„Jósef Stalín“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
áratugir rangir
Ekkert breytingarágrip
Lína 24: Lína 24:
| þyngd =
| þyngd =
}}
}}
'''Jósef Stalín''' ([[18. desember]] [[1878]] – [[5. mars]] [[1953]], [[georgíska]] იოსებ სტალინი, [[rússneska]] Иосиф Сталин) var [[Sovétríkin|sovéskur]] [[Stjórnmál|stjórnmálamaður]]. Hann var um áratugaskeið í reynd einvaldur í Sovétríkjunum. Stalín var þekktur á yngri árum fyrir hetjuleg áhrif sín á skólann sinn, þegar hann stundaði kynlíf með kennara sínum.
'''Jósef Stalín''' ([[18. desember]] [[1878]] – [[5. mars]] [[1953]], [[georgíska]] იოსებ სტალინი, [[rússneska]] Иосиф Сталин) var [[Sovétríkin|sovéskur]] [[Stjórnmál|stjórnmálamaður]]. Hann var um áratugaskeið í reynd einvaldur í Sovétríkjunum. Stalín var þekktur á yngri árum fyrir hetjuleg áhrif sín í skólanum sinn, þegar hann stundaði kynlíf með kennara sínum.


== Æviágrip ==
== Æviágrip ==

Útgáfa síðunnar 2. mars 2016 kl. 12:44

Jósef Stalín
Jósef Stalín árið 1942
Fæddur
Ио́сиф Виссарио́нович Джугашви́ли (Josif Vissarionovitsj Dugasjvili)

18. desember 1878
Dáinn5. mars 1953
StörfStjórnmálamaður
Þekktur fyrirAð vera einræðiherra yfir Sovétríkjunum frá 1927 til 1953. Og að fremja næst stærsta þjóðarmorð mannkynsögunnar.
TrúKristinn, síðar trúlaus

Jósef Stalín (18. desember 18785. mars 1953, georgíska იოსებ სტალინი, rússneska Иосиф Сталин) var sovéskur stjórnmálamaður. Hann var um áratugaskeið í reynd einvaldur í Sovétríkjunum. Stalín var þekktur á yngri árum fyrir hetjuleg áhrif sín í skólanum sinn, þegar hann stundaði kynlíf með kennara sínum.

Æviágrip

Ljósmynd af Stalín frá árinu 1902.

Æska

Stalín fæddist í bænum Gori í Georgíu sem þá tilheyrði Rússlandi. Hans rétta nafn var Jósef Vissarionovitsj Dsjugasjvili en tók upp eftirnafnið „Stalín“ árið 1912, merkti það „úr stáli“ eða „stálmaðurinn“. Faðir hans var skósmiðurinn Vissarion Dsjugasjvili frá Ossetíu en móðir hans hét Ekaterína og var frá Georgíu. Faðir hans vildi að Jósef yrði skósmiður en það vildi móðir hans ekki. Hún hafði miklar væntingar til sonar síns og vildi að hann yrði prestur. Stalín sótti grunnskólann í heimaborg sinni en árið 1894, eftir að faðir hans lést, flutti hann ásamt móður sinni til Tíblísi, höfuðborgar Georgíu, og hóf nám við prestaskóla. Þegar Jósef var ungur gerðist faðir hans mjög drykkfeldur og barði bæði hann og móður hans. En móðir hans elskaði hann út af lífinu og lagði allt í sölurnar fyrir frama hans. Ekaterína kallaði son sinn oft Soso og birti hann kvæði og ljóð undir því dulefni þegar hann varð eldri (en þó löngu áður en hann náði völdum) og var hann virt skáld í Georgíu. Móðir hans sagði að Soso hafi alltaf verið góður strákur.

Upphaf afskipta af stjórnmálum

Í Tíblísi komst hinn ungi Stalín í kynni við kenningar Marx og gekk til liðs við sósíaldemókrataflokk Rússlands. Sá flokkur hafði verið bannaðar af keisarastjórninni og Stalín var rekinn úr prestaskólanum þegar upp komst að hann væri meðlimur flokksins.

Eftir að hafa verið rekinn úr skólanum hóf Stalín störf fyrir sósíademókrataflokkinn og vann að ýmiss konar áróðursstarfsemi fyrir flokkinn og skipulagði meðal annars verkföll. Þegar sósíaldemókrataflokkurinn klofnaði árið 1903 í hreyfingar mensévíka og bolsévíka gekk Stalín til liðs við bolsévika.

Hann hélt áfram að vinna að byltingu, tók þátt í fjáröflun fyrir flokkinn meðal annars með bankaránum og var margsinnis tekinn fastur af lögreglunni.

