„Geldingadalir“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Ahjartar (spjall | framlög)
Hnikaði til texta
Ahjartar (spjall | framlög)
Smá athugasemd um Ísólf og Ísólfsskála
Lína 18: Lína 18:
}
}
</mapframe>
</mapframe>
'''Geldingadalir''' eru grunnir dalir eða dældir með breiðri grasflöt á [[Reykjanesskagi|Reykjanesskaga]], austan undir [[Fagradalsfjall á Reykjanesskaga|Fagradalsfjalli]]. Þar var þúst eða dys á flötinni (fyrir eldgos) og er sagt að þar sé [[Ísólfur á Skála]] grafinn, en hann bjó á Ísólfsskála í fornöld. Sagan segir að hann hafi látið dysja sig í dalnum þar sem geldingar (þ.e. sauðir) hans undu hags sínum svo vel.<ref>{{Vefheimild|url=https://www.vf.is/adsent/sudurnes---utivistarperla|titill=Suðurnes - Útivistarperla|höfundur=Víkurfréttir|útgefandi=Víkurfréttir|mánuður=apríl|ár=2002|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2002}}</ref> Í Geldingadölum hélt Ísólfur geldingum sínum og öðru geldfé<ref>{{Vefheimild|url=https://nafnid.arnastofnun.is/media/uploads/2500%20Gullbringus%C3%BDsla/2501%20Grindav%C3%ADkurhreppur/PDF/Hraun.%20Loftur%20J%C3%B3nsson%20(merkt).pdf|titill=Hraun|höfundur=Loftur Jónsson|útgefandi=ÖRNEFNASTOFNUN|mánuður=október|ár=2019|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2019|tilvitnun=Þar norður af eru Geldingadalir (102). Smádalkvosir grónar nokkuð. Þar er sagt að Ísólfur, fyrsti ábúandi á Ísólfsskála, sé grafinn og hafi hann viljað láta grafa sig þar sem geldingarnir hans höfðu það best.}}</ref><ref>{{Vefheimild|url=https://www.ruv.is/frett/ovaentur-saudburdur|titill=Óvæntur sauðburður|höfundur=RUV|útgefandi=RUV|mánuður=sept|ár=2010|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2010|tilvitnun=«Bóndinn á Finnbogastöðum segist hafa sett ána Tinnu út í vor ásamt öðru geldfé en reyndar hafi hrútum verið sleppt út um sama leyti. Tinna var augljóslega ekki dauð úr öllum æðum og bera lömbin tvö því glöggt vitni. »}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.visindavefur.is/svar.php?id=55761|title=Af hverju kallast Fimmvörðuháls þessu nafni?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2021-03-24}}</ref> Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það best.<ref>{{Vefheimild|url=https://ferlir.is/grindavik-alagablettir-og-thjodsogur-3/|titill=Geldingadalur: Grindavík – álagablettir og þjóðsögur|höfundur=FErðahóp Rannsóknardeildar Lögreglunnar Í Reykjavík|útgefandi=FERLIR|mánuður=mars|ár=2021|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2021|tilvitnun=«Á austanverðu Fagradalsfjalli er hóll, sem heitir Stórhóll, rétt vestur af Nátthagaskarði. Norður af honum er laut og svo djúpir dalir með grasflöt, nefndir Geldingadalir. Þar er þúst á flöt, og er sagt, að þar sé Ísólfur á Skála grafinn. Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það bezt.»}}</ref> Athugun [[Minjastofnun|Minjastofnunar]] leiddi í ljós að enginn er grafinn í dysinni enda um náttúrusmíð að ræða svo líklegt er að hann hafi verið grafinn þar hjá.<ref>{{vefheimild |titill=Engin ummerki um dys í Geldingadölum |url=https://www.ruv.is/frett/2021/03/22/engin-ummerki-um-dys-i-geldingadolum |ritverk=RÚV |tungumál=is}}</ref> Dalurinn dregur nafn sitt af þeirri tilhögun sauðfjárbænda að halda geldfé aðskidlu frá ám með [[Lamb|lömb]] vegna mjólkurinnar. Ærnar voru mjólkaðar við [[fráfærur]] og þá var mikilvægt að eyða ekki tíma og orku í geldfé því það mjólkar ekki. Í Jónsbók var ákvæði um að geldur peningur skyldi vera farinn úr heimahögum þegar tveir mánuðir væru liðnir af sumri og ekki mátti reka fé aftur heim fyrir tvímánuð (síðustu viku í ágúst) en í réttarbót Eiríks konungs Magnússonar frá 1294 var því breytt þannig að hreppsstjórnarmenn ákváðu hvenær fé yrði rekið á fjall og heim eftir því sem hentaði. <ref>Jónas Jónsson, Landbúnaðarsaga Íslands, 3. bindi, bls. 12, Skrudda, 2013</ref>
