„Saxland“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Stonepstan (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Lína 33: Lína 33:
|}
|}


'''Saxland''' ([[þýska]]: ''Freistaat Sachsen''; [[sorbíska]]: ''Swobodny stat Sakska'') er tíunda stærsta sambandsland [[Þýskaland]]s með 18.420 km². Það er að sama skapi það sambandsland sem nær lengst til austurs. Í Saxlandi búa 4 milljónir manna (30. september 2014) og er þetta því sjötta fjölmennasta sambandsland Þýskalands. Höfuðborgin er [[Dresden]]. Meðal markverðra náttúrufyrirbæra í Saxlandi má nefna fljótið [[Saxelfur|Saxelfi]], fjallgarðinn [[Erzfjöll]] (''Erzgebirge'') og klettamyndirnar í [[Saxlenska Sviss]] (''Sächsiche Schweiz'').
'''Saxland''' ([[þýska]]: ''Freistaat Sachsen''; [[sorbíska]]: ''Swobodny stat Sakska'') er tíunda stærsta sambandsland [[Þýskaland]]s, 18.420 km². Það er að sama skapi það sambandsland sem nær lengst til austurs. Í Saxlandi búa 4 milljónir manna (30. september 2014) og er þetta því sjötta fjölmennasta sambandsland Þýskalands. Höfuðborgin er [[Dresden]]. Meðal markverðra náttúrufyrirbæra í Saxlandi má nefna fljótið [[Saxelfur|Saxelfi]], fjallgarðinn [[Erzfjöll]] (''Erzgebirge'') og klettamyndirnar í [[Saxlenska Sviss]] (''Sächsiche Schweiz'').


== Lega ==
== Lega ==
Lína 39: Lína 39:


== Fáni og skjaldarmerki ==
== Fáni og skjaldarmerki ==
Fáni Saxlands samanstendur af tveimur láréttum röndum, hvíta að ofan og græna að neðan. [[Skjaldarmerki]]ð samanstendur af svörtum og gulum röndum með grænni þverrönd yfir. Gulu og svörtu rendurnar eru upprunnar frá Askaníer-ættinni á [[12. öldin|12. öld]]. Grænu þverröndinni var bætt við [[1260]]. Þegar Askaníer-ættin dó út yfirtók markgreifinn frá Meissen þetta tákn og hefur það haldist síðan.
Fáni Saxlands er með tveimur láréttum bekkjum, hvítum að ofan og grænum að neðan. [[Skjaldarmerki]]ð er þverröndótt, svart og og gult, með grænum borða á ská yfir. Gulu og svörtu rendurnar eru upprunnar frá Askaníer-ættinni á [[12. öldin|12. öld]]. Græna skáborðanum var bætt við [[1260]]. Þegar Askaníer-ættin dó út tók markgreifinn frá Meissen sér þetta tákn og hefur það haldist síðan.


== Orðsifjar ==
== Orðsifjar ==
Orðið Sachsen er upprunni af germanska ættbálknum saxa. Orðið saxi er dregið af gamla germanska orðinu sahs, sem merkir ''sverð'' eða ''langur hnífur'' (sbr. ''að saxa'' á íslensku). <ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 231.</ref>
Orðið Sachsen rekur rót sína til germanska ættbálksins Saxa. Orðið saxi er dregið af gamla germanska orðinu sahs, sem merkir ''sverð'' eða ''langur hnífur'' (sbr. ''sax'' á íslensku). <ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 231.</ref>