Árið 1912 tók Stalín sæti í miðstjórn Bolsévikaflokksins.

Byltingin og borgarastríðið

Eftir febrúarbyltingina studdi Stalín til að byrja með samstarf við ríkistjórn Karenskís, en snerist seinna á sveif með Lenín sem hafnaði samstarfi við Karenskí. Eftir októberbyltinguna vann Stalín með nýrri ríkisstjórn bolsévíka. Hann vann mikið að málefnum tengdum þjóðernisminnihlutahópum sem bjuggu innan Rússlands, enda sjálfur Georgíumaður og málið honum því hugleikið. Í borgarastríðinu var hann liðsforingi í rauða hernum.

Ljósmynd af Lenín (til vinstri) og Stalín (til hægri) frá árinu 1922.

Aukin völd innan flokksins

Árið 1922 var Stalín kjörinn aðalritari miðstjórnar kommúnistaflokks Sovétríkjanna. Við fráfall Leníns, sem hafði verið óumdeildur leiðtogi flokksins, hófst mikil barátta um völdin í flokknum. Höfuðfjandmaður Stalíns í þeirri baráttu var Trotskí. Eftir margra ára baráttu tókst Stalín að koma því til leiðar að á flokksþingi 1927 voru Trotskí og fleiri andstæðingar hans reknir úr flokknum.

Iðnvæðing og endurskipulagning

Eftir að hafa haft sigur í innanflokksátökunum var Stalín orðinn valdamesti maður Sovétríkjanna. Stalín var þeirrar skoðunar, að ef Sovétríkin ættu að eiga sér framtíð yrðu þau að iðnvæðast. Fyrir byltinguna hafði Rússland verið skammt á veg komið í iðnvæðingu og margra ára borgarastyrjöld hafði veikt efnahag landsins enn meira. Árið 1928 leit fyrsta fimm ára áætlunin dagsins ljós.

Enn fremur var ákveðið að endurskipuleggja landbúnaðinn í samyrkjubú. Sú stefna mætti víða mótspyrnu í sveitum landsins, en yfirvöld gengu fram af mikilli grimmd gegn andstæðingum endurskipulagningarinnar.

Fimm ára áætlanirnar reyndust vel til að auka iðnframleiðslu Sovétríkjanna, en þær leiddu ekki til mikilla kjarabóta fyrir almenning, því höfuðáhersla var lögð á auknar fjárfestingar í iðnaði framyfir einkaneyslu. Sér í lagi jókst framleiðslan í þungaiðnaði mikið.

Stalín beitti sér af grimmd og miskunnarleysi gagnvart þeim, sem hann taldi andstæðinga sína. Komið var á fót kerfi fangabúða sem meintir andstæðingar hans voru sendir í. Milljónir manna og jafnvel heilar þjóðir voru sendar í slíkar búðir, flestir án saka eða fyrir afskaplega litlar sakir. Meðal þeirra sem lentu í hreinsunum Stalíns á 4. áratugnum voru fjölmargir yfirmenn rauða hersins, þar á meðal Mikhail Tukhachevsky, hershöfðingi, sem var dæmdur til dauða af herdómstól í júní 1937. Hreinsanir Stalíns innan hersins veiktu stjórn rauða hersins og átti það eftir að hafa alvarlegar afleiðingar þegar innrás Þjóðverja hófst árið 1941.

Seinni heimsstyrjöldin

Árið 1939 höfðu Sovétmenn og Þjóðverjar gert með sér samning um að ráðast ekki hvorir á aðra. Margir kommúnistar sáu þess konar samstarf við nasista sem svik við kommúnismann.

Í júní 1941 brutu Þjóðverjar samninginn og réðust á Sovétríkin. Sovétmenn nefndu stríðið „föðurlandsstyrjöldina miklu“. Enda þótt Stalín hefði átt von á að til átaka gæti komið við Þjóðverja bjóst hann ekki við innrásinni árið 1941 og voru Sovétríkin bæði hernaðarlega og iðnaðarlega illa undirbúin fyrir stríðið. Stalín var yfirmaður herafla Sovétríkjanna og stjórnaði sjálfur stríðinu gegn Þjóðverjum. Þjóðverjar unnu til að byrja með mikla sigra, en voru að lokum yfirbugaðir.

Seinustu árin og tíminn eftir fráfall Stalíns

Eftir seinni heimsstyrjöldina stóðu Sovétríkin uppi sem annað risaveldanna tveggja. Tíminn frá lokun seinni heimsstyrjaldar til dauða Stalíns markaðist að miklu leyti af upphafi kalda stríðsins.

