„Jónsbók“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Gilwellian (spjall | framlög)
image
→‎Móttökur: tek út óþarfa innri tengla
Lína 5: Lína 5:


==Móttökur==
==Móttökur==
Járnsíða hafði mætt mikilli andstöðu en í stað þess að endurskoða hana var samin ný lögbók [[1280]] og send til [[Ísland]]s. Hún var kennd við [[lögmaður|lögmanninn]] [[Jón Einarsson gelgja|Jón Einarsson gelgju]] sem talinn er hafa verið aðal[[höfundur]] hennar og hafði kynnt hana fyrir Íslendingum veturinn 1281, en Jónsbók var gagnrýnd í ýmsu, ekki síður en Járnsíða.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Sigurður Líndal|titill=Réttarsöguþættir|mánuðurskoðað=útgefandi=HÍB|árskoðað=ár=2009|ISBN=ISBN 978-9979-66-209-9}}, bls 122</ref>
Járnsíða hafði mætt mikilli andstöðu en í stað þess að endurskoða hana var samin ný lögbók [[1280]] og send til Íslands. Hún var kennd við lögmanninn [[Jón Einarsson gelgja|Jón Einarsson gelgju]] sem talinn er hafa verið aðalhöfundur hennar og hafði kynnt hana fyrir Íslendingum veturinn 1281, en Jónsbók var gagnrýnd í ýmsu, ekki síður en Járnsíða.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Sigurður Líndal|titill=Réttarsöguþættir|mánuðurskoðað=útgefandi=HÍB|árskoðað=ár=2009|ISBN=ISBN 978-9979-66-209-9}}, bls 122</ref>


Á [[Alþingi]] árið [[1281]] skipaði þingheimur sér í flokka eftir [[lögstétt]]um og gerðu menn grein fyrir athugasemdum sínum. Þrjár [[þjóðfélagsstétt|stéttir]] [[þjóðfélag]]sins; [[klerkur|klerkar]], handgengnir menn og [[bóndi|bændur]] höfðu skráð athugasemdir sínar hver í sínu lagi en í sögu [[Árni Þorláksson|Árna biskups Þorlákssonar]] greinir frá athugasemdum tveggja, klerka og bænda.
Á Alþingi árið [[1281]] skipaði þingheimur sér í flokka eftir lögstéttum og gerðu menn grein fyrir athugasemdum sínum. Þrjár stéttir þjóðfélagsins; klerkar, handgengnir menn og bændur höfðu skráð athugasemdir sínar hver í sínu lagi en í sögu [[Árni Þorláksson|Árna biskups Þorlákssonar]] greinir frá athugasemdum tveggja, klerka og bænda.


*Klerkdómurinn taldi gengið á [[dómsvald]] [[kirkja|kirkjunnar]] og fjárhagslegt sjálfstæði.
*Klerkdómurinn taldi gengið á dómsvald kirkjunnar og fjárhagslegt sjálfstæði.
*Bændur töldu gengið á [[eign]]ir sínar og [[samningsfrelsi]] með ýmsum félagslegum kvöðum.
*Bændur töldu gengið á eignir sínar og [[samningsfrelsi]] með ýmsum félagslegum kvöðum.


[[Umboðsmaður]] [[konungur|konungs]], [[Loðinn leppur]], brást hart við og skírskotaði til [[heimild]]ar konungs til að setja [[lög]] en hér gætti vaxandi áhrifa [[konungsvald]]sins, sem m.a. hafði að bakhjarli hugmyndir um að réttur konungs væri sóttur til [[Rómarréttur|Rómarréttar]]. Þingheimur gaf sig þó hvergi og [[oddviti|oddvitar]] hans skírskotuðu til hefðbundinna hugmynda um stöðu konungs sem gætti hinna fornu laga og bætti þau með ráði og fulltingi bestu manna.
Umboðsmaður konungs, [[Loðinn leppur]], brást hart við og skírskotaði til heimildar konungs til að setja lög en hér gætti vaxandi áhrifa konungsvaldsins, sem meðal annars hafði að bakhjarli hugmyndir um að réttur konungs væri sóttur til [[Rómarréttur|Rómarréttar]]. Þingheimur gaf sig þó hvergi og oddvitar hans skírskotuðu til hefðbundinna hugmynda um stöðu konungs sem gætti hinna fornu laga og bætti þau með ráði og fulltingi bestu manna.


Málamiðlun náðist og konungur kom til móts við Íslendinga með ítarlegum réttarbótum sem sendar voru árin [[1294]], [[1305]] og [[1314]].
Málamiðlun náðist og konungur kom til móts við Íslendinga með ítarlegum réttarbótum sem sendar voru árin [[1294]], [[1305]] og [[1314]].


