„Þorri“: Munur á milli breytinga

Jump to navigation Jump to search

Þorri (breyta)

Útgáfa síðunnar 18. október 2013 kl. 03:07

12 bæti fjarlægð ,  fyrir 8 árum
Samræmdi rithátt (mánaðarnöfn ekki með stórum staf skv. augl. um ísl. stafsetn.); leiðrétti margar stafvillur
m (Bot: Flyt 4 tungumálatengla, sem eru núna sóttir frá Wikidata á d:q3356266)
(Samræmdi rithátt (mánaðarnöfn ekki með stórum staf skv. augl. um ísl. stafsetn.); leiðrétti margar stafvillur)
:''Þessi grein fjallar um mánuðinn Þorra. Einnig er til [[Þorri (mannsnafn)|mannsnafnið Þorri]].
 
Mánuðurinn '''Þorriþorri''' hefst á Föstudegiföstudegi í 13. viku vetrar. Nú á bilinu 19. til 25. janúar en 9. til 15. janúar í [[Gamli stíll|gamla stíl]] fyrir [[1700]]. Hann er fjórði mánuður vetrar í [[Norræna_tímatalið|gamla norræna tímatalinu]] og upphaflega mun upphaf hannshans hafa miðast við fyrsta nýtt tungl eftir [[vetrarsólhvörf|vetrarsólhvörf]].
 
Mánaðarheitið Þorriþorri kemur fyrir í elsta íslenska rímhandritinu frá lokum 12. aldar og einnig í Staðarhólsbók [[Grágás|Grágásar]] frá 13. öld og í upptalningu mánuðanamánaðanna í [[Snorra-Edda|Snorra Eddu]]. Margir gömlu mánuðirnirmánaðanna í norræna tímatalinu báru mismunandi nöfn eftir heimildum, en Þorriþorri hélt alltaf nafni sínu í þeim öllum. Svipað mánaðarheiti þekkist á öðrum Norðurlöndum en þarþá sem nafn á janúar og jafnvel mars.
 
Merking orðsins er ekki ljós og hafa verið settar fram margar kenningar um hana. Helstu tilgátur eru að orðið sé skylt lýsingarorðinu ''þurr'', sögnininasögninni að ''þverra'', nafnorðiðnafnorðinu ''þorri'', merkjandií merkingunni „meginhluti“ og eins að ''Þorri'' gæti verið eitt nafna [[Þór|Þórs]] eða nafn á samnefndum fornkonungi.
 
==Þorrablót til forna==
Þorri er nefndur í heimildum frá [[Miðaldir|miðöldum]] sem persónugervingur eða vættur vetrar og þar er einnig minnst á [[þorrablót]]. Ekki er vitað hvernig þeim var háttað en lýsingarnar benda þó til mikilla veislaveislna og að menn hafahafi gert vel við sig í mat og drykk. Engar frásagnir eru í Íslendingasögum eða öðrum fornsögnumfornsögum sem gerast á Íslandi. Enen orðið ''Þorrablót'' kemur fyrir í forneskjulegum þætti sem bæði er að finna í Orkneyinga sögu og á tvemtveim stöðum í Flateyjarbók þar sem hann heitir ''Hversu Noregr byggðist'' og ''Fundinn Noregur''.
 
Í [[Fornaldarsögur_Norðurlanda|Fornaldarsögum Norðurlanda]], nánar tiltekið ''Hversu Noregr byggðist'', segir svo ''Frá Fornjóti og hans ættmennum'':
: ''Fornjótr hét maðr. Hann átti þrjá sonu; var einn Hlér, annarr Logi, þriði Kári. Hann réð fyrir vindum, en Logi fyrir eldi, Hlér fyrir sjó. Kári var faðir Jökuls, föður Snæs konungs, en börn Snæs konungs váru þau Þorri, Fönn, Drífa ok Mjöll. Þorri var konungr ágætr. Hann réð fyrir Gotlandi, Kænlandi ok Finnlandi. Hann blótuðu Kænir til þess, at snjóva gerði ok væri skíðfæri gott. Þat er ár þeira. Þat blót skyldi vera at miðjum vetri, ok var þaðan af kallaðr Þorra mánaðr.''
 
