„Fálki“: Munur á milli breytinga
Merki: Afturköllun |
|||
Lína 17: | Lína 17: | ||
}} |
}} |
||
[[Mynd:Falco rusticolus distr.png|thumb|Útbreiðsla. Dökkgrænn litur eru staðfuglar.]] |
[[Mynd:Falco rusticolus distr.png|thumb|Útbreiðsla. Dökkgrænn litur eru staðfuglar.]] |
||
'''Fálki''' (eða '''valur''') ([[fræðiheiti]]: ''Falco rusticolus'') er stór [[ránfuglar|ránfugl]] í [[fálkar|fálkaættkvíslinni]] sem heldur til í freðmýrum og fjalllendi sem og við strendur og eyjur á [[Norðurslóðir|Norðurslóðum]]. |
'''Fálki''' (eða '''valur''') ([[fræðiheiti]]: ''Falco rusticolus'') er stór [[ránfuglar|ránfugl]] í [[fálkar|fálkaættkvíslinni]] sem heldur til í freðmýrum og fjalllendi sem og við strendur og eyjur á [[Norðurslóðir|Norðurslóðum]]. Fálkar geta náð 60 cm lengd og [[vænghaf]] þeirra getur orðið 130 sm. Lögun og gerð [[vængur|vængja]] fálka gerir þeim kleift að fljúga óhemju hratt. Á miðöldum voru fálkar taldir fuglar konunga. Þeir eru notaðir í sérstaka íþrótt, [[fálkaveiðar]], sem var áður fyrr nánast eingöngu stunduð af [[konungur|konungum]] og [[aðall|aðli]] og voru slíkir fálkar nefndir ''slagfálkar''. |
||
'''Íslenski fálkinn''' ([[fræðiheiti]]: ''Falco rusticolus islandicus'') er ein [[deilitegund]] fálka. Önnur deilitegund er [[hvítfálki]]nn (''Falco rusticolus candicans'') sem verpir meðal annars á Grænlandi. |
'''Íslenski fálkinn''' ([[fræðiheiti]]: ''Falco rusticolus islandicus'') er ein [[deilitegund]] fálka. Önnur deilitegund er [[hvítfálki]]nn (''Falco rusticolus candicans'') sem verpir meðal annars á Grænlandi. |
||
Lína 24: | Lína 24: | ||
[[Mynd:Falco rusticolus NAUMANN.jpg|thumb|Málverk af fálkum, hvítfálki í forgrunni|left]] |
[[Mynd:Falco rusticolus NAUMANN.jpg|thumb|Málverk af fálkum, hvítfálki í forgrunni|left]] |
||
[[Mynd:Faucon gerfaut MHNT.jpg |thumb|'' Falco rusticolus'']] |
[[Mynd:Faucon gerfaut MHNT.jpg |thumb|'' Falco rusticolus'']] |
||
Hann er [[staðfugl]] á Íslandi. Talið er að 300 - 400 pör af fálkum verpi á Íslandi. Aðalfæða fálka er [[rjúpa|rjúpur]] en hann veiðir einnig [[önd|endur]], [[svartfugl]]a og [[vaðfugl]]a. Erlendis lifa fálkar einnig á litlum nagdýrum svo sem [[læmingi|læmingjum]]. Í árum sem lítið er um rjúpur fækkar fálkum. Kjörsvæði fálka eru opin svæði. Þeir gera ekki [[hreiður]] heldur verpa beint á klettasyllur og nota oft gamla [[hrafn]]slaupa. Fálkar verpa oftast 3–4 [[Egg (líffræði)|eggjum]]. Eggin eru 5 vikur að klekjast út og [[ungi|ungarnir]] eru 7 vikur í hreiðrinu. Eftir það annast foreldrarnir þá í 3 vikur í viðbót en svo verða þeir að bjarga sér sjálfir. |
Hann er [[staðfugl]] á Íslandi. Talið er að 300 - 400 pör af fálkum verpi á Íslandi. Aðalfæða fálka er [[rjúpa|rjúpur]] en hann veiðir einnig [[önd|endur]], [[svartfugl]]a og [[vaðfugl]]a. Erlendis lifa fálkar einnig á litlum nagdýrum svo sem [[læmingi|læmingjum]]. Í árum sem lítið er um rjúpur fækkar fálkum. Kjörsvæði fálka eru opin svæði. Þeir gera ekki [[hreiður]] heldur verpa beint á klettasyllur og nota oft gamla [[hrafn]]slaupa. Fálkar verpa oftast 3–4 [[Egg (líffræði)|eggjum]]. Eggin eru 5 vikur að klekjast út og [[ungi|ungarnir]] eru 7 vikur í hreiðrinu. Eftir það annast foreldrarnir þá í 3 vikur í viðbót en svo verða þeir að bjarga sér sjálfir. Ungarnir flakka um landið þangað til þeir verða tveggja til fjögurra ára en þá setjast þeir að á eigin varpstað. Fullorðnir fálkar dveljast allt árið á óðali sínu. Talið er að allt að fjórðungur af Evrópustofni fálka verpi á Íslandi. Fálkar eru alfriðaðir á Íslandi. [[Náttúrufræðistofnun]] fylgist með [[stofnbreytingar|stofnbreytingum]] fálka. |
||
Annað nafn íslenska fálkans er '''valur'''. Mögulega kemur það nafn af upprunalegri merkingu þess orðs sem er vopndauði (sbr. að „liggja í valnum“, enda fálkinn mikið veiðidýr og liggur veiðibráð fálkans oftast í valnum. |
|||