== Söguágrip ==
== Söguágrip ==
Saxland var áður fyrr víðáttumikið svæði í norðurhluta núverandi Þýskalands. Það var [[Karlamagnús]] sem hertók mestan hluta svæðisins síðla á [[8. öldin|8. öld]] og í upphafi þeirrar níundu. Svæðið sem myndar núverandi Saxland var þó ekki að fullu numið af germönum fyrr en með landnáminu mikla á 12. öld. Enn í dag býr slavneskur minnihluti í héraðinu. Flest bæja- og borgarheiti þar eru slavnesk að uppruna. Aðalvaldaættin í héraðinu var Askaníer-ættin. Furstinn í Saxlandi var kjörfursti í [[Heilaga rómverska ríkið|þýska ríkinu]]. [[1485]] klofnuðu héruðin Saxland og Þýringaland í tvö eigin héruð. Í [[30 ára stríðið|30 ára stríðinu]] á [[17. öldin|17. öld]] var nær allt héraðið eyðilagt, en náði sér furðufljótt sökum mikilla auðlinda. Saxland var það hérað í Þýskalandi þar sem námugröftur var sem mestur, aðallega í Erzfjöllum (''Erz'' merkir ''málmgrýti'' á þýsku). [[1806]] barðist Saxland við hlið [[Prússland]]s gegn [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]], en þýsku herirnir biðu mikinn ósigur við [[Jena]] og Auerstedt í þjóðarbardaganum mikla (''Völkerschlacht''). [[1813]] átti sér stað stórorrustan við Leipig er sameinaðir herir lögðu aftur til atlögu við Napoleon. Að þessu sinni sigruðu þýsku herirnir og í framhaldið af því voru [[Frakkland|Frakkar]] hraktir úr þýskum löndum. Saxar höfðu hins vegar stutt Napoleon síðustu tvö árin. [[1815]] kom til tals á [[Vínarfundurinn|Vínarfundinum]] að leysa Saxland algerlega upp sökum stuðnings saxa við Napoleon. Að lokum var fallist á að Prússland fengi 3/5 af landsvæði Saxlands, sem við það breyttist í núverandi landsvæði. Sachsen var þá konungsríki. Sachsen var einnig vagga þýskrar [[Iðnbyltingin|iðnbyltingar]] á [[19. öldin|19. öld]]. [[1866]] gekk Saxland til liðs við [[Austurríki]] í [[Stríð Prússa og Austurríkismanna|stríði gegn Prússlandi]], en tapaði. Saxland varð þannig hluti af [[Norður-þýska ríkjasambandið|Norðurþýska sambandinu]] undir forystu Prússlands. Þegar Þýskaland tapaði í [[Heimstyrjöldin fyrri|heimstyrjöldinni fyrri]] ákvað Friedrich August III konungur Saxlands að afþakka. Konungsríkið var leyst upp og þess í stað var lýðveldi myndað með eigin stjórn (Freistaat Sachsen). Við lok [[Heimstyrjöldin síðari|heimstyrjaldarinnar síðari]] var Saxland hernumið af [[Sovétríkin|Sovétmönnum]] og 1949 varð það því hluti af [[Austur-Þýskaland]]i. [[1952]] leysti stjórnin í [[Austur-Berlín]] Saxland upp og var því skipt upp í þrjú héruð. [[1990]] var Þýskaland sameinað aftur og varð Saxland þá að sambandslandi.
Saxland náði áður fyrr yfir víðáttumikið svæði í norðurhluta núverandi Þýskalands. [[Karlamagnús]] hertók mestan hluta þess svæðis síðla á [[8. öldin|8. öld]] og í upphafi þeirrar níundu. Svæðið sem myndar núverandi Saxland var þó ekki að fullu numið af germönum fyrr en með landnáminu mikla á 12. öld. Enn í dag býr slavneskur minnihluti í héraðinu. Flest bæja- og borgaheiti þar eru slavnesk að uppruna. Helsta valdaættin í héraðinu var Askaníer-ættin. Furstinn í Saxlandi var kjörfursti í [[Heilaga rómverska ríkið|þýska ríkinu]]. Árið [[1485]] klofnuðu héruðin Saxland og Þýringaland í tvö héruð. Í [[30 ára stríðið|30 ára stríðinu]] á [[17. öldin|17. öld]] var nær allt héraðið eyðilagt, en var byggt upp aftur furðu fljótt sökum mikilla auðlinda. Saxland var það hérað í Þýskalandi þar sem námugröftur var einna mestur, aðallega í Erzfjöllum (''Erz'' merkir ''málmgrýti'' á þýsku). Árið [[1806]] barðist Saxland við hlið [[Prússland]]s gegn [[Napoleon Bonaparte|Napóleon]], en þýsku herirnir biðu mikinn ósigur við [[Jena]] og Auerstedt í fólkorrustunni miklu (''Völkerschlacht''). Árið [[1813]] átti stórorrustan við Leipzig sér stað en þar lögðu sameinaðir herir andstæðinga Napóleons aftur til atlögu við hann. Að þessu sinni sigruðu þýsku herirnir og hröktu [[Frakkland|Frakka]] í framhaldi af því burt úr þýskum löndum. Saxar höfðu hins vegar stutt Napóleon síðustu tvö árin og á [[Vínarfundurinn|Vínarfundinum]] [[1815]] kom til tals að leysa Saxland algerlega upp sökum stuðnings Saxa við Napóleon. Að lokum var fallist á að Prússland fengi 3/5 af landsvæði Saxlands, sem við það fékk núverandi flatarmál. Sachsen var þá konungsríki. Sachsen var einnig vagga þýskrar [[Iðnbyltingin|iðnbyltingar]] á [[19. öldin|19. öld]]. Árið [[1866]] gekk Saxland til liðs við [[Austurríki]] í [[Stríð Prússa og Austurríkismanna|stríði gegn Prússlandi]], en beið ósigur. Saxland varð við það hluti af [[Norður-þýska ríkjasambandið|Norðurþýska sambandinu]] undir forystu Prússlands. Þegar Þýskaland beið ósigur í [[Heimstyrjöldin fyrri|heimstyrjöldinni fyrri]] ákvað Friðrik Ágúst III., konungur Saxlands,segja af sér. Konungsríkið var leyst upp og þess í stað stofnað lýðveldi með eigin stjórn (Freistaat Sachsen). Við lok [[Heimstyrjöldin síðari|heimstyrjaldarinnar síðari]] hernámu [[Sovétríkin|Sovétmenn]] Saxland og 1949 varð það því hluti af [[Austur-Þýskaland]]i. Árið [[1952]] leysti stjórnin í [[Austur-Berlín]] Saxland upp og skipti í þrjú héruð. Við sameiningu Þýskalands árið [[1990]] varð Saxland svo aftur að sambandslandi.


