„Agnes Magnúsdóttir“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við

Innfellt

Útgáfa síðunnar 8. desember 2017 kl. 13:19

Agnes Magnúsdóttir (fædd 27. október 1795, dáin 12. janúar 1830) varð síðasta konan til að vera tekin af lífi á Íslandi. Hún var dæmd til dauða ásamt Friðrik Sigurðssyni fyrir morð á Natani Ketilssyni bónda á Illugastöðum á Vatnsnesi og Pétri Jónssyni frá Geitaskarði þann 14. mars 1828. Þau voru hálshöggvin í Vatnsdalshólum í Húnavatnssýslu þann 12. janúar 1830.

Agnesi Magnúsdóttur hefur verið lýst sem gáfaðri, skáldmæltri og hæfileikaríkri konu. Um útlit hennar er deilt en ein heimild segir hana ,,ekki sjálega”, en önnur lýsir henni sem gjörvulegri og skemmtilegri í viðmóti. Agnes var á þrítugsaldri og vann sem vinnukona á Geitaskarði þegar hún kynntist Natani Ketilssyni. Þau löðuðust um leið hvort að öðru og var Agnes vistráðin á Illugastaði um næstu fardaga.^[1] Agnes gerði sér eflaust vonir um að verða bústýra og eiginkona Natans, en þegar þangað var komið reyndist svo ekki vera, Natan hafði valið Sigríði Guðmundsdóttur sem bústýru, en hún var aðeins 16 ára.^[2] Friðrik Sigurðsson var hrifinn af Sigríði, og vonaðist Agnes líklega eftir því að hún myndi velja Friðrik og Natan myndi þá velja sig sjálfa. Það gerðist þó ekki.^[1]

Morðið

Kvöldið 13. mars árið 1828 kom Friðrik að Illugastöðum og fékk vinnukonurnar tvær, Agnesi og Sigríði til þess að fela sig inni í fjósi þangað til Natan og Pétur Jónsson, sem var næturgestur á bænum, væru sofnaðir. Þegar mennirnir voru sofnaðir, fóru Agnes og Friðrik inn í baðstofuna þar sem mennirnir tveir sváfu og Friðrik drap þá báða með hnífi. Hvort Sigríður hafi tekið þátt í morðinu sjálfu er ekki vitað, en áður en Friðrik og Agnes kveiktu í baðstofunni stal hún því sem þótti verðmætt.^[3] Aðfaranótt 14. mars vaknaði heimafólk á bænum Stapakoti á Vatnsnesi við það að Agnes var þar komin með tíðindi. Hún sagði að Illugastaðir stæðu í ljósum logum og að húsbóndinn á bænum, Natan hafi þar brunnið inni ásamt Pétri Jónssyni. En þegar var búið að slökkva eldinn og líkin fundust kom í ljós að ekki hafi verið um slys að ræða.^[1]

Í héraðsdómi, Landsyfirrétti í Reykjavík og Hæstarétti í Kaupmannahöfn, voru Agnes, Friðrik og Sigríður dæmd til dauða. Sigríður fékk þó náðun konungs og var dæmd til ævilangrar þrælkunarvinnu, en Agnes og Friðrik yrðu hálshöggvin og höfuðin sett á stangir.^[3] Bæði Agnes og Friðrik fengu prestsþjónustu og fylgdu prestarnir þeim til hinsta dags. Þau þóttu bæði fá góða iðran, og sagði sýslumaður þau hafa gengið ,,að því er virtist ánægð á móti örlögum sínum.” Aðrar heimildir segja þó að Agnes hafi verið döpur.^[1]

Aftakan

Þrístapar eru þrír samliggjandi smáhólar sem eru hluti af Vatnsdalshólum.

Aftökupallur úr torfi og grjóti var hlaðinn á Þrístöpum og var útvegað rautt klæði til að breiða yfir pallinn og höggstokkinn á meðan á athöfninni stóð og var smíðað grindverk í kringum pallinn. Timbrið var fengið að láni og skilað svo eftir aftökuna. Öxin var fengin frá Kaupmannahöfn og einnig höggstokkurinn. Á Íslandi hafði ekki farið fram aftaka síðan árið 1790 en einn sakamaður hafði verið fluttur til Noregs og höggvinn þar árið 1805. Aftakan fór fram í Vatnsdal í Húnavatnssýslu þann 12. janúar árið 1830. Agnes Magnúsdóttir og Friðrik Sigurðsson voru hálshöggvin opinberlega og höfuðin fest upp á stangir og andlitin látin snúa að alfaraleið, Húnvetningum til viðvörunar. Öllum bændum sýslunnar var skipað að vera viðstaddir aftökuna eða að senda fullgildan karlmann í sinn stað. Um það bil 150 manns voru á Þrístöpum þann 12. janúar 1830. Ekki er vitað um hve lengi höfuð þeirra hafi átt að standa, en um það voru engar reglur. Skömmu eftir aftökuna voru þau horfin, enginn veit hvað varð um þau en þó er til þjóðsaga sem segir að Guðrún Runólfsdóttir, húsfreyja á Þingeyrum hafi nóttina eftir aftökuna sent vinnumann sinn að sækja höfuðin af stöngunum og flytja þau í Þingeyjarkirkjugarð og jarða þau þar.^[1]