'''Geldingadalir''' eru grunnir dalir eða dældir með breiðri grasflöt á [[Reykjanesskagi|Reykjanesskaga]], austan undir [[Fagradalsfjall á Reykjanesskaga|Fagradalsfjalli]]. Þar var þúst eða dys á flötinni (fyrir eldgos) og er sagt að þar sé [[Ísólfur á Skála]] grafinn, en hann bjó á Ísólfsskála í fornöld. Í örnefnaskrá Hrauns í Grindavík segir að hann hafi látið dysja sig í dalnum þar sem geldingar (þ.e. sauðir) hans undu hags sínum svo vel.<ref>{{Vefheimild|url=https://www.vf.is/adsent/sudurnes---utivistarperla|titill=Suðurnes - Útivistarperla|höfundur=Víkurfréttir|útgefandi=Víkurfréttir|mánuður=apríl|ár=2002|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2002}}</ref> Í Geldingadölum hélt Ísólfur geldingum sínum og öðru geldfé<ref>{{Vefheimild|url=https://nafnid.arnastofnun.is/media/uploads/2500%20Gullbringus%C3%BDsla/2501%20Grindav%C3%ADkurhreppur/PDF/Hraun.%20Loftur%20J%C3%B3nsson%20(merkt).pdf|titill=Hraun|höfundur=Loftur Jónsson|útgefandi=ÖRNEFNASTOFNUN|mánuður=október|ár=2019|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2019|tilvitnun=Þar norður af eru Geldingadalir (102). Smádalkvosir grónar nokkuð. Þar er sagt að Ísólfur, fyrsti ábúandi á Ísólfsskála, sé grafinn og hafi hann viljað láta grafa sig þar sem geldingarnir hans höfðu það best.}}</ref><ref>{{Vefheimild|url=https://www.ruv.is/frett/ovaentur-saudburdur|titill=Óvæntur sauðburður|höfundur=RUV|útgefandi=RUV|mánuður=sept|ár=2010|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2010|tilvitnun=«Bóndinn á Finnbogastöðum segist hafa sett ána Tinnu út í vor ásamt öðru geldfé en reyndar hafi hrútum verið sleppt út um sama leyti. Tinna var augljóslega ekki dauð úr öllum æðum og bera lömbin tvö því glöggt vitni. »}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.visindavefur.is/svar.php?id=55761|title=Af hverju kallast Fimmvörðuháls þessu nafni?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2021-03-24}}</ref> Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það best.<ref>{{Vefheimild|url=https://ferlir.is/grindavik-alagablettir-og-thjodsogur-3/|titill=Geldingadalur: Grindavík – álagablettir og þjóðsögur|höfundur=FErðahóp Rannsóknardeildar Lögreglunnar Í Reykjavík|útgefandi=FERLIR|mánuður=mars|ár=2021|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2021|safnár=2021|tilvitnun=«Á austanverðu Fagradalsfjalli er hóll, sem heitir Stórhóll, rétt vestur af Nátthagaskarði. Norður af honum er laut og svo djúpir dalir með grasflöt, nefndir Geldingadalir. Þar er þúst á flöt, og er sagt, að þar sé Ísólfur á Skála grafinn. Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það bezt.»}}</ref> Athugun [[Minjastofnun|Minjastofnunar]] leiddi í ljós að enginn er grafinn í dysinni enda um náttúrusmíð að ræða svo líklegt er að hann hafi verið grafinn þar hjá.<ref>{{vefheimild |titill=Engin ummerki um dys í Geldingadölum |url=https://www.ruv.is/frett/2021/03/22/engin-ummerki-um-dys-i-geldingadolum |ritverk=RÚV |tungumál=is}}</ref> Þess ber að geta að Ísólfur er ekki nefndur í Landnámu og Ísólfsskáli ekki heldur. Sagan um hann er fengin úr örnefnaskrám. Geldingadalir draga nafn sitt af þeirri tilhögun sauðfjárbænda að halda geldfé aðskidlu frá ám með [[Lamb|lömb]] vegna mjólkurinnar. Ærnar voru mjólkaðar við [[fráfærur]] og þá var mikilvægt að eyða ekki tíma og orku í geldfé því það mjólkar ekki. Í Jónsbók var ákvæði um að geldur peningur skyldi vera farinn úr heimahögum þegar tveir mánuðir væru liðnir af sumri og ekki mátti reka fé aftur heim fyrir tvímánuð (síðustu viku í ágúst) en í réttarbót Eiríks konungs Magnússonar frá 1294 var því breytt þannig að hreppsstjórnarmenn ákváðu hvenær fé yrði rekið á fjall og heim eftir því sem hentaði. <ref>Jónas Jónsson, Landbúnaðarsaga Íslands, 3. bindi, bls. 12, Skrudda, 2013</ref>