Þær líkamlegu refsingar, er heimilaðar voru eftir Jónsbók, voru dauðarefsing, hýðing, brennimark, limalát og einnig er þar gert ráð fyrir vissum minniháttar endurgjaldsrefsingum (sektum).
Þær líkamlegu refsingar er heimilaðar voru eftir Jónsbók voru dauðarefsing, hýðing, brennimark, limalát og einnig er þar gert ráð fyrir vissum minniháttar endurgjaldsrefsingum (sektum).


==Gildi Jónsbókar í dag==
==Gildi Jónsbókar í dag==

Útgáfa síðunnar 23. maí 2019 kl. 23:21

Jónsbók MS AM 351 Fol.

Jónsbók er lögbók sem tók við sem meginundirstaða íslensks réttar af Járnsíðu árið 1281 í kjölfar þeirra breytinga sem urðu við það að Íslendingar gengu á hönd Noregskonungi með Gamla sáttmála 1262-64. Við lögfestingu bókarinnar varð talsverð breyting á réttarskipan þjóðarinnar og var hún undirstaða íslensk réttar næstu fjórar aldirnar, eða allt þar til einveldi komst á árið 1662. Talið hefur verið að engin bók hafi haft jafnríkan þátt í að móta réttarvitund þjóðarinar og varðveita íslenska tungu og Jónsbók. Þannig má því segja að hún hafi orðið ein áhrifamesta bók í réttar- og menningarsögu Íslendinga.


Móttökur

Járnsíða hafði mætt mikilli andstöðu en í stað þess að endurskoða hana var samin ný lögbók 1280 og send til Íslands. Hún var kennd við lögmanninn Jón Einarsson gelgju sem talinn er hafa verið aðalhöfundur hennar og hafði kynnt hana fyrir Íslendingum veturinn 1281, en Jónsbók var gagnrýnd í ýmsu, ekki síður en Járnsíða.[1]

Á Alþingi árið 1281 skipaði þingheimur sér í flokka eftir lögstéttum og gerðu menn grein fyrir athugasemdum sínum. Þrjár stéttir þjóðfélagsins; klerkar, handgengnir menn og bændur höfðu skráð athugasemdir sínar hver í sínu lagi en í sögu Árna biskups Þorlákssonar greinir frá athugasemdum tveggja, klerka og bænda.

  • Klerkdómurinn taldi gengið á dómsvald kirkjunnar og fjárhagslegt sjálfstæði.
  • Bændur töldu gengið á eignir sínar og samningsfrelsi með ýmsum félagslegum kvöðum.

Umboðsmaður konungs, Loðinn leppur, brást hart við og skírskotaði til heimildar konungs til að setja lög en hér gætti vaxandi áhrifa konungsvaldsins, sem meðal annars hafði að bakhjarli hugmyndir um að réttur konungs væri sóttur til Rómarréttar. Þingheimur gaf sig þó hvergi og oddvitar hans skírskotuðu til hefðbundinna hugmynda um stöðu konungs sem gætti hinna fornu laga og bætti þau með ráði og fulltingi bestu manna.

Málamiðlun náðist og konungur kom til móts við Íslendinga með ítarlegum réttarbótum sem sendar voru árin 1294, 1305 og 1314.

Þær líkamlegu refsingar er heimilaðar voru eftir Jónsbók voru dauðarefsing, hýðing, brennimark, limalát og einnig er þar gert ráð fyrir vissum minniháttar endurgjaldsrefsingum (sektum).

Gildi Jónsbókar í dag

Nokkur ákvæði Jónsbókar gilda enn í dag og eru þau elstu lög sem í gildi eru á Íslandi, að undanskildum Kristnirétti Árna biskups Þorlákssonar frá 1275.[2] Þau ákvæði sem enn gilda eru jafn víðtæk og þau eru mörg en þau fjalla um allt frá dýravernd til viðurlaga við líkamsárásum.

Í Jónsbók er kafli sem nefndur er þjófabálkur og fjallar um auðgunarbrot og þær refsingar sem liggja við þeim. Talað er um þjófabálkinn enn þann dag í dag þegar menn segja: eitthvað taki út yfir allan þjófabálk. Það merkir að eitthvað er óheyrilegt eða hefur keyrt um þverbak.

Tilvísanir

  1. Sigurður Líndal. Réttarsöguþættir. ISBN 978-9979-66-209-9., bls 122
  2. „Lagasafn Alþingis“ (html).

Tenglar

  Þessi sögugrein sem tengist Íslandi er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.