„Rjúpa“: Munur á milli breytinga
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 16: | Lína 16: | ||
}} |
}} |
||
[[Mynd:Lagopède Alpin MHNT.jpg|thumb|''Lagopus muta'' ]] |
[[Mynd:Lagopède Alpin MHNT.jpg|thumb|''Lagopus muta'' ]] |
||
'''Rjúpa''' ([[fræðiheiti]]: ''Lagopus muta'' eða ''L. mutus'') er lítill [[fugl]] af [[orraætt]] |
'''Rjúpa''' ([[fræðiheiti]]: ''Lagopus muta'' eða ''L. mutus'') er lítill [[fugl]] af [[orraætt]], um 31–35 cm að lengd. Rjúpan er [[Staðfugl|staðfugl]] og verpir á heimskautasvæðum og norðlægum slóðum í [[Evrasía|Evrasíu]], [[Norður-Ameríka|Norður-Ameríku]] og einnig á [[Grænland]]i) á heiðum, fjalllendi og á túndru. |
||
== Útlit og lifnaðarhættir == |
|||
Rjúpan er sérstök meðal fugla að því leyti að hún skiptir um hluta fjaðurhams þrisvar á ári. Breytir um lit eftir árstímum, á sumrin og haustin er rjúpan brúnleit með svörtum flikrum, í vetrarbúning eru bæði kynin allhvít með svart stél. Í júlí fella rjúpur flugfjaðrir og stélfjaðrir. |
Rjúpan er sérstök meðal fugla að því leyti að hún skiptir um hluta fjaðurhams þrisvar á ári. Breytir um lit eftir árstímum, á sumrin og haustin er rjúpan brúnleit með svörtum flikrum, í vetrarbúning eru bæði kynin allhvít með svart stél. Í júlí fella rjúpur flugfjaðrir og stélfjaðrir. |
||
Karrinn helgar sér óðal í lok apríl og kvenfuglinn kemur tveimur til þremur vikum síðar. Rjúpan verpir að jafnaði 12 [[Egg (líffræði)|eggjum]]. Útungunartíminn er um 3 vikur og ungarnir yfirgefa hreiðrið strax. Þeir fylgja móður sinni eftir í 6 - 8 vikur. Rjúpan er jurtaæta, hún lifir á rjúpnalaufi (blöð [[holtasóley]]jar), kornsúrulaukum, |
Karrinn helgar sér óðal í lok apríl og kvenfuglinn kemur tveimur til þremur vikum síðar. Rjúpan verpir að jafnaði 12 [[Egg (líffræði)|eggjum]]. Útungunartíminn er um 3 vikur og ungarnir yfirgefa hreiðrið strax. Þeir fylgja móður sinni eftir í 6 - 8 vikur. Rjúpan er jurtaæta, hún lifir á rjúpnalaufi (blöð [[holtasóley]]jar), kornsúrulaukum, [[krækilyng]]i (ber), [[Aðalbláber|aðalbláberjalyng]] (greinaendar, ber), [[birki]] (reklar, blaðbrum), [[Grasvíðir|grasvíðir]] og fleiri jurtum. |
||
⚫ | |||
⚫ | Rjúpa er algeng um allt land. Hún er staðfugl en ferðast innanlands utan varptímans. Yfir varptímann eru rjúpur algengar í móum, mýrum og kjarrlendi. Á veturnar halda rjúpur til fjalla og upp á heiðar en þær eru einnig í hraunum og kjarrlendi. Fram eftir vetri stýrast ferðir rjúpu af leit að bestu beitilöndunum. Rjúpur geta halda sig á fjöllum að deginum en flogið langa leið til beitilanda og náttstaða neðar á heiðum þegar rökkvar. |
||
⚫ | |||
<gallery> |
<gallery> |
||
Mynd:Common-ptarmigan.jpg|vetrar- og sumarbúningur |
Mynd:Common-ptarmigan.jpg|vetrar- og sumarbúningur |
||
Mynd:John-gould-rjupur-sumarbuningur.jpg|sumarbúningur |
Mynd:John-gould-rjupur-sumarbuningur.jpg|sumarbúningur |
||
Mynd:Lagopus-Rupestris.jpg|Lagopus Rupestris |
|||
Mynd:Ptarmigan2.jpg |Málverk af rjúpu 2 |
Mynd:Ptarmigan2.jpg |Málverk af rjúpu 2 |
||
Mynd:Ptarmigan1.jpg |Málverk af rjúpu 1 |
Mynd:Ptarmigan1.jpg |Málverk af rjúpu 1 |
||
</gallery> |
</gallery> |
||
== Lifnaðarhættir á Íslandi == |
|||
⚫ | Rjúpa er algeng um allt land. Hún er staðfugl en ferðast innanlands utan varptímans. Yfir varptímann eru rjúpur algengar í móum, mýrum og kjarrlendi. Á veturnar halda rjúpur til fjalla og upp á heiðar en þær eru einnig í hraunum og kjarrlendi. Fram eftir vetri stýrast ferðir rjúpu af leit að bestu beitilöndunum. Rjúpur geta halda sig á fjöllum að deginum en flogið langa leið til beitilanda og náttstaða neðar á heiðum þegar rökkvar. |
||
Rjúpan er lykiltegund í íslensku vistkerfi og einn einkennisfugla íslenskrar náttúru. Rjúpnaveiðar eru vinsælt tómstundagaman og eru rjúpur hluti af jólahefð margra íslenskra fjölskyldna. |
