„Kalín“: Munur á milli breytinga
m r2.7.2+) (Vélmenni: Bæti við ckb:پۆتاسیۆم |
|||
Lína 40: | Lína 40: | ||
[[Flokkur:Frumefni]] |
[[Flokkur:Frumefni]] |
||
[[Flokkur:Alkalímálmar]] |
[[Flokkur:Alkalímálmar]] |
||
[[af:Kalium]] |
|||
[[am:ፖታሺየም]] |
|||
[[an:Potasio]] |
|||
[[ar:بوتاسيوم]] |
|||
[[ast:Potasiu]] |
|||
[[az:Kalium]] |
|||
[[ba:Калий]] |
|||
[[be:Калій]] |
|||
[[be-x-old:Каль]] |
|||
[[bg:Калий]] |
|||
[[bn:পটাশিয়াম]] |
|||
[[br:Potasiom]] |
|||
[[bs:Kalij]] |
|||
[[ca:Potassi]] |
|||
[[ceb:Potasio]] |
|||
[[chr:ᏉᏔᏏᎥᎻ]] |
|||
[[ckb:پۆتاسیۆم]] |
|||
[[co:Potassiu]] |
|||
[[cs:Draslík]] |
|||
[[cv:Кали]] |
|||
[[cy:Potasiwm]] |
|||
[[da:Kalium]] |
|||
[[de:Kalium]] |
|||
[[dv:ޕޮޓޭސިއަމް]] |
|||
[[el:Κάλιο]] |
|||
[[en:Potassium]] |
|||
[[eo:Kalio]] |
|||
[[es:Potasio]] |
|||
[[et:Kaalium]] |
|||
[[eu:Potasio]] |
|||
[[fa:پتاسیم]] |
|||
[[fi:Kalium]] |
|||
[[fr:Potassium]] |
|||
[[frr:Kalium]] |
|||
[[fur:Potassi]] |
|||
[[ga:Potaisiam]] |
|||
[[gl:Potasio]] |
|||
[[gu:દહાતુ]] |
|||
[[gv:Potashum]] |
|||
[[hak:Kap]] |
|||
[[haw:Potasiuma]] |
|||
[[he:אשלגן]] |
|||
[[hi:पोटैशियम]] |
|||
[[hif:Potassium]] |
|||
[[hr:Kalij]] |
|||
[[ht:Potasyòm]] |
|||
[[hu:Kálium]] |
|||
[[hy:Կալիում]] |
|||
[[ia:Potassium]] |
|||
[[id:Kalium]] |
|||
[[io:Kalio]] |
|||
[[it:Potassio]] |
|||
[[ja:カリウム]] |
|||
[[jbo:sodnrkali]] |
|||
[[jv:Kalium]] |
|||
[[ka:კალიუმი]] |
|||
[[kk:Калий]] |
|||
[[kn:ಪೊಟ್ಯಾಶಿಯಮ್]] |
|||
[[ko:칼륨]] |
|||
[[ku:Qelye]] |
|||
[[kv:Калий]] |
|||
[[la:Kalium]] |
|||
[[lb:Kalium]] |
|||
[[lij:Potassio]] |
|||
[[ln:Potasu]] |
|||
[[lt:Kalis]] |
|||
[[lv:Kālijs]] |
|||
[[mi:Konurehu]] |
|||
[[mk:Калиум]] |
|||
[[ml:പൊട്ടാസ്യം]] |
|||
[[mr:पलाश]] |
|||
[[mrj:Калий]] |
|||
[[ms:Kalium]] |
|||
[[my:ပိုတက်ဆီယမ်]] |
|||
[[nds:Kalium]] |
|||
[[ne:पोटाशियम]] |
|||
[[nl:Kalium]] |
|||
[[nn:Kalium]] |
|||
[[no:Kalium]] |
|||
[[nov:Kalium]] |
|||
[[oc:Potassi]] |
|||
[[pa:ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ]] |
|||
[[pl:Potas]] |
|||
[[pnb:پوٹاشیم]] |
|||
[[pt:Potássio]] |
|||
[[qu:Kalyu]] |
|||
[[ro:Potasiu]] |
|||
[[ru:Калий]] |
|||
[[sa:पोटासियम्]] |
|||
[[sah:Калиум]] |
|||
[[scn:Putassa]] |
|||
[[sh:Kalij]] |
|||
[[si:පොටෑසියම්]] |
|||
[[simple:Potassium]] |
|||
[[sk:Draslík]] |
|||
[[sl:Kalij]] |
|||
[[sq:Kaliumi]] |
|||
[[sr:Калијум]] |
|||
[[stq:Kalium]] |
|||
[[sv:Kalium]] |
|||
[[sw:Kali]] |
|||
[[ta:பொட்டாசியம்]] |
|||
[[te:పొటాషియం]] |
|||
[[tg:Калий]] |
|||
[[th:โพแทสเซียม]] |
|||
[[tl:Potasyo]] |
|||
[[tr:Potasyum]] |