Mikið hefur verið ritað um Agnesi, ævi hennar og kynni við Natan Ketilsson og Vatnsenda-Rósu, bæði skáldsögur, leikrit og kvikmyndir.

Fræg er skáldsaga Hönnu Kent frá 2015, Náðarstund, Agnes Magnúsdóttir, ást hennar, glæpur og aftaka. Þýð. Jón Stefán Kristjánsson. JPV útgáfa, Reykjavík.

Tilvísanir

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Sigrún Huld Þorgrímsdóttir, 2005
↑ Sagnabrunnur á Illugastöðum, 1997
↑ ^3,0 ^3,1 Gunnar Karlsson, 2004

Heimildir

Gunnar Karlsson. (2004, 8. desember). Hvenær var seinasta aftakan á Íslandi? Sótt af https://www.visindavefur.is/svar.php?id=4649

Sigrún Huld Þorgrímsdóttir. (2005, 21. maí). Agnes og Friðrik fyrir og eftir dauðann. Sótt af http://www.mbl.is/greinasafn/grein/1018633/

Sagnabrunnur á Illugastöðum. Mbl.is. (1997, 10. ágúst). Sótt af http://www.mbl.is/greinasafn/grein/347409/

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Sigrún Huld Þorgrímsdóttir, 2005

[2] Sagnabrunnur á Illugastöðum, 1997

[:1-3] 3,0 ^3,1 Gunnar Karlsson, 2004

[1]

[2]

[3]