Að kvöldi [[19. mars]] árið [[2021]] hófst eldgos úr stuttri sprungu í dölunum, fyrsta eldgosið á Reykjanesskaga í 800 ár.
Að kvöldi [[19. mars]] árið [[2021]] hófst eldgos úr stuttri sprungu í dölunum, fyrsta eldgosið á Reykjanesskaga í 800 ár.

Útgáfa síðunnar 5. apríl 2021 kl. 00:25

Má ekki rugla saman við hina ýmsu staði sem nefndir eru Geldingadalur (eintala) og eru víða um land.
Map

Geldingadalir eru grunnir dalir eða dældir með breiðri grasflöt á Reykjanesskaga, austan undir Fagradalsfjalli. Þar var þúst eða dys á flötinni (fyrir eldgos) og er sagt að þar sé Ísólfur á Skála grafinn, en hann bjó á Ísólfsskála í fornöld. Í örnefnaskrá Hrauns í Grindavík segir að hann hafi látið dysja sig í dalnum þar sem geldingar (þ.e. sauðir) hans undu hags sínum svo vel.[1] Í Geldingadölum hélt Ísólfur geldingum sínum og öðru geldfé[2][3] [4] Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það best.[5] Athugun Minjastofnunar leiddi í ljós að enginn er grafinn í dysinni enda um náttúrusmíð að ræða svo líklegt er að hann hafi verið grafinn þar hjá.[6] Þess ber að geta að Ísólfur er ekki nefndur í Landnámu og Ísólfsskáli ekki heldur. Sagan um hann er fengin úr örnefnaskrám. Geldingadalir draga nafn sitt af þeirri tilhögun sauðfjárbænda að halda geldfé aðskidlu frá ám með lömb vegna mjólkurinnar. Ærnar voru mjólkaðar við fráfærur og þá var mikilvægt að eyða ekki tíma og orku í geldfé því það mjólkar ekki. Í Jónsbók var ákvæði um að geldur peningur skyldi vera farinn úr heimahögum þegar tveir mánuðir væru liðnir af sumri og ekki mátti reka fé aftur heim fyrir tvímánuð (síðustu viku í ágúst) en í réttarbót Eiríks konungs Magnússonar frá 1294 var því breytt þannig að hreppsstjórnarmenn ákváðu hvenær fé yrði rekið á fjall og heim eftir því sem hentaði. [7]

Að kvöldi 19. mars árið 2021 hófst eldgos úr stuttri sprungu í dölunum, fyrsta eldgosið á Reykjanesskaga í 800 ár.

Tenglar

Tilvísanir

  1. Víkurfréttir (apríl 2002). „Suðurnes - Útivistarperla“. Víkurfréttir. Sótt mars 2021.
  2. Loftur Jónsson (október 2019). „Hraun“ (PDF). ÖRNEFNASTOFNUN. Sótt mars 2021. „Þar norður af eru Geldingadalir (102). Smádalkvosir grónar nokkuð. Þar er sagt að Ísólfur, fyrsti ábúandi á Ísólfsskála, sé grafinn og hafi hann viljað láta grafa sig þar sem geldingarnir hans höfðu það best.“
  3. RUV (sept 2010). „Óvæntur sauðburður“. RUV. Sótt mars 2021. „«Bóndinn á Finnbogastöðum segist hafa sett ána Tinnu út í vor ásamt öðru geldfé en reyndar hafi hrútum verið sleppt út um sama leyti. Tinna var augljóslega ekki dauð úr öllum æðum og bera lömbin tvö því glöggt vitni. »“
  4. „Af hverju kallast Fimmvörðuháls þessu nafni?“. Vísindavefurinn. Sótt 24. mars 2021.
  5. FErðahóp Rannsóknardeildar Lögreglunnar Í Reykjavík (mars 2021). „Geldingadalur: Grindavík – álagablettir og þjóðsögur“. FERLIR. Sótt mars 2021. „«Á austanverðu Fagradalsfjalli er hóll, sem heitir Stórhóll, rétt vestur af Nátthagaskarði. Norður af honum er laut og svo djúpir dalir með grasflöt, nefndir Geldingadalir. Þar er þúst á flöt, og er sagt, að þar sé Ísólfur á Skála grafinn. Vildi hann vera grafinn, þar sem geldingarnir hans hefðu það bezt.»“
  6. „Engin ummerki um dys í Geldingadölum“. RÚV.
  7. Jónas Jónsson, Landbúnaðarsaga Íslands, 3. bindi, bls. 12, Skrudda, 2013

Tengt efni

  Þessi grein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.