héraðið Johor og norðan við Riau-eyjar í Indónesíu. Nafnið er dregið af tveimur orðum úr sanskrít singa sem merkir „ljón“ og pura sem merkir „borg“. Singapúr gengur líka undir sínu gamla malasíska nafni Temasek. Landið er mjög þéttbýlt og borgin nær yfir svo til allt landsvæði þess. Land Singapúr hefur verið stækkað með landfyllingum í sjó.
Singapúr var ásamt suðurhluta Malakkaskaga hluti af Srivijaya á miðöldum og síðan Chola-veldinu. Árið 1587 brenndu Portúgalir byggðina til að slíta á tengsl Malakkaskaga við Soldánsdæmið Johor í suðri. Núverandi byggð í Singapúr var stofnuð af breska landstjóranum í Bengkulu-borg á Súmötru, Stamford Raffles. Breta vantaði höfn á sjóleiðinni til Kína. Eyjan heyrði þá aðeins að nafninu til undir soldáninn í Johor. Raffles stofnaði þarna fríhöfn og brátt tók íbúafjöldinn að vaxa mjög hratt. William Farquhar var gerður að landstjóra. Raffles sneri aftur árið 1822 en nýlendan var orðin illa þokkaður staður. Hann tók þá til hendinni, gerði nýtt skipulag (Jackson-skipulagið) og setti stjórnarskrá sem bannaði fjárhættuspil og þrælahald. Borgin óx enn á 19. öld og varð ein mikilvægasta hafnarborgin í heimshlutanum. Helstu viðskipti Singapúr fólust í umskipun. Japanir lögðu Singapúr undir sig eftir orrustuna um Singapúr 1942 og sýndu þar með fram á að Bretar gætu ekki alltaf varið lönd sín í Asíu. Eftir Síðari heimsstyrjöld fóru því íbúar Singapúr að krefjast sjálfstjórnar í auknum mæli. Fyrstu þingkosningar í Singapúr voru haldnar 1948 og landið fékk heimastjórn að hluta 1955. Margir töldu að Singapúr væri best borgið í sambandi við önnur ríki á Malakkaskaga og Singapúr tók því þátt í stofnun Malasíu 1963. Vaxandi þjóðernishyggja í Malasíu og ótti við að viðskiptaveldið Singapúr drægi mátt úr Kúala Lúmpúr varð til þess að forsætisráðherra Malasíu, Tunku Abdul Rahman, ákvað að reka Singapúr úr sambandsríkinu.
Singapúr er ein af mikilvægustu viðskiptaborgum heims, fjórða stærsta fjármálamiðstöð heims og fimmta mest notaða höfnin. Landið er eitt af Asíutígrunum fjórum ásamt Hong Kong, Suður-Kóreu og Tævan. Verg landsframleiðsla á mann með kaupmáttarjöfnuði er sú þriðja mesta í heimi, en landið er líka heimsmeistari í launaójöfnuði meðal þróaðra ríkja. Íbúar Singapúr eru um 5,5 milljónir, þar af 2 milljónir aðfluttra. 75% íbúa eru af kínverskum uppruna. Í landinu er þingræði að breskri fyrirmynd en frá 1959 til 2011 var Aðgerðaflokkur alþýðunnar við völd. Flokkurinn dró úr borgararéttindum og fjölmiðlafrelsi svo Singapúr var gjarnan talið vera flokksræði í reynd. Þingkosningarnar 2011 voru sögulegar þar sem flokkurinn lenti í minnihluta í fyrsta sinn.
Landfræði
.png)
Singapúr nær yfir 63 eyjar en stærsta eyjan er Pulau Ujong. Þaðan eru tvær vegtengingar við Malasíu; Johor–Singapúr-brautin í norðri og Malasíu-Singapúr-brautin í suðri. Stærstar af minni eyjunum eru Jurong-eyja, Pulau Tekong, Pulau Ubin og Sentosa. Hæsti punktur Singapúr er Bukit Timah-hæð sem nær 163,63 metra hæð. Þegar Singapúr var undir breskri stjórn heyrðu Jólaeyja og Kókoseyjar undir landstjórnina en árið 1957 var stjórn þeirra flutt til Ástralíu. Singapúr deildi við Malasíu um yfirráð yfir smáeyjunni Pedra Branca langt austan við megineyjuna en Alþjóðadómstóllinn úrskurðaði Singapúr í hag árið 2008.
Singapúr hefur stækkað mikið vegna landfyllinga. Landsvæðið hefur stækkað úr 581,5 km² á 7. áratug 20. aldar í 721,5 km² árið 2018, sem er stækkun upp á 23%. Áætlað er að land Singapúr verði 766 km² fyrir 2030. Í sumum tilvikum voru búnar til tengingar milli minni eyja til að búa til stærri einingar, eins og í tilviki Jurong-eyju. Singapúr flytur inn sand til uppfyllingar og eftirspurnin er slík að Indónesía, Malasía og Víetnam hafa öll takmarkað eða bannað útflutning sands til Singapúr. Í kjölfarið fór Singapúr að nota sælönd, aðferð frá Hollandi sem felst í að afmarka hafsvæði með landfyllingum og dæla svo sjónum upp úr gerðinu sem myndast.
Náttúra
Vegna þéttbýlisvæðingar hefur Singapúr misst 95% af náttúrulegum skógi. Yfir helming af upprunalegum gróðri og dýralífi er nú að finna á náttúruverndarsvæðum eins og Bukit Timah-þjóðgarðinum og Sungei Buloh-votlendinu. Árið 1967 brást stjórnin við hnignun náttúrunnar með því að kynna hugmyndina um „garðaborgina“ til að bæta borgarlífið. Síðan þá hefur 10% af landi Singapúr verið tekið frá fyrir þjóðgarða og verndarsvæði. Stjórnin hefur lagt fram áætlanir til að vernda það villta dýralíf sem eftir er.
Meðal þekktra garða í Singapúr eru Grasagarður Singapúr, sem er á Heimsminjaskrá UNESCO, og Flóagarðarnir sem eru vinsæll ferðamannastaður.
Veðurfar
Í Singapúr ríkir hitabeltisregnskógaloftslag án árstíða, með litlar breytingar á hitastigi og loftþrýstingi, mikinn raka og næga úrkomu. Þar sem kyrrabeltið hefur þar meiri áhrif en staðvindar og fellibylir sjaldgæfir, er þetta miðbaugsloftslag. Hiti sveiflast venjulega milli 25 og 35°C. Þótt hitinn breytist lítið er monsúntími með aukinni úrkomu frá nóvember til janúar.
Milli júlí og október er oft móða í Singapúr vegna kjarrelda í nágrannalandinu Indónesíu, aðallega Súmötru. Singapúr notar ekki sumartíma en er klukkustund á undan dæmigerðu tímabelti á þeirri lengdargráðu sem veldur því að sólin sest seint á kvöldin í janúar og febrúar, eða um 19:25.
Singapúr áætlar að landið þurfi að eyða 100 milljörðum dala yfir hundrað ára tímabil til að verja strönd sína fyrir áhrifum loftslagsbreytinga.[1][2]
Menntun
Tilvísanir
- ↑ „Singapore Budget 2020: New coastal and flood protection fund to protect“. Sótt 20. febrúar 2020.
- ↑ Overland, Indra et al. (2017) Impact of Climate Change on ASEAN International Affairs: Risk and Opportunity Multiplier, Norwegian Institute of International Affairs (NUPI) and Myanmar Institute of International and Strategic Studies (MISIS).