== Borgir ==
== Borgir ==

Útgáfa síðunnar 12. október 2018 kl. 14:14

Fáni Saxlands Skjaldarmerki Saxlands
Fáni Saxlands
Fáni Saxlands
Skjaldarmerki Saxlands
Upplýsingar
Opinbert tungumál: háþýska, sorbíska
Höfuðstaður: Dresden
Stofnun: 3. október 1990
Flatarmál: 18.420,15 km²
Mannfjöldi: 4,050 mljó. (30. september 2014)
Þéttleiki byggðar: 220/km²
Vefsíða: sachsen.de
Stjórnarfar
Forsætisráðherra: Michael Kretschmer (CDU)
Lega

Saxland (þýska: Freistaat Sachsen; sorbíska: Swobodny stat Sakska) er tíunda stærsta sambandsland Þýskalands, 18.420 km². Það er að sama skapi það sambandsland sem nær lengst til austurs. Í Saxlandi búa 4 milljónir manna (30. september 2014) og er þetta því sjötta fjölmennasta sambandsland Þýskalands. Höfuðborgin er Dresden. Meðal markverðra náttúrufyrirbæra í Saxlandi má nefna fljótið Saxelfi, fjallgarðinn Erzfjöll (Erzgebirge) og klettamyndirnar í Saxlenska Sviss (Sächsiche Schweiz).

Lega

Saxland liggur austast í Þýskalandi og á löng landamæri að Tékklandi, en einnig að Póllandi. Fyrir norðan er sambandslandið Brandenborg, fyrir norðvestan er Sachsen-Anhalt og fyrir vestan eru Þýringaland (Thüringen) og Bæjaraland.

