„Fasismi“: Munur á milli breytinga
Skipta upp í almenna skilgreiningu og sögu fyrirbærisins |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 2: | Lína 2: | ||
'''Fasismi''' er heiti á alræðisstefnu í stjórnmálum sem byggir á andstöðu við lýðræði og einstaklingsfrelsi. Fasistar boða öfgaulla þjóðernishyggju, samsömun ríkis og þjóðar, rétt ríkisins til ótakmarkaðra afskipta af mannlegri tilveru, og andstöðu við stéttabaráttu.<ref>[http://visindavefur.is/?id=3856 Hrafnkell Tjörvi Stefánsson. „Hvað er fasismi?“. Vísindavefurinn 13.11.2003. (Skoðað 6.6.2014).]</ref> |
'''Fasismi''' er heiti á alræðisstefnu í stjórnmálum sem byggir á andstöðu við lýðræði og einstaklingsfrelsi. Fasistar boða öfgaulla þjóðernishyggju, samsömun ríkis og þjóðar, rétt ríkisins til ótakmarkaðra afskipta af mannlegri tilveru, og andstöðu við stéttabaráttu.<ref>[http://visindavefur.is/?id=3856 Hrafnkell Tjörvi Stefánsson. „Hvað er fasismi?“. Vísindavefurinn 13.11.2003. (Skoðað 6.6.2014).]</ref> |
||
== Saga == |
|||
=== Uppruni === |
=== Uppruni === |
||
Orðið fasismi (''fascismo'' á [[Ítalska|ítölsku]]) var heiti stjórnmálahreyfingar sem á upptök sín á [[Ítalía|Ítalíu]] frá [[1922]] til [[1943]] þegar fasistar, undir stjórn [[Benito Mussolini]], voru þar við völd. Orðið á uppruna sinn í Rómaveldi. Nafnið er dregið af [[latína|latneska]] orðinu ''fascis'' sem merkir „knippi“ ( [[vandsveinn|axarvöndur]]) og á uppruna sinn í litlum hópum uppgjafarhermanna úr [[Fyrri heimsstyrjöldin]]ni og atvinnulausra ungmenna (''Fasci italiani di combattimento'' - bókst. „ítölsk bardagaknippi“) sem tókust á við [[jafnaðarstefna|jafnaðarflokkana]] og samtök verkafólks á þeim umrótstímum sem fylgdu í kjölfar styrjaldarinnar. Þessir hópar fengust við skipuleg [[verkfall]]sbrot þegar allsherjarverkföll lömuðu einhver svið þjóðlífsins, líkt og oft gerðist á þessum tímum, og reyndu að hleypa upp baráttufundum verkalýðsfélaga og vinstriflokka með ólátum og slagsmálum. |
Orðið fasismi (''fascismo'' á [[Ítalska|ítölsku]]) var heiti stjórnmálahreyfingar sem á upptök sín á [[Ítalía|Ítalíu]] frá [[1922]] til [[1943]] þegar fasistar, undir stjórn [[Benito Mussolini]], voru þar við völd. Orðið á uppruna sinn í Rómaveldi. Nafnið er dregið af [[latína|latneska]] orðinu ''fascis'' sem merkir „knippi“ ( [[vandsveinn|axarvöndur]]) og á uppruna sinn í litlum hópum uppgjafarhermanna úr [[Fyrri heimsstyrjöldin]]ni og atvinnulausra ungmenna (''Fasci italiani di combattimento'' - bókst. „ítölsk bardagaknippi“) sem tókust á við [[jafnaðarstefna|jafnaðarflokkana]] og samtök verkafólks á þeim umrótstímum sem fylgdu í kjölfar styrjaldarinnar. Þessir hópar fengust við skipuleg [[verkfall]]sbrot þegar allsherjarverkföll lömuðu einhver svið þjóðlífsins, líkt og oft gerðist á þessum tímum, og reyndu að hleypa upp baráttufundum verkalýðsfélaga og vinstriflokka með ólátum og slagsmálum. |
||
Útgáfa síðunnar 6. júní 2014 kl. 19:15
Fasismi er heiti á alræðisstefnu í stjórnmálum sem byggir á andstöðu við lýðræði og einstaklingsfrelsi. Fasistar boða öfgaulla þjóðernishyggju, samsömun ríkis og þjóðar, rétt ríkisins til ótakmarkaðra afskipta af mannlegri tilveru, og andstöðu við stéttabaráttu.[1]
Saga
Uppruni
Orðið fasismi (fascismo á ítölsku) var heiti stjórnmálahreyfingar sem á upptök sín á Ítalíu frá 1922 til 1943 þegar fasistar, undir stjórn Benito Mussolini, voru þar við völd. Orðið á uppruna sinn í Rómaveldi. Nafnið er dregið af latneska orðinu fascis sem merkir „knippi“ ( axarvöndur) og á uppruna sinn í litlum hópum uppgjafarhermanna úr Fyrri heimsstyrjöldinni og atvinnulausra ungmenna (Fasci italiani di combattimento - bókst. „ítölsk bardagaknippi“) sem tókust á við jafnaðarflokkana og samtök verkafólks á þeim umrótstímum sem fylgdu í kjölfar styrjaldarinnar. Þessir hópar fengust við skipuleg verkfallsbrot þegar allsherjarverkföll lömuðu einhver svið þjóðlífsins, líkt og oft gerðist á þessum tímum, og reyndu að hleypa upp baráttufundum verkalýðsfélaga og vinstriflokka með ólátum og slagsmálum.
Fasisma mætti flokka sem andkommúníska stjórnmálahreyfingu eða -flokk sem notast við herafl eða lögreglu til að halda uppi aga. Fasistar sóttu ýmislegt til bolsévismans, svo sem flokksræði þar sem aðeins einn flokkur situr á þingi og mikil afskipti ríkisvaldsins af atvinnulífinu, þar með talið þjóðnýtingu heilla iðngreina, svo sem orkuiðnaðarins og fjölmiðla. Að auki einkenndist orðræða fasismans af mikilli þjóðernishyggju og kynþáttahyggju sem ásamt tilhneigingu til útþenslustefnu gat leitt til þversagnarkenndra niðurstaðna þegar t.d. þeir sem aðhylltust fasisma í einu landi lentu í þeirri stöðu að nágranni þeirra hugðist leggja land þeirra undir sig í nafni sömu stefnu.
„Fasískar“ stjórnmálahreyfingar, þar á meðal nasismi, dreifðust um Evrópu á millistríðsárunum 1918 - 1939. Fasískar hreyfingar náðu völdum um lengri eða skemmri tíma í mörgum löndum Evrópu, þar á meðal í Þýskalandi, Austurríki, Ungverjalandi, Rúmeníu, á Spáni og í Portúgal. Fasistaflokkar voru líka stofnaðir í Bretlandi og Bandaríkjunum en náðu ekki vinsældum.