Af þessari frásögn má ráða að nafn Þorra tengist miðjum vetri og þá skildiskyldi haldið blót. Einnig kemur fram nafn næsta mánaðar, Góu, dóttur Þorra (í mörgum frásögnum Gói).
 
: ''Þorri konungr átti þrjú börn. Synir hans hétu Nórr ok Górr, en Gói dóttir. Gói hvarf á brott, ok gerði Þorri blót mánuði síðar en hann var vanr at blóta, ok kölluðu þeir síðan þann mánað, er þá hófst, Gói. Þeir Nórr ok Górr leituðu systur sinnar. Nórr átti bardaga stóra fyrir vestan Kjölu, ok fellu fyrir honum þeir konungar, er svá heita: Véi ok Vei, Hundingr ok Hemingr, ok lagði Nórr þat land undir sik allt til sjóvar. Þeir bræðr fundust í þeim firði, er nú er kallaðr Nórafjörðr. Nórr fór þaðan upp á Kjölu ok kom þar, sem heita Úlfamóar, þaðan fór hann um Eystri-Dali ok síðan í Vermaland ok með vatni því, er Vænir heitir, ok svá til sjóvar. Þetta land allt lagði Nórr undir sik, allt fyrir vestan þessi takmörk. Þetta land er nú kallaðr Noregr.''
 
==Bóndadagur==
:''AðalagreinAðalgrein, sjá [[Bóndadagur]].
Fyrsti dagur þorra er nefndur bóndadagur en sá síðasti ''þorraþræll''. Um fyrsta dag Þorraþorra segir í bréfi Jóns Halldórssonar í Hítardal (f. 1665) til Árna Magnússonar frá árinu 1728, að sú hefð sé meðal almennings að húsmóðirin færifari út kvöldið áður og bjóði þorrann velkominvelkominn, og inn í bæ, eins og um tignanntignan gest væri að ræða.
 
Eins segir í [[Þjóðsögur Jóns Árnasonar|Þjóðsögum Jóns Árnasonar]] að bóndi skyldi bjóða þorra velkominvelkominn með eftirfarandi hætti:
 
:''... með því að þeir áttu að fara fyrstir á fætur allra manna á bænum þann morgun sem þorri gekk í garð. Áttu þeir aða fara ofan og á skyrtunni einni, vera bæði berlæraðir og berfættir, en fara í aðra skálmina og láta hina lafa og draga hana á eftir sér á öðrum fæti, ganga svo til dyra, ljúka upp bæjarhurðinni, hoppa á öðrum fæti í kringum bæinn, draga eftir sér brókina á hinum og bjóða þorra velkominvelkominn í garð eða til húsa. Síðan áttu þeir að halda öðrum bændum úr byggðarlaginu veislu fyrsta þorradag; þetta er „að fagna þorra“.''
 
:''Sumstaðar á Norðurlandi er fyrsti þorradagur enn í dag kallaður „bóndadagur“. áÁ þá húsfreyjan að halda vel til bónda síns og heita þau hátíðabrigði enn „þorrablót“.''
 
Núna hefur sú hefð komist á að konur gefi bónda sínum blóm á þessum degi. Líktlíkt og að menn gefa konu sinni blóm á [[Konudagur|konudaginn]], fyrsta dag [[Góa|Góugóu]].
 
==Þorrablót í dag==
Fyrr á öldum virðast þorrablót fyrst og fremst hafa verið haldin á heimilum fólks og fyrir heimilisfólkið., Enen þorrablót eins og við þekkjum þau í dag, sem almennar veislur í sal út í bæ og haldin eins og kallað var í upphafi „að fornum sið“, voru ekki tekin upp fyrr en undir lok [[19._öldin|19. aldar]].
 
Í bókinni [[Íslenskar gátur, skemmtanir, víkivakar og þulur]] sem [[Hið íslenska bókmenntafélag]] sendi frá sér á árunum [[1889]] til [[1903]], skrifaði [[Ólafur Davíðsson]]:
Agur Kesalat
82

breytingar

Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Kerfissíða:MobileDiff/1430529“

Leiðsagnarval