Rjúpan er lykiltegund í íslensku vistkerfi og einn einkennisfugla íslenskrar náttúru. Rjúpnaveiðar eru vinsælt tómstundagaman og eru rjúpur hluti af jólahefð margra íslenskra fjölskyldna. |
||
Stofnstærð er talin mjög breytileg, frá 50 þúsund til 200 þúsund pör á sumrin en allt að 1 milljón fuglar að vetri. Rjúpnastofninn er sveiflóttur og um tíu ár hafa liðið á milli toppa, þessar sveiflur eru taldar vera náttúrulegar og að skotveiðar stjórni þeim ekki. Rannsóknir hafa sýnt að stofnbreytingarnar, |
Stofnstærð er talin mjög breytileg, frá 50 þúsund til 200 þúsund pör á sumrin en allt að 1 milljón fuglar að vetri. Rjúpnastofninn er sveiflóttur og um tíu ár hafa liðið á milli toppa, þessar sveiflur eru taldar vera náttúrulegar og að skotveiðar stjórni þeim ekki. Rannsóknir hafa sýnt að stofnbreytingarnar, það er hvort stofninn vex eða minnkar, ráðast af vetrarafföllum. Hóflegar veiðar eru ekki taldar hafa áhrif á stöðu og hlutverk rjúpunnar í vistkerfinu. Rjúpan var friðuð frá hausti 2003 til hausts 2005. |
||
== Heimildir == |
== Heimildir == |
Útgáfa síðunnar 24. apríl 2015 kl. 09:32
Rjúpa | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Rjúpnapar í vorbúningi
| ||||||||||||||
Ástand stofns | ||||||||||||||
Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||
|
Rjúpa (fræðiheiti: Lagopus muta eða L. mutus) er lítill fugl af orraætt, um 31–35 cm að lengd. Rjúpan er staðfugl og verpir á heimskautasvæðum og norðlægum slóðum í Evrasíu, Norður-Ameríku og einnig á Grænlandi) á heiðum, fjalllendi og á túndru.
Útlit og lifnaðarhættir
Rjúpan er sérstök meðal fugla að því leyti að hún skiptir um hluta fjaðurhams þrisvar á ári. Breytir um lit eftir árstímum, á sumrin og haustin er rjúpan brúnleit með svörtum flikrum, í vetrarbúning eru bæði kynin allhvít með svart stél. Í júlí fella rjúpur flugfjaðrir og stélfjaðrir.
Karrinn helgar sér óðal í lok apríl og kvenfuglinn kemur tveimur til þremur vikum síðar. Rjúpan verpir að jafnaði 12 eggjum. Útungunartíminn er um 3 vikur og ungarnir yfirgefa hreiðrið strax. Þeir fylgja móður sinni eftir í 6 - 8 vikur. Rjúpan er jurtaæta, hún lifir á rjúpnalaufi (blöð holtasóleyjar), kornsúrulaukum, krækilyngi (ber), aðalbláberjalyng (greinaendar, ber), birki (reklar, blaðbrum), grasvíðir og fleiri jurtum.
Myndir af rjúpum
-
vetrar- og sumarbúningur
-
sumarbúningur
-
Málverk af rjúpu 2
-
Málverk af rjúpu 1
Lifnaðarhættir á Íslandi
Rjúpa er algeng um allt land. Hún er staðfugl en ferðast innanlands utan varptímans. Yfir varptímann eru rjúpur algengar í móum, mýrum og kjarrlendi. Á veturnar halda rjúpur til fjalla og upp á heiðar en þær eru einnig í hraunum og kjarrlendi. Fram eftir vetri stýrast ferðir rjúpu af leit að bestu beitilöndunum. Rjúpur geta halda sig á fjöllum að deginum en flogið langa leið til beitilanda og náttstaða neðar á heiðum þegar rökkvar.
Rjúpan er lykiltegund í íslensku vistkerfi og einn einkennisfugla íslenskrar náttúru. Rjúpnaveiðar eru vinsælt tómstundagaman og eru rjúpur hluti af jólahefð margra íslenskra fjölskyldna.
Stofnstærð er talin mjög breytileg, frá 50 þúsund til 200 þúsund pör á sumrin en allt að 1 milljón fuglar að vetri. Rjúpnastofninn er sveiflóttur og um tíu ár hafa liðið á milli toppa, þessar sveiflur eru taldar vera náttúrulegar og að skotveiðar stjórni þeim ekki. Rannsóknir hafa sýnt að stofnbreytingarnar, það er hvort stofninn vex eða minnkar, ráðast af vetrarafföllum. Hóflegar veiðar eru ekki taldar hafa áhrif á stöðu og hlutverk rjúpunnar í vistkerfinu. Rjúpan var friðuð frá hausti 2003 til hausts 2005.
Heimildir
- Fyrirmynd greinarinnar var „Rock Ptarmigan“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 5. mars 2006.
- Kjartan G. Magnússon,Sveiflur í íslenska rjúpnastofninum. , Tímarit um raunvísindi og stærðfræði, 3. árg., 1. hefti, 2005.
- Vöktun rjúpnastofnsins (Náttúrufræðistofnun Íslands)
- Náttúrufræðistofa Kópavogs - Rjúpa
- Rjúpa (Námsgagnastofnun)