Fáni og skjaldarmerki

Fáni Saxlands er með tveimur láréttum bekkjum, hvítum að ofan og grænum að neðan. Skjaldarmerkið er þverröndótt, svart og og gult, með grænum borða á ská yfir. Gulu og svörtu rendurnar eru upprunnar frá Askaníer-ættinni á 12. öld. Græna skáborðanum var bætt við 1260. Þegar Askaníer-ættin dó út tók markgreifinn frá Meissen sér þetta tákn og hefur það haldist síðan.

Orðsifjar

Orðið Sachsen rekur rót sína til germanska ættbálksins Saxa. Orðið saxi er dregið af gamla germanska orðinu sahs, sem merkir sverð eða langur hnífur (sbr. sax á íslensku). [1]

Söguágrip

Saxland náði áður fyrr yfir víðáttumikið svæði í norðurhluta núverandi Þýskalands. Karlamagnús hertók mestan hluta þess svæðis síðla á 8. öld og í upphafi þeirrar níundu. Svæðið sem myndar núverandi Saxland var þó ekki að fullu numið af germönum fyrr en með landnáminu mikla á 12. öld. Enn í dag býr slavneskur minnihluti í héraðinu. Flest bæja- og borgaheiti þar eru slavnesk að uppruna. Helsta valdaættin í héraðinu var Askaníer-ættin. Furstinn í Saxlandi var kjörfursti í þýska ríkinu. Árið 1485 klofnuðu héruðin Saxland og Þýringaland í tvö héruð. Í 30 ára stríðinu á 17. öld var nær allt héraðið eyðilagt, en var byggt upp aftur furðu fljótt sökum mikilla auðlinda. Saxland var það hérað í Þýskalandi þar sem námugröftur var einna mestur, aðallega í Erzfjöllum (Erz merkir málmgrýti á þýsku). Árið 1806 barðist Saxland við hlið Prússlands gegn Napóleon, en þýsku herirnir biðu mikinn ósigur við Jena og Auerstedt í fólkorrustunni miklu (Völkerschlacht). Árið 1813 átti stórorrustan við Leipzig sér stað en þar lögðu sameinaðir herir andstæðinga Napóleons aftur til atlögu við hann. Að þessu sinni sigruðu þýsku herirnir og hröktu Frakka í framhaldi af því burt úr þýskum löndum. Saxar höfðu hins vegar stutt Napóleon síðustu tvö árin og á Vínarfundinum 1815 kom til tals að leysa Saxland algerlega upp sökum stuðnings Saxa við Napóleon. Að lokum var fallist á að Prússland fengi 3/5 af landsvæði Saxlands, sem við það fékk núverandi flatarmál. Sachsen var þá konungsríki. Sachsen var einnig vagga þýskrar iðnbyltingar á 19. öld. Árið 1866 gekk Saxland til liðs við Austurríki í stríði gegn Prússlandi, en beið ósigur. Saxland varð við það hluti af Norðurþýska sambandinu undir forystu Prússlands. Þegar Þýskaland beið ósigur í heimstyrjöldinni fyrri ákvað Friðrik Ágúst III., konungur Saxlands, að segja af sér. Konungsríkið var leyst upp og þess í stað stofnað lýðveldi með eigin stjórn (Freistaat Sachsen). Við lok heimstyrjaldarinnar síðari hernámu Sovétmenn Saxland og 1949 varð það því hluti af Austur-Þýskalandi. Árið 1952 leysti stjórnin í Austur-Berlín Saxland upp og skipti í þrjú héruð. Við sameiningu Þýskalands árið 1990 varð Saxland svo aftur að sambandslandi.

Borgir

Stærstu borgir Saxlands:

Röð Borg Íbúar Ath.
1 Leipzig 515 þús
2 Dresden 512 þús Höfuðborg sambandslandsins
3 Chemnitz 243 þús
4 Zwickau 94 þús
5 Plauen 66 þús
6 Görlitz 56 þús Austasta borg Þýskalands

Tilvísanir

  1. Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 231.

Heimildir

Fyrirmynd greinarinnar var „Sachsen“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt júní 2010.