„Eldstöð“: Munur á milli breytinga
var frekar þunn síða, bætti aðeins... |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 6: | Lína 6: | ||
Hæsta þekkta eldfjall [[alheimurinn|heims]] er [[Ólympusfjall (Mars)|Ólympusfjall]] á [[Mars (pláneta)|Mars]], og er það jafnframt hæsta [[fjall]] í heimi sem vitað er um. Virkasta eldfjall [[jörðin|jarðarinnar]] er [[Kilauea]] eldfjallið á [[Hawaii]]. |
Hæsta þekkta eldfjall [[alheimurinn|heims]] er [[Ólympusfjall (Mars)|Ólympusfjall]] á [[Mars (pláneta)|Mars]], og er það jafnframt hæsta [[fjall]] í heimi sem vitað er um. Virkasta eldfjall [[jörðin|jarðarinnar]] er [[Kilauea]] eldfjallið á [[Hawaii]]. |
||
Eldfjöll gefa frá sér gös eins og [[vatn]]sgufu, [[koldíoxíð]], [[brennisteinstvíoxíð]] og [[brennisteinsvetni]]. Einnig spúa þau hrauni og gjósku. Hraun flokkast til að mynda í [[apalhraun]] og [[helluhraun]]. [[Gjóska]] myndast þegar heitar lofttegundir sprengja upp kviku í gosrásinni. Einnig getur vatn tætt kvikuna. Þá þeytast litlar agnir á ógnarhraða upp úr gíg. |
Eldfjöll gefa frá sér gös eins og [[vatn]]sgufu, [[koldíoxíð]], [[brennisteinstvíoxíð]] og [[brennisteinsvetni]]. Einnig spúa þau hrauni og gjósku. Hraun flokkast til að mynda í [[apalhraun]] og [[helluhraun]]. [[Gjóska]] myndast þegar heitar lofttegundir sprengja upp kviku í gosrásinni. Einnig getur vatn tætt kvikuna. Þá þeytast litlar agnir á ógnarhraða upp úr gíg. (Sjá [[gjóskugos]] og [[sprengigos]].) |
||
Mismunandi afbrigði eru til af eldstöðvum. Dæmi: |
Mismunandi afbrigði eru til af eldstöðvum. Dæmi: |
Nýjasta útgáfa síðan 8. júlí 2021 kl. 11:06
Eldstöð er jarðfræðilegur landslagsþáttur (oftast fjall, þá kallað eldfjall) þar sem hraun eða í tilfelli lághitaeldstöðva, rokgjarnt efni gýs, eða hefur gosið. Þá rofnar jarðskorpan. Fjölmargar eldstöðvar eru þekktar á reikistjörnum og tunglum í sólkerfinu, margar þeirra mjög virkar. Á jörðinni á þetta sér stað á flekamótum og á svokölluðum heitum reitum, en Hawaii eyjaklasinn myndaðist til dæmis yfir einum slíkum. Rannsókn eldstöðva kallast eldfjallafræði.
Hæsta þekkta eldfjall heims er Ólympusfjall á Mars, og er það jafnframt hæsta fjall í heimi sem vitað er um. Virkasta eldfjall jarðarinnar er Kilauea eldfjallið á Hawaii.
Eldfjöll gefa frá sér gös eins og vatnsgufu, koldíoxíð, brennisteinstvíoxíð og brennisteinsvetni. Einnig spúa þau hrauni og gjósku. Hraun flokkast til að mynda í apalhraun og helluhraun. Gjóska myndast þegar heitar lofttegundir sprengja upp kviku í gosrásinni. Einnig getur vatn tætt kvikuna. Þá þeytast litlar agnir á ógnarhraða upp úr gíg. (Sjá gjóskugos og sprengigos.)
Mismunandi afbrigði eru til af eldstöðvum. Dæmi:
- Eldkeila er mynduð af megineldstöð sem gýs reglulega úr kvikuhólfi. Þá hleðst upp fjall með tímanum. Dæmi: Hekla og Etna.
- Dyngja myndast í löngum gosum og er kvikan þynnri og dreifist smám saman í skjaldarform; liggjandi skjöld. Dæmi: Skjaldbreiður og eldstöðvar á Havaí. Kvikan kemur þá djúpt úr möttlinum.
- Sprungugos/Gjallgígur: Á eldstöðvakerfum eins og á Reykjanesskaga og við Kröflu geta sprungur opnast á stóru svæði.
- Troðgos myndast við meginlönd þegar seig kvika treður sér upp gosrás en fer ekki langt.
- Sigketill eða askja myndast þegar eldstöð fellur saman þegar kvikuhólfið undir tæmist.