|||
[[tt:Калий]] |
|||
[[ug:كالىي]] |
|||
[[uk:Калій]] |
|||
[[ur:اُشنانصر]] |
|||
[[uz:Kaliy]] |
|||
[[vep:Kalii]] |
|||
[[vi:Kali]] |
|||
[[vls:Kalium]] |
|||
[[wa:Potassiom]] |
|||
[[war:Potasyo]] |
|||
[[xal:Калион]] |
|||
[[yi:קאליום]] |
|||
[[yo:Potassium]] |
|||
[[za:Gyaz]] |
|||
[[zh:钾]] |
|||
[[zh-min-nan:Kah-sò͘]] |
|||
[[zh-yue:鉀]] |
Útgáfa síðunnar 7. mars 2013 kl. 20:19
Natrín | |||||||||||||||||||||||||
Kalín | Kalsín | ||||||||||||||||||||||||
Rúbidín | |||||||||||||||||||||||||
|
Kalín eða kalíum (latína: kalium úr arabísku: القَلْيَه al-qalyah „jurtaaska“, orðið alkalí er af sömu rót) er frumefni með efnatáknið K og er númer nítján í lotukerfinu. Þetta er mjúkur, silfurhvítur málmkenndur alkalímálmur sem í náttúrunni finnst aðeins sem jónískt salt, bundinn öðrum frumefnum í sjó og mörgum steinefnum.
Kalín er nauðsynlegt fyrir virkni fruma í öllum lífverum og finnst því í vefjum bæði dýra og jurta, sérstaklega í jurtafrumum þar sem mestur þéttleiki kalíns er í ávöxtum. Kalín oxast fljótt í lofti, er mjög hvarfgjarnt, þá sérstaklega í snertingu við vatn, og líkist natríni efnafræðilega.
Almenn einkenni
Kalín hefur minni eðlismassa en vatn og er annar léttasti málmurinn á eftir litíni. Það er mjúkt, fast efni sem að hægt er að skera auðveldlega með hníf og er silfrað á litinn þegar yfirborðið er tært. Það oxast hratt þegar það kemst í snertingu við loft og verður því að geyma það í jarð- eða steinolíu.
Líkt og aðrir alkalímálmar hvarfast kalín af miklum krafti í vatni og myndar þá vetni. Ef því er dýft í vatn getur kviknað í því sjálfkrafa. Sölt þess gefa frá sér fjólubláan lit ef þau eru sett í eld.
Notkun
- Kalínoxíð er aðallega notað í áburð.
- Kalínhýdroxíð er mikilvægt iðnaðarefni notað sem sterkur lútur.
- Saltpétur (KNO3) er notaður í byssupúður.
- Kalínkarbónat (K2CO3), einnig þekkt sem pottaska, er notað í framleiðslu á gleri.
- Gler sem er meðhöndlað með kalíni í vökvaformi er mun sterkara en venjulegt gler.
- NaK, málmblanda natríns og kalíns, er notað sem varmaleiðandi efni.
- Kalín er nauðsynlegt vexti jurta og finnst í flestum tegundum jarðvegs.
- Í frumum dýra er kalínjón nauðsynleg til að halda frumunum á lífi (sjá kalínjónadæla).
- Kalínklóríð er notað sem staðgengill fyrir matarsalt og einnig til að stöðva hjartað, eins og til dæmis í hjartaskurðlækningum eða í aftökum með banvænum lyfjaskammti.
- Ofuroxíðið KO2 er notað sem færanleg uppspretta súrefnis og sem koltvíoxíðgleypir. Það er nytsamlegt í færanlegum öndunartækjum.