Valur kemur líka fyrir í norrænni goðafræði, þar sem [[Freyja]], vanadís og frjósemisgyðja, átti valsham, sem hún lánaði [[Loki|Loka]] þegar endurheimta þurfti Hamar [[Þór (norræn goðafræði)|Þór]]s, [[Mjölnir|Mjölni]], frá Þursum. |
Valur kemur líka fyrir í norrænni goðafræði, þar sem [[Freyja]], vanadís og frjósemisgyðja, átti valsham, sem hún lánaði [[Loki|Loka]] þegar endurheimta þurfti Hamar [[Þór (norræn goðafræði)|Þór]]s, [[Mjölnir|Mjölni]], frá Þursum. |
||
== Samheiti == |
== Samheiti == |
||
Fálkinn á sér mörg samheiti. Hann hefur t.d. verið nefndur ''fjörsungur'', ''forseti'', ''geirfálki'' (sem er gamalt heiti á fálkanum) og ''gollungur''. |
|||
==Sjá einnig== |
==Sjá einnig== |
Útgáfa síðunnar 1. mars 2020 kl. 00:43
Fálki | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Íslenskur fálki (Falco rusticolus islandicus)
| ||||||||||||||
Ástand stofns | ||||||||||||||
Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Tvínefni | ||||||||||||||
Falco rusticolus Linnaeus, 1758 |
Fálki (eða valur) (fræðiheiti: Falco rusticolus) er stór ránfugl í fálkaættkvíslinni sem heldur til í freðmýrum og fjalllendi sem og við strendur og eyjur á Norðurslóðum. Fálkar geta náð 60 cm lengd og vænghaf þeirra getur orðið 130 sm. Lögun og gerð vængja fálka gerir þeim kleift að fljúga óhemju hratt. Á miðöldum voru fálkar taldir fuglar konunga. Þeir eru notaðir í sérstaka íþrótt, fálkaveiðar, sem var áður fyrr nánast eingöngu stunduð af konungum og aðli og voru slíkir fálkar nefndir slagfálkar.
Íslenski fálkinn (fræðiheiti: Falco rusticolus islandicus) er ein deilitegund fálka. Önnur deilitegund er hvítfálkinn (Falco rusticolus candicans) sem verpir meðal annars á Grænlandi.
Fálkar á Íslandi
Hann er staðfugl á Íslandi. Talið er að 300 - 400 pör af fálkum verpi á Íslandi. Aðalfæða fálka er rjúpur en hann veiðir einnig endur, svartfugla og vaðfugla. Erlendis lifa fálkar einnig á litlum nagdýrum svo sem læmingjum. Í árum sem lítið er um rjúpur fækkar fálkum. Kjörsvæði fálka eru opin svæði. Þeir gera ekki hreiður heldur verpa beint á klettasyllur og nota oft gamla hrafnslaupa. Fálkar verpa oftast 3–4 eggjum. Eggin eru 5 vikur að klekjast út og ungarnir eru 7 vikur í hreiðrinu. Eftir það annast foreldrarnir þá í 3 vikur í viðbót en svo verða þeir að bjarga sér sjálfir. Ungarnir flakka um landið þangað til þeir verða tveggja til fjögurra ára en þá setjast þeir að á eigin varpstað. Fullorðnir fálkar dveljast allt árið á óðali sínu. Talið er að allt að fjórðungur af Evrópustofni fálka verpi á Íslandi. Fálkar eru alfriðaðir á Íslandi. Náttúrufræðistofnun fylgist með stofnbreytingum fálka.
Annað nafn íslenska fálkans er valur. Mögulega kemur það nafn af upprunalegri merkingu þess orðs sem er vopndauði (sbr. að „liggja í valnum“, enda fálkinn mikið veiðidýr og liggur veiðibráð fálkans oftast í valnum.
Valur kemur líka fyrir í norrænni goðafræði, þar sem Freyja, vanadís og frjósemisgyðja, átti valsham, sem hún lánaði Loka þegar endurheimta þurfti Hamar Þórs, Mjölni, frá Þursum.
Samheiti
Fálkinn á sér mörg samheiti. Hann hefur t.d. verið nefndur fjörsungur, forseti, geirfálki (sem er gamalt heiti á fálkanum) og gollungur.
Sjá einnig
Heimildir
- „Náttúrufræðistofnun - Fálkarannsóknir“. Sótt 4.mars 2006.
- Fyrirmynd greinarinnar var „Gyrfalcon“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 4. mars 2006.
Tenglar
- Veiðihaukar; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Veiðihaukar; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Veiðihaukar; 3. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Veiðihaukar; 4. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Veiðihaukar; 5. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1932
- Fálkahúsið og fálkaverslun konungs; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1967
- Fálkahúsið og fálkaverslun konungs; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1967
- Stórpólitísk fuglaveiði; grein í Tímanum 1987