„Múhameð Mossadek“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip
m Tók aftur breytingar 120.29.76.246 (spjall), breytt til síðustu útgáfu TKSnaevarr
Merki: Afturköllun
Lína 11: Lína 11:
<references/>
<references/>


{{Kaldstríð tölur}}
{{DEFAULTSORT:Mosaddegh, Mohammad}}
{{DEFAULTSORT:Mosaddegh, Mohammad}}
{{fde|1882|1967|Mosaddegh, Mohammad}}
{{fde|1882|1967|Mosaddegh, Mohammad}}

Útgáfa síðunnar 28. maí 2018 kl. 00:43

Mohammad Mosaddegh

Mohammad Mosaddegh (محمد مصدق á persnesku) (16. júní 1882 – 5. mars 1967) var íranskur stjórnmálamaður. Hann var leiðtogi lýðræðislega kjörinnar ríkisstjórnar[1][2][3] og sat sem forsætisráðherra Írans frá 1951 til 1953 en þá var stjórn hans steypt af stóli í valdaráni sem bandarísku og bresku leyniþjónusturnar studdu.[4][5]

Mosaddegh var rithöfundur, lögfræðingur og áhrifamikill þingmaður. Stjórn hans stóð fyrir ýmsum samfélags- og stjórnarumbótum eins og velferðarráðstöfunum og jarðeignarumbótum, þ.á.m. skattlagningu á jarðleigu. Mikilvægasta stefna ríkisstjórnar hans var þjóðnýting íranska olíuiðnaðarins, sem hafði verið undir stjórn Breta frá árinu 1913 í gegnum ensk-persneska olíufélagið (Anglo-Persian Oil Company; APOC).[6]

Margir Íranar telja Mosaddegh helsta talsmann veraldlegs lýðræðis og andstöðu við erlendum yfirráðum í nútímasögu Írans. Mosaddegh var steypt frá völdum árið 1953 í valdaráni sem bandaríska leyniþjónustan skipulagði og framkvæmdi að áeggjan MI6, sem völdu síðan íranska hershöfðingjann Fazlollah Zahedi til að taka við völdum.[7]

Á vesturlöndum er valdaránið yfirleitt kallað „Ajax-aðgerðin[8], sem var heiti aðgerðarinnar innan bandarísku leyniþjónustunnar. Í Íran er valdaránið kallað „valdaránið 28. Mordad 1332“ í höfuðið á dagsetningu þess á íranska dagatalinu.[9] Mosaddegh var fangelsaður í þrjú ár og síðan settur í stofufangelsi þar til hann lést og var þá grafinn á heimili sínu til að koma í veg fyrir pólitískan usla.

Tilvísun

  1. Andrew Burke, Mark Elliott & Kamin Mohammadi, Iran (Lonely Planet, 2004, bls. 34.
  2. Cold War and the 1950s (Social Studies School Service, 2007, bls. 108.
  3. Loretta Capeheart and Dragan Milovanovic, Social Justice: Theories, Issues, and Movements (Rutgers University Press, 2007), bls. 186.
  4. James Risen (2000). „SECRETS OF HISTORY The C.I.A. in Iran THE COUP First Few Days Look Disastrous“. nytimes.com.
  5. Stephen Kinzer, John Wiley; David S. Robarge (12. apríl 2007). „All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror“. Central Intelligence Agency.
  6. Daniel Yergin, The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and Power.
  7. James Risen (16. apríl 2000). „Secrets of History: The C.I.A. in Iran“. The New York Times. Sótt 3. nóvember 2006.
  8. Dan De Luce (20. september 2003). „The Spectre of Operation Ajax“. London: Guardian Unlimited. Sótt 3. nóvember 2006.
  9. Mark Gasiorowski; Malcolm Byrne (22. júní 2004). „Mohammad Mosaddegh and the 1953 Coup in Iran“. National Security Archive. Sótt 3. nóvember 2006.