@@ Lína 1: / Lína 1: @@
 '''Agnes Magnúsdóttir''' (fædd 27. október 1795, dáin 12. janúar 1830) varð síðasta konan til að vera tekin af lífi á Íslandi. Hún var dæmd til dauða ásamt [[Friðrik Sigurðsson|Friðrik Sigurðssyni]] fyrir morð á [[Natan Ketilsson|Natani Ketilssyni]] bónda á [[Illugastaðir|Illugastöðum]] á [[Vatnsnes]]i og [[Pétri Jónssyni]] frá [[Geitaskarð]]i þann 14. mars 1828. Þau voru [[Afhöfðun|hálshöggvin]] í [[Vatnsdalshólar|Vatnsdalshólum]] í [[Húnavatnssýsla|Húnavatnssýslu]] þann 12. janúar 1830.
-Agnesi Magnúsdóttur hefur verið lýst sem gáfaðri, skáldmæltri og hæfileikaríkri konu. Um útlit hennar er deilt en ein heimild segir hana ,,ekki sjálega”, en önnur lýsir henni sem gjörvulegri og skemmtilegri í viðmóti. Agnes var á þrítugsaldri og vann sem vinnukona á [[Geitaskarð|Geitaskarði]] þegar hún kynntist [[Natan Ketilsson|Natani Ketilssyni.]] Þau löðuðust um leið hvort að öðru og var Agnes vistráðin á [[Illugastaði]] um næstu fardaga.<ref name=":0">Sigrún Huld Þorgrímsdóttir, 2005</ref> Agnes gerði sér eflaust upp vonir um að verða bústýra og eiginkona Natans, en þegar þangað var komið reyndist svo ekki vera, Natan hafði valið [[Sigríði Guðmundsdóttur]] sem bústýru, en hún var aðeins 16 ára.<ref>Sagnabrunnur á Illugastöðum, 1997</ref> [[Friðrik Sigurðsson]] var hrifinn af Sigríði, og vonaðist Agnes líklega eftir því að hún myndi velja Friðrik og Natan myndi þá velja sig sjálfa. Það gerðist þó ekki.<ref name=":0" />
+Agnesi Magnúsdóttur hefur verið lýst sem gáfaðri, skáldmæltri og hæfileikaríkri konu. Um útlit hennar er deilt en ein heimild segir hana ,,ekki sjálega”, en önnur lýsir henni sem gjörvulegri og skemmtilegri í viðmóti. Agnes var á þrítugsaldri og vann sem vinnukona á [[Geitaskarð|Geitaskarði]] þegar hún kynntist [[Natan Ketilsson|Natani Ketilssyni.]] Þau löðuðust um leið hvort að öðru og var Agnes vistráðin á [[Illugastaði]] um næstu fardaga.<ref name=":0">Sigrún Huld Þorgrímsdóttir, 2005</ref> Agnes gerði sér eflaust vonir um að verða bústýra og eiginkona Natans, en þegar þangað var komið reyndist svo ekki vera, Natan hafði valið [[Sigríði Guðmundsdóttur]] sem bústýru, en hún var aðeins 16 ára.<ref>Sagnabrunnur á Illugastöðum, 1997</ref> [[Friðrik Sigurðsson]] var hrifinn af Sigríði, og vonaðist Agnes líklega eftir því að hún myndi velja Friðrik og Natan myndi þá velja sig sjálfa. Það gerðist þó ekki.<ref name=":0" />
 == Morðið ==
@@ Lína 7: / Lína 7: @@
 Kvöldið 13. mars árið 1828 kom Friðrik að [[Illugastaðir|Illugastöðum]] og fékk [[Vinnukona|vinnukonurnar]] tvær, Agnesi og [[Sigríður|Sigríði]] til þess að fela sig inni í fjósi þangað til Natan og Pétur Jónsson, sem var næturgestur á bænum, væru sofnaðir. Þegar mennirnir voru sofnaðir, fóru Agnes og Friðrik inn í [[Baðstofa|baðstofuna]] þar sem mennirnir tveir sváfu og Friðrik drap þá báða með hnífi. Hvort Sigríður hafi tekið þátt í [[Morð|morðinu]] sjálfu er ekki vitað, en áður en Friðrik og Agnes kveiktu í baðstofunni stal hún því sem þótti verðmætt.<ref name=":1">Gunnar Karlsson, 2004</ref> Aðfaranótt 14. mars vaknaði heimafólk á bænum [[Stapakot|Stapakoti]] á [[Vatnsnes|Vatnsnesi]] við það að Agnes var þar komin með tíðindi. Hún sagði að Illugastaðir stæðu í ljósum logum og að [[Húsbóndi|húsbóndinn]] á bænum, Natan hafi þar brunnið inni ásamt Pétri Jónssyni. En þegar var búið að slökkva eldinn og líkin fundust kom í ljós að ekki hafi verið um slys að ræða.<ref name=":0" />
-Í [[Héraðsdómar Íslands|héraðsdómi]], [[Landsyfirréttur|Landsyfirrétti í Reykjavík]] og [[Hæstarétti|Hæstarétti í Kaupmannahöfn]], voru Agnes, Friðrik og Sigríður dæmd til dauða. Sigríður fékk þó náðun konungs og var dæmd til ævilangrar [[Þrælkunarvinna|þrælkunarvinnu]], en Agnes og Friðrik yrðu hálshöggvin og höfuðin sett á stengur.<ref name=":1" /> Bæði Agnes og Friðrik fengu prestsþjónustu og fylgdu [[Prestur|prestarnir]] þeim til hinsta dags. Þau þóttu bæði fá góða iðran, og sagði [[sýslumaður]] þau hafa gengið ,,að því er virtist ánægð á móti örlögum sínum.” Aðrar heimildir segja þó að Agnes hafi verið döpur.<ref name=":0" />
