„Alsjá“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip
Merki: 2017 source edit
Lína 1: Lína 1:
[[Mynd:Panopticon.jpg|thumb|Skýringarmynd af Panopticon]]
[[Mynd:Panopticon.jpg|thumb|Skýringarmynd af alsjá]]
'''Alsjá''' eða Panopticon er fangelsishönnun og hugmynd frá félagsfræðingnum og heimspekingnum [[Jeremy Bentham]] en hann hannaði 18. aldar fyrirmyndarfangelsi sem hann nefndi Panopticon. Þessi fangelsishönnun byggir á því að vaktstöð fangavarðar er í miðju á hálfhring og fangaklefar umhverfis þannig að fangavörður hefur yfirsýn yfir alla klefa og getur fylgst með hverjum fanga án þess að fanginn viti af því að verið sé að fylgjast með honum. Hver fangi getur hins vegar ekki vitað hvenær og á hverju augnabliki fangavörður sé að fylgjast með.
'''Alsjá''' (e. ''panopticon'') er [[fangelsi]]shönnun og hugmynd frá félagsfræðingnum og heimspekingnum [[Jeremy Bentham]] en hann hannaði 18. aldar fyrirmyndarfangelsi sem hann nefndi ''panopticon''. Þessi fangelsishönnun byggir á því að vaktstöð fangavarðar er í miðju á hálfhring og fangaklefar umhverfis þannig að fangavörður hefur yfirsýn yfir alla klefa og getur fylgst með hverjum fanga án þess að fanginn viti af því að verið sé að fylgjast með honum. Hver fangi getur hins vegar ekki vitað hvenær og á hverju augnabliki fangavörður sé að fylgjast með.


Heimspekingurinn [[Michel Foucault]] notar Alsjána sem myndlíkingu í kenningum sínum um vald og um hvernig ögunarkerfi samfélags virka. Foucault rannsakaði hugmyndir um mannúðlegar refsingar glæpamanna og lýsti Alsjánni sem skilvirkri leið til að aga þegna þar sem stöðugur sýnileiki og vitneskja fangans um til hvers væri ætlast af honum leiddi til sjálfsritskoðunar, fanginn fer að fylgjast með sér sjálfum. Valdið verður sjálvirkt og óháð einstaklingum.
Heimspekingurinn [[Michel Foucault]] notar alsjána sem myndlíkingu í kenningum sínum um vald og um hvernig ögunarkerfi samfélags virka. Foucault rannsakaði hugmyndir um mannúðlegar refsingar glæpamanna og lýsti alsjánni sem skilvirkri leið til að aga þegna þar sem stöðugur sýnileiki og vitneskja fangans um til hvers væri ætlast af honum leiddi til sjálfsritskoðunar, fanginn fer að fylgjast með sér sjálfum. Valdið verður sjálvirkt og óháð einstaklingum.


Stafrænu eftirliti í nútímasamfélögum hefur oft verið líkt við Alsjá.
Stafrænu eftirliti í nútímasamfélögum hefur oft verið líkt við alsjá.


== Heimildir ==
== Heimildir ==
Lína 13: Lína 13:
* [http://www.dv.is/menning/2018/2/8/sidasta-stora-outgefna-heimspekiverk-20-aldarinnar-kemur/ Bókin sem heimspekingar hafa beðið eftir í 34 ár - síðasta verk Foucault er loksins komið út] (DV 8. febrúar 2018)
* [http://www.dv.is/menning/2018/2/8/sidasta-stora-outgefna-heimspekiverk-20-aldarinnar-kemur/ Bókin sem heimspekingar hafa beðið eftir í 34 ár - síðasta verk Foucault er loksins komið út] (DV 8. febrúar 2018)
* [https://www.theguardian.com/technology/2015/jul/23/panopticon-digital-surveillance-jeremy-bentham What does the panopticon mean in the age of digital surveillance? (grein í Guardian 2015)]
* [https://www.theguardian.com/technology/2015/jul/23/panopticon-digital-surveillance-jeremy-bentham What does the panopticon mean in the age of digital surveillance? (grein í Guardian 2015)]

{{stubbur}}

[[Flokkur:Fangelsi]]

Útgáfa síðunnar 10. febrúar 2018 kl. 12:42

Skýringarmynd af alsjá

Alsjá (e. panopticon) er fangelsishönnun og hugmynd frá félagsfræðingnum og heimspekingnum Jeremy Bentham en hann hannaði 18. aldar fyrirmyndarfangelsi sem hann nefndi panopticon. Þessi fangelsishönnun byggir á því að vaktstöð fangavarðar er í miðju á hálfhring og fangaklefar umhverfis þannig að fangavörður hefur yfirsýn yfir alla klefa og getur fylgst með hverjum fanga án þess að fanginn viti af því að verið sé að fylgjast með honum. Hver fangi getur hins vegar ekki vitað hvenær og á hverju augnabliki fangavörður sé að fylgjast með.

Heimspekingurinn Michel Foucault notar alsjána sem myndlíkingu í kenningum sínum um vald og um hvernig ögunarkerfi samfélags virka. Foucault rannsakaði hugmyndir um mannúðlegar refsingar glæpamanna og lýsti alsjánni sem skilvirkri leið til að aga þegna þar sem stöðugur sýnileiki og vitneskja fangans um til hvers væri ætlast af honum leiddi til sjálfsritskoðunar, fanginn fer að fylgjast með sér sjálfum. Valdið verður sjálvirkt og óháð einstaklingum.

Stafrænu eftirliti í nútímasamfélögum hefur oft verið líkt við alsjá.

Heimildir

Tenglar

  Þessi grein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.