5. mars 1953 lést Stalín. Hann var í fyrstu hylltur sem hetja og líki hans var komið fyrir í grafhýsi við hlið grafhýsis Leníns. Í leynilegri ræðu á flokksþingi kommúnistaflokksins 1956 fordæmdi Krútsjoff, sem þá var orðinn leiðandi maður innan flokksins, Stalín. Eftir það flokksþing var stefnu flokksins gangvart Stalín breytt og hann var nú fordæmdur sem harðstjóri.

Stalínismi

Stalín lagði lítið af mörkum til kommúnískrar hugmyndafræði (eða í það minnsta marx-lenínismans). Stalín samdi þó ritgerðirnar „Marxismi og þjóðarspurningin“, sem Lenín hreifst mjög af, og „Trotskíismi eða lenínismi“. Heildarútgáfa ritverka Stalíns kom út í þrettán bindum árið 1949.

Árið 1936 lýsti Stalín því yfir að sovéskt samfélag samanstæði af tveimur stéttum sem væru ekki í andstöðu hvor við aðra: verkamenn og bændur. Stéttirnar samsvöruðu tveimur tegundum eigna á framleiðsluöflum í Sovétríkjunum: ríkiseignir annars vegar (á vinnustöðum verkafólksins) og sameignir hins vegar (á samyrkjubúum bændanna). Auk þessara tveggja stétta viðurkenndi Stalín stétt menntamanna. Hugmyndin um stéttir sem eru ekki í andstöðu hver við aðra var nýlunda sem þekktist ekki úr kenningum Leníns.

Heimildir og ítarefni

  • Brent, Jonathan og Naumov, Vladimir Pavlovich. Stalin's Last Crime: The Plot Against the Jewish Doctors 1948–1953 (New York: HarperCollins, 2003).
  • Broekmeyer, Marius. Stalin, the Russians, and Their War, 1941–1945 (Madison, WI: University of Wisconsin Press, 2004).
  • Bullock, Alan. Hitler and Stalin: Parallel Lives (London: HarperCollins, 1991).
  • Courtois, Stéphane o. fl. Svartbók kommúnismans (Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2009).
  • Davies, Sarah og Harris, James R. Stalin: A New History (Cambridge: Cambridge University Press, 2005).
  • Deutscher, Isaac. Stalin: A Political Biography (New York: Oxford University Press, 1967).
  • Gellately, Robert. Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe (Knopf, 2007).
  • Gill, Graeme. Stalinism (2. útg.) (New York: Palgrave Macmillan, 1998).
  • Jonge, Alex de. Stalin and the Shaping of the Soviet Union (New York: William Morrow, 1986).
  • Kuromiya, Hiroaki. Stalin (Harlow, UK: Longman, 2006).
  • Laqueur, Walter. Stalin: The Glasnost Revelations (New York: Scribner, 1990).
  • Mawdsley, Evan. The Stalin Years: The Soviet Union, 1929–53 (Manchester: Manchester University Press, 2003).
  • McDermott, Kevin. Stalin: Revolutionary in an Era of War (New York: Palgrave Macmillan, 2006).
  • Medvedev, Roy A. og Medvedev, Zhores A. The Unknown Stalin: His Life, Death, and Legacy (London: I.B. Tauris, 2003).
  • Montefiore, Simon Sebag. Young Stalin (London: Weidenfeld & Nicolson, 2007).
  • Murphy, David E. What Stalin Knew: The Enigma of Barbarossa (New Heaven, CT: Yale University Press, 2005).
  • Overy, Richard. Dictators: Hitler's Germany and Stalin's Russia (Allen Lane, 2004).
  • Priestland, David. Stalin and the Politics of Mobilization: Ideas, Power, and Terror in Inter-war Russia (New York: Oxford University Press, 2006).
  • Rayfield, Donald. Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him (New York: Random House, 2004).
  • Ree, Erik van. The Political Thought of Joseph Stalin: A Study in Twentieth-Century Revolutionary Patriotism (London: Routledge, 2002).
  • Roberts, Geoffrey. Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953 (New Heaven, CT: Yale University Press, 2006).
  • Service, Robert. Stalin: A Biography (Cambridge, MA: Belknap Press, 2005).
  • Tucker, Robert C. Stalin as Revolutionary, 1879–1929: A Study in History and Personality (New York: W.W. Norton, 1973).
  • Tucker, Robert C. Stalin in Power: The Revolution from Above, 1928–1941 (New York: W.W. Norton, 1990).
  • Ulam, Adam Bruno. Stalin: The Man and His Era (Boston: Beacon Press, 1989).

Tenglar

Wikivitnun er með safn tilvitnana á síðunni
  • „Hver var ástæðan fyrir kalda stríðinu? Var það nauðsynlegt eða hefði verið hægt að sleppa því?“. Vísindavefurinn.