+Í [[Héraðsdómar Íslands|héraðsdómi]], [[Landsyfirréttur|Landsyfirrétti í Reykjavík]] og [[Hæstarétti|Hæstarétti í Kaupmannahöfn]], voru Agnes, Friðrik og Sigríður dæmd til dauða. Sigríður fékk þó náðun konungs og var dæmd til ævilangrar [[Þrælkunarvinna|þrælkunarvinnu]], en Agnes og Friðrik yrðu hálshöggvin og höfuðin sett á stangir.<ref name=":1" /> Bæði Agnes og Friðrik fengu prestsþjónustu og fylgdu [[Prestur|prestarnir]] þeim til hinsta dags. Þau þóttu bæði fá góða iðran, og sagði [[sýslumaður]] þau hafa gengið ,,að því er virtist ánægð á móti örlögum sínum.” Aðrar heimildir segja þó að Agnes hafi verið döpur.<ref name=":0" />
 == Aftakan ==
 [[Mynd:Þrístapar.jpg|alt=Þrístapar eru þrír samliggjandi smáhólar sem eru hluti af Vatnsdalshólum. |thumb|[[Þrístapar]] eru þrír samliggjandi smáhólar sem eru hluti af [[Vatnsdalshólar|Vatnsdalshólum]]. ]]
-[[Aftökupallur]] úr torfi og grjóti var hlaðinn á [[Þrístapar|Þrístöpum]] og var útvegað rautt klæði til að breiða yfir pallinn og [[Höggstokkur|höggstokkinn]] á meðan á athöfninni stóð og var smíðað grindverk í kringum pallinn. Timbrið var fengið að láni og skilað svo eftir aftökuna. [[Öxi|Öxin]] var fengin frá [[Kaupmannahöfn]] og einnig höggstokkurinn. Á Íslandi hafði ekki farið fram aftaka síðan árið 1790 en einn sakamaður hafði verið fluttur til [[Noregur|Noregs]] og höggvinn þar árið 1805. Aftakan fór fram í [[Vatnsdalur|Vatnsdölum]] í [[Húnavatnssýsla|Húnavatnssýslu]] þann 12. janúar árið 1230. Agnes Magnúsdóttir og [[Friðrik Sigurðsson]] voru [[Afhöfðun|hálshöggvin]] opinberlega og höfuðin fest upp á stengur og andlitin látin snúa að [[alfaraleið]], [[Húnvetningar|Húnvetningum]] til viðvörunar. Öllum bændum [[Sýsla|sýslunnar]] var skipað að vera viðstaddir [[Aftaka|aftökuna]] eða að senda fullgildan karlmann í sinn stað. Um það bil 150 manns voru á [[Þrístapar|Þrístöpum]] þann 12. janúar 1230. Ekki er vitað um hve lengi höfuð þeirra hafi átt að standa, en um það voru engar reglur. Skömmu eftir aftökuna voru þau horfin, enginn veit hvað varð um þau en þó er til [[þjóðsaga]] sem segir að [[Guðrún Runólfsdóttir]], húsfreyja á [[Þingeyrar|Þingeyrum]] hafi nóttina eftir aftökuna sent [[Vinnumaður|vinnumann]] sinn að sækja höfuðin af stöngunum og flytja þau í [[Þingeyjarkirkjugarður|Þingeyjarkirkjugarð]] og jarða þau þar.<ref name=":0" />
+[[Aftökupallur]] úr torfi og grjóti var hlaðinn á [[Þrístapar|Þrístöpum]] og var útvegað rautt klæði til að breiða yfir pallinn og [[Höggstokkur|höggstokkinn]] á meðan á athöfninni stóð og var smíðað grindverk í kringum pallinn. Timbrið var fengið að láni og skilað svo eftir aftökuna. [[Öxi|Öxin]] var fengin frá [[Kaupmannahöfn]] og einnig höggstokkurinn. Á Íslandi hafði ekki farið fram aftaka síðan árið 1790 en einn sakamaður hafði verið fluttur til [[Noregur|Noregs]] og höggvinn þar árið 1805. Aftakan fór fram í [[Vatnsdalur|Vatnsdal]] í [[Húnavatnssýsla|Húnavatnssýslu]] þann 12. janúar árið 1830. Agnes Magnúsdóttir og [[Friðrik Sigurðsson]] voru [[Afhöfðun|hálshöggvin]] opinberlega og höfuðin fest upp á stangir og andlitin látin snúa að [[alfaraleið]], [[Húnvetningar|Húnvetningum]] til viðvörunar. Öllum bændum [[Sýsla|sýslunnar]] var skipað að vera viðstaddir [[Aftaka|aftökuna]] eða að senda fullgildan karlmann í sinn stað. Um það bil 150 manns voru á [[Þrístapar|Þrístöpum]] þann 12. janúar 1830. Ekki er vitað um hve lengi höfuð þeirra hafi átt að standa, en um það voru engar reglur. Skömmu eftir aftökuna voru þau horfin, enginn veit hvað varð um þau en þó er til [[þjóðsaga]] sem segir að [[Guðrún Runólfsdóttir]], húsfreyja á [[Þingeyrar|Þingeyrum]] hafi nóttina eftir aftökuna sent [[Vinnumaður|vinnumann]] sinn að sækja höfuðin af stöngunum og flytja þau í [[Þingeyjarkirkjugarður|Þingeyjarkirkjugarð]] og jarða þau þar.<ref name=":0" />
 Mikið hefur verið ritað um Agnesi, ævi hennar og kynni við [[Natan Ketilsson]] og [[Rósa Guðmundsdóttir|Vatnsenda-Rósu]], bæði skáldsögur, leikrit og kvikmyndir.
-Fræg er skáldsaga [[:en:Hannah_Kent|Hönnu Kent]] frá 2015, [[Náðarstund]], Agnes Magnúsdóttir, ást hennar, glæpur og aftaka. Þýð. Jón Stefán Kristjánsson. JPV útgáfa, Reykjavík
+Fræg er skáldsaga [[:en:Hannah_Kent|Hönnu Kent]] frá 2015, [[Náðarstund]], Agnes Magnúsdóttir, ást hennar, glæpur og aftaka. Þýð. Jón Stefán Kristjánsson. JPV útgáfa, Reykjavík.
 == Tilvísanir ==